Шацілавічы: розьніца паміж вэрсіямі
стыль, дапаўненьне, абнаўленьне зьвестак |
дапаўненьне |
||
Радок 30: | Радок 30: | ||
| Паштовы індэкс = [http://zip.belpost.by/street/svetlogorsk-gomel 24743х] {{ref-ru}} |
| Паштовы індэкс = [http://zip.belpost.by/street/svetlogorsk-gomel 24743х] {{ref-ru}} |
||
| Аўтамабільны код = [[Аўтамабільныя рэгістрацыйныя знакі Беларусі|3]] |
| Аўтамабільны код = [[Аўтамабільныя рэгістрацыйныя знакі Беларусі|3]] |
||
| Выява = Svetlahorsk |
| Выява = Svetlahorsk, Homel province, Belarus.jpg |
||
| Апісаньне выявы = |
| Апісаньне выявы = Увечары ля фантану. |
||
| Шырата паўшар'е = паўночнае |
| Шырата паўшар'е = паўночнае |
||
| Шырата градусаў = 52 |
| Шырата градусаў = 52 |
||
Радок 58: | Радок 58: | ||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
=== Ад узнікненьня да [[1918]] году === |
=== Ад узнікненьня да [[1918]] году === |
||
Паводле [[Беларуская археалёгія|археалагічных]] раскопак, паселішча на месцы сучаснага гораду існавала з [[6 стагодзьдзе|6]]—[[7 стагодзьдзе|7 ст.]] З [[13 стагодзьдзе|13 ст.]], згодна з археалягічнымі зьвесткамі, паселішча існуе непарыўна |
Паводле [[Беларуская археалёгія|археалагічных]] раскопак, паселішча на месцы сучаснага гораду існавала з [[6 стагодзьдзе|6]]—[[7 стагодзьдзе|7 ст.]] З [[13 стагодзьдзе|13 ст.]], згодна з археалягічнымі зьвесткамі, паселішча існуе непарыўна<ref>Рассадин С. Е. [http://www.nihe.niks.by/info/09/Studia_Historica1.pdf О некоторых находках 2008 г. на Шатилинском Острове // Исследования по истории Восточной Европы: научный сборник. — Вып. 1. — Мн., 2008. — С. 234—236.]</ref>. У [[8 стагодзьдзе|8]]—[[10 стагодзьдзе|10 ст.]] гэтая мясцовасьць знаходзілася ў землях плямён [[дрыгавічы|дрыгавічоў]], у якіх склалася [[Тураўскае княства]] (вядомае з [[980]] г.). У [[12 стагодзьдзе|12 ст.]] [[Тураў]]ская зямля была падзелена на ўдзелы, і ў ніжнім цячэньні [[Рака|р.]] [[Бярэзіна|Бярэзіны]] ўзьнікла [[Сьвіслацкае княства]]. У сяр. [[14 стагодзьдзе|14 ст.]] яно ўвайшло ў [[ВКЛ|Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае (ВКЛ)]]. |
||
[[Выява:Pryvilej 1560.jpg|left|thumb|Прывілей Жыгімонта ІІ Аўгуста на Шацілінскі Востраў.]] |
|||
Паводле пісьмовых крыніцаў, населены пункт вядомы з [[15 ліпеня]] [[1560]] году як [[вёска]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], у якой быў маёнтак '' |
Паводле пісьмовых крыніцаў, населены пункт вядомы з [[15 ліпеня]] [[1560]] году як [[вёска]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], у якой быў маёнтак ''Шацілінскі Востраў''<ref>Маслюкоў Т. В. [http://nashkraj.info/content/view/424/134/ З гісторыі Шацілавічаў] // Гомельшчына: старонкі мінулага. ІІ выпуск. Гомель, 1996. С. 23</ref>. Як сьведчыць прывілей вялікага князя літоўскага і караля польскага [[Жыгімонт ІІ Аўгуст|Жыгімонта ІІ Аўгуста]], выдадзены ў Варшаве, маёнтак ({{lang-pl|Ostrow Szatylinski}}, ''Востраў Шатылінскі'') пасьля папярэдняга ўладальніка Рамана Шацілы перадаваўся зямяніну Ждану Манкевічу за выкананьне вайсковай службы<ref>Маслюкоў Т. В. Узнікненне Шацілак. Шацілы і Манкевічы — старажытныя шляхецкія роды Беларусі // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн. [[1 (лік)|1]]. Мн., [[2000]], с. 47 — 49.</ref>. У [[1566]] годзе паселішча ўвайшло ў створаны [[Рэчыцкі павет]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. |
||
З [[1 ліпеня]] [[1569]] году ў выніку аб'яднаньня ВКЛ і Польскага каралеўства — у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. [[25 лютага]] [[1576]] году Ждан Манкевіч згадваецца ў лісьце караля і вялікага князя [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]] пра тое, што [[шляхта]] Рэчыцкага павету павінна несьці службу ў [[замак|замку]] г. [[Чачэрск]]у, і не прыцягвацца да іншых павіннасьцяў |
