Бірута

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Бірута
Ходзька Л. «La Pologne historique...».
Малюнак каля 1835—1837 гг.
Дата нараджэньня 1325
Месца нараджэньня
Дата сьмерці 1382(1382)
Месца сьмерці Крэва
Занятак арыстакратка
Муж Кейстут
Дзеці Вітаўт

Бірута (? — сярэдзіна жніўня 1382) — вялікая княгіня літоўская, жонка Кейстута.

Пра жыцьцё вялікай княгіні захавалася вельмі мала зьвестак.

Імя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Бірута (імя)

Паводле францускага лінгвіста-германіста Раймонда Шмітляйна, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў, імя Бірута паходзіць ад старажытнага германскага імя Beroidis[1].

Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае германскую (перадусім усходнегерманскую) этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Бірута ўтварылася ад германскага bero 'мядзьведзь' (бытавалі германскія імёны Birina, Birico)[2].

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паходжаньне яе няпэўнае[3]. Паводле зьвестак Хронікі Быхаўца, якія большасьцю дасьледнікаў разглядаюцца як мітычныя[3], паходзіла з Палангі ў Жамойці:

Пануючы ў Троках і ў Жамойці, Кейстут пачуў пра дзеўку з Палонкі іменем Бірута, якая багам сваім, паводле звычаю паганскага, паабяцала дзявоцтва захоўваць, і саму яе людзі лічылі за багіню.

Хроніка Быхаўца

Пэўнай лічыцца толькі тая інфармацыя, што яна належала да дробнага баярскага або нават простага люду[3].

Кейстут і Бірута, 1872 г.

Паводле гэтай жа крыніцы, Кейстут пабачыў дзяўчыну ў Паланзе, закахаўся і прымусам узяў у жонку.

І князь Кейстут сам прыехаў да яе, і спадабалася вялікаму князю дзеўка, бо была яна вельмі прыгожая і разумная, і прасіў ён яе, каб стала яму жонкаю. Але яна не хацела згадзіцца і адказала яму: «Я паабяцала багам сваім дзявоцтва захоўваць да канца жыцьця свайго». Але князь Кейстут узяў яе адтуль сілаю і прывёз зь вялікаю пашанаю да пасада свайго, у Трокі. Запрасіўшы братоў сваіх, ён справіў зь імі вялікае вясельле і ўзяў тую панну Біруту сабе за жонку.

Хроніка Быхаўца

Шлюб паміж вялікім князем і Бірутай адбыўся толькі па сьмерці Гедзіміна, не раней за 1342 год.

У часе змаганьня за ўладу ў Вялікім Княстве Літоўскім паміж Кейстутам і ягоным пляменьнікам Ягайлам (1382 год) знаходзілася спачатку ў Горадні, пазьней у Берасьці, дзе вытрымала аблогу свайго заця мазавецкага князя Януша. Па паразе мужа разам зь дзецьмі — у зьняволеньні ў Крэўскім замку.

Згодна з крыжацкімі хронікамі, на загад Ягайлы і Скіргайлы яе ўтапілі. Адначасна ў якасьці помсты за закатаванага Кейстутам Вайдылу павесілі ейнага дзядзьку Відзімонта[3].

Сярод нашчадкаў, якіх Бірута нарадзіла Кейстуту, — Вітаўт, будучы вялікі князь літоўскі.

Памяць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сучаснай Летуве вялікая княгіня Бірута (лет. Birutė) лічыцца адной з найбольш папулярных асобаў. Да яе ставяцца як да сымбаля жаноцкасьці.

У цэнтры Палангі знаходзіцца скульптурная выява Біруты, ёй прысьвячаюцца літаратурныя творы, існуе шмат легендаў.

Паводле аднаго з паданьняў, вялікую княгіню пахавалі на гары ў Паланзе[4], якая цяпер носіць ейнае імя. У 1869 годзе на гэтым месцы збудавалі невялікую капліцу.

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Schmittlein R. Toponymes finnois et germaniques en Lituanie // Revue internationale d’onomastique. Nr. 2, 1948. P. 103.
  2. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 19.
  3. ^ а б в г Шаланда А. Бірута // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 333.
  4. ^ Чачот Я. Спевы пра даўніх ліцьвінаў // Ад Лідскіх муроў. № 6, 2003.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]