Гісторыя Канады (1914—1945)
Першая сусьветная вайна (1914—1917)[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
На пачатку першай сусьветнай вайны Канада перажывае самую горшую дэпрэсію пасьля 1890-х гадоў. Другі год засухі прыводзе да выпаленьня ўраджаю пшаніцы; дзьве новыя транскантынэнтальныя чыгуначныя магістралі Grand Trunk Pacific Railway і Canadian Northern Railway абяднелі і вымушаны звольніць тысячы працаўнікоў. Канада не была гатовая да гэтага маштабу вайны. Эканоміка Канады не магла вытрымаць ваеннае становішча на працягу больш чым пару месяцаў, каб моцна не пацярпець ад яе.
29 ліпеня 1914 году Брытанія папярэдзіла калёніі прыняць меры засьцярогі на выпадак вайны. Для штату Вікторыя і Брытанская Калюмбія набылі дзьве падводныя лодкі з вэрфі Сіетла за $1 150 000, каб ўзьбярэжжа Брытанскай Калумбіі не было цалкам без абароны. 2 жніўня ўзброенае апалчэньне бярэ пад варту асноўныя масты, каналы, тунэлі і чыгуначных станцыі.
Канада ўступіла ў Першую сусьветную вайну 5 жніўня 1914 году, калі генэрал-губэрнатар Канады прынц Артур пацьвердзіў стан вайны паміж Нямецкай імпэрыяй і Канадай. Канада, як частка Брытанскай імпэрыі, прыняла ўдзел у вайне на баку Антанты.
Масавая вярбоўка ў армію мужчын ва ўзросьце ад 18 да 45 год пачалася 6 жніўня. Полчышчы брытанскіх імігрантаў і беспрацоўных адказаў на гэты выклік. Да 4 верасьня ў войску налічвалася 32000 мужчын і 8000 коней, гэта было значна больш, чым плянавалася. Па пляну, які 18 жніўня прэм’ер-міністар Роберт Борден прапанаваў парлямэнту, была мэта сфарміраваць замежны кантынгент у памеры 25 тысяч вайскоўцаў, які без значных дыскусій быў прыняты .
Баявы шлях канадзкага войска[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Канадцы змагаліся на Іпр, Сомме, Passchendaele і ў іншых важных бітвах Першай сусьветнай вайны. Для канадзкага войска найбольш важнай бітвай была бітва пры Vimy Ридж ў 1917 годзе, падчас якой канадзкія войскі захапілі ўмацаваны нямецкі пагоркі.
Зь сямімільённага насельніцтва краіны за час вайны каля 630 000 канадцаў былі прызваны ва ўзброеныя сілы. Зь іх больш за 60 тысяч загінулі і больш за 155 000 былі параненыя.
Крызіс прызыву 1917 году[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Пасьля трох гадоў вайны Канада пачынае пакутаваць ад недахопу добраахвотнікаў. Прэм’ер-міністар Робэрт Бордэн першапачаткова абяцаў ня ўводзіць прызыву, але ў 1917 годзе зьмяніў свае стаўленьне да гэтага пытаньня. Закон аб ваеннай службе быў прыняты ў ліпені. Лічацца, што колькасьць «абавязковых» прызыўнікоў была не вялікая, бо на працягу наступнага году вайна, нарэшце, скончылася.
Другая сусьветная вайна (1939—1945)[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Падтрымаўшы супакаеньне Нямеччыны ў канцы 1930-х гадоў, лібэральны прэм’ер-міністар Уільям Лаён Макэнзі Кінг у 1939 годзе атрымлівае згоду парлямэнтам на ўступленьне ў Другую сусьветную вайну, праз тры дні пасьля Вялікабрытаніі. Да пачатку вайны на ўзбраеньні Канады ў войска было ўсяго 4 сучасныя зэнітныя гарматы і 16 лёгкіх танкаў, атрыманых з Ангельшчыны. Агульная колькасьць узброеных сіл складала 67,3 тысячы чалавек[1].
Вайсковыя ўдзел Канады разгортвалася павольна. Толькі 8 сьнежань 1939 ў Англію адправілася частка першай дывізіі[2], колькасьць якой да лютага 1940 дасягнула 23 тысяч чалавек. У сьнежні 1940 завяршылася камплектаваньне канадзкага армейскага корпуса пад камандаваньнем гэнерал-лейтэнанта А. Макнотана. Канадзкія войскі, адпраўленыя ў Англію, у баявых дзеяньнях да лета 1943 не ўдзельнічалі, за выключэньнем няўдалага рэйду на Дьепе 18 −19 жніўні 1942 году.
Бітва за Д’епе[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Мэтай рэйду было завалоданьне і ўтрыманьне порта Д’епе на поўначы Францыі на працягу часу дастатковай для таго, каб можна было сабраць зьвесткі ад ваеннапалонных і ацаніць нямецкую рэакцыю, таксама разбурыць прыбярэжныя абарончыя збудаваньні, партовыя будынкі і іншыя аб’екты. У высадцы ўдзельнічалі каля 6000 пяхотнікаў, у асноўным канадцы, пры падтрымцы брытанскага ваенна-марскога кантынгенту і ваенна-паветраных сіл.
