Залман Рэйзен
Залман Калманавіч Рэйзен | |
| Род дзейнасьці | журналіст, лінгвіст і гісторык літаратуры |
|---|---|
| Дата нараджэньня | 8 кастрычніка 1887 |
| Месца нараджэньня | Койданаў, Менская губэрня, Расейская імпэрыя |
| Дата сьмерці | 1940-я |
| Месца сьмерці | |
| Грамадзянства | Расейская імпэрыя, Польшча |
| Занятак | пісьменьнік, бібліёграф, біёграф, журналіст, фатограф |
| Навуковая сфэра | мовазнаўства |
| Бацька | Калман Рэйзен |
Залман Калманавіч Рэйзен (Рэйзін) (8 кастрычніка 1887, Койданаў, Менская губэрня, Расейская імпэрыя — 1941, СССР) — габрэйскі журналіст, лінгвіст і гісторык літаратуры.
Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Пісаў на ідыш. Брат Абрама і Сары Рэйзенаў. Вучыўся ў розных хедарах, затым у расейскай гарадзкой вучэльні (Менск). Як і старэйшы брат, быў палымяным прыхільнікам мовы ідыш. У 1908 г. апублікаваў «Ідышы граматык» (Варшава), дапамагаў брату ў падрыхтоўцы падручніка «Ды мутэршпрах» («Родная мова», Варшава, 1908), у 1914 г. выйшаў складзены ім «Лексікон фун дэр ідышер літаратур ун прэсе» («Слоўнік габрэйскай літаратуры і друку», Варшава, 1914) зь біяграфіямі пісьменьнікаў (да пэрыяду Хаскалы ўлучна), пералікам газэт і часопісаў, якія выходзілі з 1686 г. па 1913 г., і рэестрам ананімных твораў.
У 1915 г. Залман пасяліўся ў Вільні, дзейна прапагандаваў ідыш як адзіную, па ягоным перакананьні, мову зносін габрэяў, выступаў зь лекцыямі пра граматыку ідыш у габрэйскім народным унівэрсытэце, настаўніцкай сэмінарыі і на розных курсах настаўнікаў. У 1918—1920 гг. уваходзіў у рэдкалегію газэты «Лецте найес», дзе ўвёў уніфікаваную артаграфію. У 1920—1939 гг. быў рэдактарам газэты «Вілнэр тог» (потым яна звалася «Дэр тог» і мела іншыя часавыя назвы). У 1925 заснаваў вышэйшы габрэйскі інстытут YIVO. У 1928 г. два месяцы знаходзіўся ў турме за пратэст супраць уводзін польскімі уладамі агульнага (у тым ліку і для габрэяў) дня адпачынку ў нядзелю. Таксама Залману Рэйзену належыць пераклад «Злачынства і пакараньне» Ф. Дастаеўскага на мову ідыш.
Пасьля прыходу ў Вільню РСЧА (18 верасьня 1939 г.) Рэйзен 1 кастрычніка 1939 г. быў арыштаваны, нягледзячы на ягоную ў асноўным прасавецкую арыентацыю, і ў канцы 1939 г. вывезены ў Вялейку, а потым сьляды ягоныя губляюцца (па некаторых зьвестках — забіты па шляху ў лягер, па іншых — расстраляны ў чэрвені 1941 г.).
Шматлікія навуковыя артыкулы і публікацыі Рэйзена ўвайшлі ў зборнік «Ідышы літаратур ун ідышы шпрах» («Ідыш — літаратура і мова», Буэнас-Айрэс, 1965).
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Валахановіч А. І. Пісьменніцкая сям’я з Койданава // Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Дзяржынскага раёна. Мінск. 2004. С. 622—623.