Хрыстафор Філалет
| Хрыстафор Філалет | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | 1564 або 1565 |
| Памёр | 1624[1][2] |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | пісьменьнік |
| Мова | польская мова і старабеларуская мова |
Хрыстафо́р Філале́т, па-лацінску: Christophor Philaleth, па-польску: Chrystofor Filalet, Krzysztof Broński[3] (1564/1565—1624[4]) — беларуска-ўкраінскі пісьменьнік-палеміст з Валыні, выхаванец астроскай школы, філёзаф. Вядомы як аўтар палемічнага твора «Апокрысіс» (1597), накіраванага супраць Берасьцейскай царкоўнай уніі 1596 году, папства.
Існуе гіпотэза, што пад псэўданімам Філалет (грэц. φιλαλήτος) пісаў Марцін Бранеўскі, перакручана Хрыстафор (Кшыштаф) Бронскі, польск. Krzysztof Broński — вядомы польскі пісьменьнік і храніст, паплечнік князя К. Астроскага, сын Пракопа Бранеўскага, аднаго зь дзеячаў Чэскіх братоў у Вялікапольшчы («паляк-пратэстант пад маскай праваслаўнага русіна[5]»).
На працягу многіх гадоў жыцьця аўтар «Апокрысіса» актыўна ўдзельнічаў у палітычным жыцьці, выступаў на соймах. У 1599 пры яго пасярэдніцтве адбыўся зьезд праваслаўных і пратэстантаў.
Апокрысіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Асноўны артыкул: Апокрысіс
Поўная назва твору: ΑΠΟΚΡΙΣΙΣ, abo odpowiedź na xiążki o Synodzie Brzeskim imieniem ludzi starożytney religiey Greckiey, przez Christophora Philaletha w porywczą dana. Выдадзены на польскай, а 1598 г. — на старабеларускай мовах).
Праца «Апокрысіс» выйшла 1597 гг., спачатку на польскай мове ў Вільні ў арыянскай друкарні А. Радзецкага, а ў 1598 — на старабеларускай.
Аўтар твору падкрэсьлівае, што унія прывяла не да згоды, а да далейшага абвастрэньня супольных супярэчнасьцяў у Рэчы Паспалітай, да ганеньняў супраць рускага (украінскага) і беларускага народаў. Што ж да сьвецкіх парадкаў Рэчы Паспалітай, палітыкі Жыгімонта III, магнатаў і шляхты, Ф. быў вельмі асьцярожны. Адначасова ён нагадвае, што пры далейшых уцісках можа яшчэ шырэй, як за часам С. Налівайкі, разьліцца народныя паўстаньні.
Хрыстафор Філалет вылучае ідэю абмежаванай манархіі і лічыць, што адносіны паміж манархам і народам павінны грунтавацца на законах і добраахвотным згодзе. Рашуча выступаючы супраць сацыяльнага і рэлігійнага прыгнёту ўкраінскага і беларускага народа польскімі магнатамі, Хрыстафор Філалет адстойвае сацыяльныя свабоды і, у прыватнасьці, свабоду сумленьня. На яго думку, улада манарха зусім ня тычыцца душы, улада манарха не абсалютная, і адносна «цела» чалавека, г.зн. у зямных сьвецкіх грамадзка-дзяржаўных справах, манарх ня мае права чыніць волю, беззаконьне над народам, адносіны паміж манархам і народам будуюцца на законах і добраахвотнай згоды. Вядома, сацыяльна-палітычныя погляды Хрыстафора Філалета ўтрымліваюць ідэю грамадзкай дамовы і натуральных правоў, абмежаваньня ўлады манарха законам.
У сваім вершы «Книжка до минаючих мовит», зьмешчаным у палемічным трактаце, ён зьвяртаецца да чытача вуснамі самой кнігі, якая «Ответ к римляном православных содержаще», і дакарае праціўнікаў каталіцызму за маўчаньне: «Иже егда прежде веру целу имяще // И неуничиженны отец преданиа, // Все бяху тогда желающе молчаниа»[4].
Іван Франко лічыў «Апокрысіс» значнай зьявай у даўняй украінскай літаратуры.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Marcin Broniowski // Нацыянальная служба Чэскай рэспублікі
- ^ Marcin Broniowski // opac.vatlib.it (анг.)
- ^ Pseudonimy i kryptonimy polskie.
- ^ а б Славянамоўная паэзія Вялікага Княства Літоўскага XVI-XVIII стст / НАН Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; уклад., прадм. і камент. А. У. Бразгунова. — Мн., 2011. — С. 22—23. — 901 с. — (Помнікі даўняга пісьменства Беларусі). — 400 экз. — ISBN 978-985-08-1291-9
- ^ Ігор Шевченко. Україна між Сходом і Заходом. Нарис 10.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Енциклопедія українознавства. У 10-х томах. / Головний редактор Володимир Кубійович. — Париж; Нью-Йорк: Молоде життя, 1954—1989.
- Гайдай Л. Історія України в особах, термінах, назвах і поняттях.- Луцьк: Вежа, 2000.
- Нарадзіліся ў 1564 годзе
- Нарадзіліся ў 1565 годзе
- Нарадзіліся ў Вялікім Княстве Літоўскім
- Памерлі ў 1624 годзе
- Літаратары Вялікага Княства Літоўскага
- Украінскія літаратары
- Гісторыя Ўкраіны з XIV стагодзьдзя да 1795 году
- Гісторыя Беларусі (1569—1795)
- Літаратары-палемісты Рэчы Паспалітай
- Рэлігійныя дзеячы Вялікага Княства Літоўскага