Карыбут

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Карыбут
лац. Karybut
Уяўны партрэт Карыбута, 1675 г.
Уяўны партрэт Карыбута, 1675 г.
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся 1350(1350)
1404
Памёр 1404
Род Гедымінавічы і House of Korybut[d]
Бацькі Альгерд
Ульяна Аляксандраўна[d]
Дзеці Фёдар Карыбутавіч[d], Жыгімонт Карыбутавіч, Алена Карыбутаўна[d] і Марыя Карыбутаўна[d]

Карыбу́т Альге́рдавіч (у праваслаўі Дзьмітры; каля 1358 — па 1404) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, князь наваградзкі.

Ад нашчадкаў Карыбута паходзяць роды Збараскіх, Карыбут-Вішнявецкіх, Карыбут-Варанецкіх, Порыцкіх.

Імя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Карыбут (імя)

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, сьцьвярджае германскае паходжаньне імя Карыбут (Korybut) — ад нямецкага імя Hariboth (Harboth)[1]. Адзначалася гістарычнае бытаваньне імя Карыбут у Польшчы: Mathias Coributh… vicarius perpetuus in ecclesia Gneznensi (1440 год); domino… Coributh (1451 год); Koributh… Kuriboth (1495 год)[2].

Паводле менскага дасьледніка Алёхны Дайліды, які разьвівае ўсходнегерманскую этымалёгію імёнаў літоўскіх князёў і баяраў, імя Карыбут складаецца з асноваў -кар- (-кор-) (імёны ліцьвінаў Караман, Карымунт, Карыят; германскія імёны Caroman, Karmunt, Cariatto), якая паходзіць ад гоцкага kaurus 'цяжкі, важкі'[3], і -бут- (-бот-) (імёны ліцьвінаў Бутвід, Бутрык, Вільбут; германскія імёны Botvid, Butariks, Willebut), якая паходзіць ад усходнегерманскага but- з значэньнем 'корань, камель' (гепідзкае butilo 'камель')[4]. Такім парадкам, імя Карыбут азначае «цяжкі корань»[5]. Апроч таго, адзначалася старажытнае германскае імя Karibaudis (Kari-baudis)[6].

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Cariebut (31 кастрычніка 1382 году[7])[8]; Caribut (31 кастрычніка 1382 году[9])[10]; Coribut (14 жніўня 1385 году)[11]; Се язъ великии князь Дмитрии Олгирдовичь[12][13]; Nos Demetrius, alias Korybuth, dux Litwanie, dominus et heres de Nowogrodek (23 кастрычніка 1386 году)[14]; Coributh Nowogrodensi (20 лютага 1387 году)[15]; Corybutho Novogrodensi[16], Coriboto Nouogrodensi[17] (17 лютага 1387 году); Coributo Novogrodensi (22 лютага 1387 году)[18]; Karibut (1387 год); Дмитрии инемъ именемъ Корибутъ князь Новгородьскии и Северскии[12] (26 красавіка 1388 году)[19]; Мы Дмитрии инемъ именемъ Корибутъ князь Литовскии[12] (18 траўня 1388 году)[20], Karobud (10 жніўня 1388 году[21])[22]; Мы, княз Дмитрий Олгердович[23] (16 сьнежня 1388 году)[24]; зять мой князь Корибутъ[12] (1393 год)[25]; Koributh (Ян Длугаш)[26].

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пячаць Карыбута з Пагоняй і рускім надпісам, 1385 г.

Трэці сын вялікага князя літоўскага Альгерда і яго другой жонкі, цьвярской князёўны Ўльляны. Упершыню ўпамінаецца ў 1382 годзе, калі разам з братамі Ягайлам, Скіргайлам ды іншымі падпісаў на рацэ Дубісе ўмову з крыжакамі[27].

У 1386 годзе ў Луцку прысягнуў польскаму каралю Ягайлу, прытым назваў сябе гаспадаром і спадкаемцам Наваградку. Ахвяраваў Лаўрышаўскаму манастыру вёску і возера Морына, у прыпісцы на першым аркушы Лаўрышаўскага эвангельля называецца вялікім князем. У 1390 годзе дапамог Ягайлу пры аблозе Горадні, за гэта атрымаў у дзяржаньне Ліду. Адмовіўся прысягаць Вітаўту як вялікаму князю літоўскаму, у 1392 годзе разьбіты яго войскам каля Дакудава, зачыніўся ў Наваградку, па штурме якога трапіў у палон з жонкай і дзецьмі. Адпушчаны дзякуючы заступніцтву цесьця, разанскага князя Алега Іванавіча, але страціў Наваградзкае княства. Неўзабаве замірыўся зь Вітаўтам, браў удзел у яго выправах. Апошні раз упамінаецца ў 1404 годзе як удзельнік выправы на Смаленск.

Ажаніўся з Настасьсяй, дачкой разанскага князя Алега Іванавіча, у шлюбе меў дзяцей:

  • Іван (? — па 1431)
  • Жыгімонт (? — 1435)
  • Хведар (? — па 1440)
  • Настасься, м. — ад да 1400 Васіль ІІІ Цьвярскі (? — 1426)
  • Алена (? — па 2 сакавіка 1449), да 16 студзеня 1407 году выйшла замуж за Ёгана ІІ Фэрэя (1375—1424), князя Тропава
  • Марыя, м. — Фёдар Варатынскі (? — па 1455)

У гістарыяграфіі часта блытаюць Карыбута і яго брата Дзьмітрыя Альгердавіча. Некаторыя дасьледнікі лічаць Карыбута князем Ноўгараду Северскага (сучасная Ўкраіна)[28].

Мова і культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

Карыстаўся пячацьцю з гербам Пагоняй і рускім надпісам «ПЕЧЯТЬ КНЯЗЯ КОРИБУТА»[12].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 26.
  2. ^ Słownik staropolskich nazw osobowych. T. 3. — Wrocław, 1971—1973. S. 88.
  3. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
  4. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 16.
  5. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 23.
  6. ^ Gamillscheg E. Romania Germanica. Bd. 3: Die Burgunder, Schlußwort. — Berlin und Leipzig, 1936. S. 134.
  7. ^ Договор между ВКЛ и Тевтонским орденом о передаче части Жемайтии за рекой Дубисой (1382), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  8. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 57.
  9. ^ Договор между ВКЛ и Тевтонским орденом о военной помощи (1382), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  10. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 59.
  11. ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 3.
  12. ^ а б в г д Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: 2001. С. 160.
  13. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 67.
  14. ^ Codex epistolaris Vitoldi. — Cracoviae, 1882. S. 10.
  15. ^ Земский привилей боярам-католикам ВКЛ (1387), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  16. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 6.
  17. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 8.
  18. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 1: 1387—1468. — Kraków, 1932. S. 14.
  19. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 82.
  20. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 84.
  21. ^ Жалоба магистра Тевтонского ордена на захват Литвой замка в Мазовии (1388), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  22. ^ Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. P. 47.
  23. ^ Присяжная грамота князя Дмитрия Ольгердовича (1388), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
  24. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 98.
  25. ^ Грамоти XIV ст. — Київ, 1974. С. 118.
  26. ^ Joannis Długossii seu longini canonici Cracoviensis Historiae Polonicae libri XII. T. 3. L. 9, 10. — Cracoviae, 1876. P. 172, 406, 409, 486, 500.
  27. ^ БЭ. — Мн.: 1999 Т. 8. С. 114.
  28. ^ Нікалаеў М. Карыбут // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 64.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Карыбут&oldid=2504182»