Кастусь Акула

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Качан.

Кастусь Акула
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Аляксандар Ігнатавіч Качан
Нарадзіўся	16 лістапада 1925 в. Верацеі, Докшыцкі раён
Памёр	29 студзеня 2008 Таронта, Канада
Пахаваны	могілкі Пайн Гіл[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	пісьменьнік, вайсковы і грамадзкі дзяяч
Жанр	проза, паэзія, успаміны
Мовы	беларуская, ангельская
Значныя творы	раманы «Змагарныя дарогі» (1962) і «Заўтра ёсьць учора» (анг., 1968), трылёгія «Гараватка»
Узнагароды	Прэмія імя Францішка Багушэвіча (ПЭН-цэнтар) (1995)
Творы на сайце Knihi.com
Творы на сайце Kamunikat.org

Кастусь Акула, сапраўднае імя: Аляксандар Ігнатавіч Качан (16 лістапада 1925, в. Верацеі, Докшыцкі раён — 29 студзеня 2008, Таронта, Канада) — беларускі грамадзкі дзеяч эміграцыі, пісьменьнік.

Жыцьцяпіс

Бацькі — Ігнат і Паўліна — мелі, апрача Алеся, яшчэ сем дзяцей і да 12 гектараў ворнай зямлі.

Падчас нямецкай акупацыі навучаўся ў Віленскай беларускай гімназіі. Падчас адной з паездак дадому трапіў у Менску ў аблаву. Вучэньне перапынілася трыма месяцамі нямецкай вязьніцы і месяцам канцлягеру. Скончыў курсы настаўнікаў ў Глыбокім.

У чэрвені 1944 паступіў у Менскую школу камандзіраў Беларускай Краёвай Абароны (БКА). Са школаю адступіў на Захад, пасьля далучэньня да нямецкіх вайсковых адзінак трапіў у Францыю. Там зь іншымі беларусамі перайшоў да партызанаў-макісаў, ваяваў супраць немцаў. Пасьля ў складзе брытанскай арміі (польскі корпус генэрала Андэрса) ваяваў у Італіі. Узнагароджаны брытанскім «Мэдалём вайны» й італійскай «Залатой зоркай».

Пасьля вайны служыў у брытанскім войску. Скончыў Брытанскую афіцэрскую школу (1946) і ў чыне капрала зноў вярнуўся ў Італію, пасьля чагопрыехаў ў Ангельшчыну. У 1946—1947 гг. жыў у Англіі. Браў удзел у стварэньні Згуртаваньня беларусаў у Вялікай Брытаніі. У чэрвені 1947 г. пераехаў у Канаду, напачатку жыў у горадзе Ашава, быў адным з заснавальнікаў Згуртаваньня беларусаў у Канадзе, першым ягоным старшынём. Потым пераехаў у Таронта, належаў да ЗБК, адзін з актывістаў парафіі сьв. Кірылы Тураўскага ў Таронта, належаў да лягеру прыхільнікаў Рады БНР.

Працаваў у беларускіх нядзельных школах, спрычыніўся да заснаваньня Беларускай касы самадапамогі, рэсорту «Слуцак» у Канадзе.

Заснаваў першае ў Паўночнай Амэрыцы выданьне на беларускай мове ‑ газэту «Беларускі эмігрант» (1948‑1954), у 1974‑1997 гг. выдаваў часопіс «Зважай».

Падчас сусьветнай выставы ЭКСПО-69 у Манрэалі Кастусь Акула правёў акцыю супраць савецкага ўціску ў Беларусі. Калі памочнік Касыгіна — Палянскі рабіў агляд ганаровай варты, з боку сэкцыі прэсы пачулася «Freedom for Belarus! Няхай жыве незалежная Беларусь!» і ў гору паляцелі сотні брашур. Акула быў затрыманы паліцыяй.

Пасьля абвяшчэньня незалежнасьці Беларусі, у 1992 годзе наведаў бацькаўшчыну.

Прыватны архіў захоўваецца ў Беларускай бібліятэцы і музэі імя Францішка Скарыны ў Лёндане.

Творчасьць

Першыя вершы надрукаваў падчас Другой сусьветнай вайны ў «Беларускай газэце» і «Голасе вёскі» (пад сапраўдным імем і псэўданімам Міхась Козыр). На чужыне ён працягнуў сваю літаратурную дзейнасьць, друкаваўся ў газэце «Бацькаўшчына» і ў іншых беларускіх выданьнях на эміграцыі.

Творы

• 1962 — «Змагарныя дарогі», Таронта
• 1965—1981 — трылёгія «Гараватка»
  • «Дзярлівая птушка» (1965),
  • «Закрываўленае сонца» (1974)
  • «Беларусы, вас чакае зямля» (1981)
• 1968 — «Заўтра ёсьць учора», Таронта, па-ангельску
• 1984 — «Усялякая ўсячына», зборнік прозы і паэзіі
• 1991 — «За волю», раман
• 1994 — «Змагарныя дарогі», Менск, 2-е выданьне
• 2005 — «Россыпы», Менск, выбраныя творы
• 2008 — «Заўтра ёсьць учора», Менск, па-беларуску

Савецкая прапаганда

Бацька Акулы быў арыштаваны й загінуў у 1951 годзе ў вязьніцы пад Барысавам. Супраць Кастуся ў БССР друкаваліся адкрытыя лісты беларускіх савецкіх пісьменьнікаў, выходзілі памфлеты і фэльетоны, яго называлі «агент ЦРУ» «платны вызвольнік Беларусі» і «шалёны антысаветчык». Пасьля абраньня Лукашэнкі прэзыдэнтам у 1995 годзе яго кнігі зьніклі з кнігарняў.

Літаратура

• Эрнэст Ялугін. Хто ён, гэты канадзец, які ўпарта хоча застацца беларусам? / Гал. рэд. Эрнэст Ялугін // Наша слова : газэта. — Менск: ТБМ імя Францішка Скарыны, 14―20 жніўня 1991. — № 26 (36). — С. 3.

Вонкавыя спасылкі

• Памёр Кастусь Акула, Весткі-інфо