Высадка пачалася 19 жніўні 1942 г. ў 5 гадзін раніцы, але ўжо а 9 гадзіне камандаваньне саюзьнікаў было вымушана аддаць загад да адступленьня. Такім чынам, высадка скончылася хуткай і зруйнавальнай паразай саюзьнікаў. З 6086 высадзіліся дэсантнікаў 3623 былі забітыя, параненыя або захопленыя ў палон (усяго каля 60%). Ваенна-паветраныя сілы саюзьнікаў пацярпелі няўдачу ў бітве з паветранымі сіламі немцаў і страцілі 106 самалётаў; нямецкія ваенна-паветраныя сілы страцілі 48 самалётаў.
1943[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Зь лета 1943 канадзкія дывізіі спачатку ў складзе 8-й ангельскай арміі, потым у якасьці 1-га канадзкага корпуса пад канадзкім камандаваньнем ўдзельнічалі ў працяглай ваеннай кампаніі па высадцы ў Сыцыліі і прасоўваньні на поўнач Апэнінскага паўвострава.
Канадзкія войскі таксама прынялі ўдзел у высадцы ў Нармандыі ў дзень «Д», 6 чэрвеня 1944 г. Тут дзейнічалі як войскі 3-й дывізіі, так і атрады канадзкіх ВМС і ВПС. Асноўным раёнам дзеяньняў канадзкіх дывізій была Паўночная Францыя. Таксама ўдзельнічалі ў бітвах за Нармандыю і бітве пры Шэльды ў 1944 году.
Баявыя дзеяньні ў Азіі і Акіяніі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У вайне зь Японіяй Канада знаходзілася з 7 сьнежня 1941 г., але пачатак для канадцаў было няўдалым: канадзкія батальёны, якія прыбылі ў Ганконг, неўзабаве капітуляваў. На заключным этапе другой сусьветнай вайны Канада падрыхтавала дывізію для ўдзелу ў баях супраць Японіі, але яна не пасьпела ўступіць у баявыя дзеяньні, бо сапернік ужо капітуляваў.
Уклад Канады[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Асноўны ўклад Канады ў Другую сусьветную вайну складаўся ў пастаўках ўзбраеньня, ваенных матэрыялаў і харчаваньня. Канадзкая эканоміка перажыла магутны ўздым, таму што прамысловасьць атрымала вялікія заказы на вытворчасьць ваеннай тэхнікі для Канады, Вялікабрытаніі, Кітая і Савецкага Саюза.
Канада дала прытулак і абарону для манархіі Нідэрляндаў у той час, як гэтая краіна была акупаваная. Галанцы таксама ўдзячныя Канадзе за вызваленьне сваёй краіны, якая была ажыцьцёўлена цалкам сіламі канадзкай арміі 5 траўня 1945[3].
Канада скончыла вайну з адной з самых буйных армій у сьвеце, і другі па багацьцю эканомікай[4].
У ваенна-марскім флёце Канады налічвалася каля 100 тыс. маракоў і афіцэраў. Прыкладна палова апэрацый па правядзеньні караванаў судоў з ваеннымі грузамі праз Атлянтыку ў 1943 ажыцьцявілі канадзкія ваенныя маракі, ў 1944 г. яны цалкам узялі на сябе канваяваньне караванаў з ЗША ў Вялікабрытанію.
У канадзкіх ваенна-паветраных сілах налічвалася звыш 200 тыс. чалавек. Канадзкія лётчыкі гулялі вялікую ролю ў паветранай абароне Вялікабрытаніі. Акрамя таго, у Канадзе было навучана па пляну падрыхтоўкі лётнага складу для Брытанскай імпэрыі звыш 130 тыс. лётчыкаў, уключаючы канадцаў, ангельцаў, аўстралійцаў, новазэляндцаў[5].
Страты Канады ў другой сусьветнай вайне адносна невялікія — каля 42 тыс. забітых. Гэта менш, чым у першай сусьветнай вайне.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ История второй мировой войны 1939—1945. М., 1975, т. 2, с. 403
- ^ A military history of Canada. — Toronto: McClelland & Stewart, 1999. — Т. 4. — ISBN 0771065140
- ^ Goddard Lance Canada and the Liberation of the Netherlands. — Toronto: Dundurn Press Ltd, 2005. — ISBN 1550025473
- ^ History of the Canadian Army in the Second World War. 1. Queen’s Printer. pp. 324—327.|https://web.archive.org/web/20190401004200/http://www.cmp-cpm.forces.gc.ca/dhh-dhp/his/oh-ho/detail-eng.asp?BfBookLang=1&BfId=27
- ^ В.А. Тишков, Л.В. Кошелев A population history of North America / История Канады. — Москва: Мысль, 1982. — 169−171 с. — (Историяческая литература).