Камісія часовага ўраду Вялікага Княства Літоўскага

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Герб Вялікага Княства Літоўскага

Часо́вы ўра́д Вялі́кага Кня́ства Літо́ўскага, Літоўская часавая камісія (па-польску: Komisja Rzadu Tymczasowego Wielkiego Ksiestwa Litewskiego; Komisja Rzadzaca Tymczasowa Litewska) — часовы адміністрацыйны орган Вялікага княства Літоўскага, які быў утвораны пры падтрымцы францускага войска ў часе вызваленьня літоўскіх земляў ад Расеі ў 1812 годзе.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзірк ван Гогендорп
Станіслаў Солтан

Па меры акупацыі тэрыторыі былога Вялікага Княства Літоўскага францускімі войскамі, на зьмену расейскай адміністрацыі прыходзіла француская.

Палітычная арґанізацыя й адміністрацыйна-тэрытарыяльнае ўладкаваньне занятых тэрыторыяў уніфікавалася па аналёґіі зь дзяржаўным ладам напалеонаўскае імпэрыі. 19 чэрвеня, для адміністрацыйнага кіраваньня тэрыторыяю Беластоцкай вобласьці, Віленскай, Гарадзенскай Менскай губэрняў (пазьней пераназваных у дэпартамэнты), у Вільні 1 ліпеня 1812 году быў створаны Часовы ўрад ВКЛ — Камісія часовага кіраваньня Вялікага Княства Літоўскага. Яму падпарадкоўваліся цэнтральныя, рэгіянальныя й мясцовыя органы грамадзянскае адміністрацыі 4 дэпартамэнтаў. Дэпартамэнты падзяляліся на дыскрыты на чале з падпрэфэктамі. У кожным зь іх, а пазьней у Віцебскім і Магілёўскім дэпартамэнтах (не падпарадкаваных ураду, падпарадкаваных вайсковаму губэрнатару Шарпанцье), была арганізавана адміністрацыйная камісія з 3 чальцоў, прызначаных ці зацьверджаных Напалеонам, пад старшынствам францускага інтэнданта. Па прыкладу Вільні арґанізоўвалася структура муніцыпальнага (гарадскога) самакіраваньня. Адначасова была створана сыстэма вайскова-адміністрацыйнага кіраваньня краем. Органы напалеонаўскае адміністрацыі пераважна займаліся арганізацыяю ўзброеных фармаваньняў, забесьпячэньнем войскаў, зборам грашовых сродкаў.

Указам Напалеона ад 1 ліпеня было абвешчана пра стварэньне 5 пяхотных палкоў на чале з А. Хадкевічам, К. Тызенгаўзам, А. Бісьпінгам, К. Пжэзьдзецкім[be] і С. Чапскім і палка стральцоў пад камандаваньнем І. Касакоўскага. Усяго атрымалася сфармаваць полк лёгкаконнай гвардыі[be], 6 палкоў пяхоты, полк стральцоў[be], агульнаю колькасьцю каля 15 тыс. чал. Для абароны насельніцтва ад марадзёраў у паветах стваралі жандармэрыю[be], а ў буйных гарадах — народную гвардыю[be].

Камісія была ўзначалена Люі П’ерам Эдуардам Біньёнам. Аднак фактычная ўлада ажыцьцяўлялася Дзіркам ван Гогендорпам[fr], былым губэрнатарам Явы, які быў прызначаны губэрнатарам Вільні.

Напалеон, не апраўдаўшы надзеяў Генэральнае канфэдэрацыі Каралеўства Польскага[be], не аднавіў польскую дзяржаўнасьць у былых польска-літоўскіх землях. Ён усталяваў на заваяваных тэрыторыях часавую адміністрацыю, тым самым адклаўшы прыняцьце канчатковага рашэньня да поўнай перамогі над Расіяй.

11 ліпеня 1812 году польскі палітычны дзеяч Юзэф Выбіцкі з дэпутатамі ад Рады Ўсеагульнае канфэдэрацыі, беспасьпяхова спрабавалі дамагчыся ад імпэратара аднаўленьня Каралеўства Польскага з тэрыторыямі, страчанымі падчас падзелаў Рэчы Паспалітай.

Толькі 14 ліпеня 1812 году Камісія была фармальна падпарадкавана Радзе Генэральнае канфэдэрацыі Каралеўства Польскага.

У канцы 1812 году, калі расейскае войска ўступіла ў Літву, Камісія зьбегла ў Княства Польскае, дзе ў 1813 годзе спыніла сваё існаваньне.

Прэзыдэнты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Юзэф Серакоўскі (з 18 ліпеня 1812 году)
  • Станіслаў Солтан (з 24 жніўня 1812 году)
  • Дзірк ван Гогендорп (зь верасьня 1812 году)
  • Станіслаў Солтан (з канца верасьня 1812 году)

Ґенэральны сакратар: Юзэф Ігнат Касакоўскі

Чальцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • С. Калінін, В. Кажаноўскі , С. Шпагін, «Узброеныя сілы Вялікага княства Варшаўскага і Вялікага княства Літоўскага. 1806—1814 гг. Ч. I. Генэралітэт, штаб, пяхота, артылерыя». М., 1998.
  • С. Таляронак, «Стварэньне францускімі акупацыйнымі ўладамі дзяржаўных структураў ВКЛ (1812 год)». Мн., 1998.
  • Janusz Iwaszkiewicz, Litwa w roku 1812 (Літва ў 1812 годзе), Варшава, 1912.
  • Marian Kukiel, Wojna 1812 roku (Вайна 1812 году), Кракаў, 1937.
  • A. Rembowski, «Konfederacja Generalna i pospolite ruszenie w roku 1812» («Генэральная канфэдэрацыя й паспалітае рушэньне ў 1812 годзе»), Biblioteka Warszawska (Варшаўская Бібліятэка), vol. 1, 1896, fascicle 3, pp. 478–514; vol. 2, 1896, fascicle 1, pp. 67–86.
  • Władysław Zajewski, Jozef Wybicki (Юзэф Выбіцкі), Варшава, 1983.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Камісія_часовага_ўраду_Вялікага_Княства_Літоўскага&oldid=2408067»