З [[1 ліпеня]] [[1569]] году ў выніку аб'яднаньня ВКЛ і Польскага каралеўства — у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. [[25 лютага]] [[1576]] году Ждан Манкевіч згадваецца ў лісьце караля і вялікага князя [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]] пра тое, што [[шляхта]] Рэчыцкага павету павінна несьці службу ў [[замак|замку]] г. [[Чачэрск]]у, і не прыцягвацца да іншых павіннасьцяў<ref>Маслюкоў Т. [http://svetlahorsk.belarda.org/local_news/data/ic_87/505/ Студэнт са Светлагорска выявіў невядомыя звесткі па гісторыі свайго горада] // Светлагорск — рэгіянальны партал. 2008. 3 кастрычніка.</ref>. |
||
У [[1634]] годзе шляхціч Пётар Сулятыцкі падараваў дзялянку зямлі езуітам, якія збудавалі тут каля [[1650]] году драўляны касьцёл, утрымлівалі місіянэрскі пункт<ref name="evkl"/>. У [[1639]] годзе сяло ''Шацілавічы'' — у так званым [[Парычы|Парыцкім]] двары [[Бабруйскае староства|Бабруйскага староства]] Рэчыцкага павету, мае 17 сялянскіх двароў (у вопіс ня ўносіліся шляхецкія двары)<ref>[[Канстанцін Іванавіч Кернажыцкі|Кернажыцкі К.]] [[Валочная памера|Аграрная рэформа]] ў Бабруйскім старостве і [[Эканоміка|эканамічнае]] становішча яго [[насельніцтва]] з [[17 стагоддзе|17]] да паловы [[19 стагоддзе|19 ст.]] [[Мінск|Мн.]], [[1931]].</ref>. У вопісу [[1684]] г. ў Шацілавічах шляхецкі двор Манкевічаў і 3 сялянскія двары<ref>[[http://svetlahorsk.belarda.org/index.php?id=0182 Рассадзін С. Я. Аб пісьмовых крыніцах пра гістарычныя пачаткі сучаснага Светлагорска]]</ref>. |
|||
⚫ | У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Парыцкай воласьці [[Бабруйскі павет|Бабруйскага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У [[1795]] годзе згадваюцца вёска і ваколіца Шацілкі, у якіх разам было 30 двароў |
||
У [[1744]] г. у сьпісе [[Каталіцтва|каталіцкіх]] парафій маюцца ''Шацілкі'', у Карпілавіцкай парафіі Бабруйскага дэканату [[Вільня|Віленскай]] дыяцэзіі<ref>[http://www.mem.net.pl/stg/diecezjawilenska1744p.htm Diecezja Wilenska, 1744 // Suwalskie Towarzystwo Genealogiczne im. prof. J. Wisniewskiego.] {{ref-pl}}</ref>. У [[1766]] г. у Шацілках згадваецца мытны страж, які адносіўся да [[Глуск]]ай галоўнай мытнай каморы<ref>Доўнар А. Стан дарог і дарожных камунікацый Рэчыцкага павета ([[1765]] — 1766 гг.) // Пятыя Міжнародныя [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Доўнараўскія]] чытанні. Гомель, [[2005]], с. 220 — 225.</ref>. |
|||
⚫ | У пачатку [[20 стагодзьдзе|XX ст.]] Шацілкі вядомы як [[ваколіца]] (680 жыхароў, 70 двароў) і маёнтак (33 жыхары, 1 двор). У [[1915]] годзе побач праведзена чыгунка і ўтворана станцыя Шацілкі |
||
⚫ | У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Парыцкай воласьці [[Бабруйскі павет|Бабруйскага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] (у [[1795]]—[[1796]] гг. называлася Менскім намесьніцтвам). У [[1795]] годзе згадваюцца вёска і ваколіца Шацілкі, у якіх разам было 30 двароў<ref name="pam741">Дулеба Г. І., Курыловіч Г. М. Светлагорск // {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|2к}} С. 741—742.</ref>. У [[1800]] г. у Шацілках 20 [[Шляхта|шляхецкіх]] і 3 сялянскія двары, дарослае [[насельніцтва]] складала 88 [[мужчына|мужчын]] і 102 [[жанчына|жанчыны]]. [[Менская япархія|Праваслаўны]] прыход адносіўся да [[Апостал Пётар|Свята-Петра]]-[[Апостал Павал|Паўлаўскага]] храма ў [[Вёска|в.]] Чыркавічы ([[1879]] г.)<ref>З апісання цэркваў Светлагоршчыны // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн. 1. Мн., 2000, с. 77 — 85.</ref>. У [[1890]] — 49 двароў, прыстань<ref>Jelski A. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/755 Szaciłki] // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}} S. 755.</ref>. |
||
[[Выява:Svetlahorsk railway station2-BY.jpg|thumb|Чыгуначны вакзал.]] |
|||
⚫ | У пачатку [[20 стагодзьдзе|XX ст.]] Шацілкі вядомы як [[ваколіца]] (680 жыхароў, 70 двароў) і маёнтак (33 жыхары, 1 двор). У [[1915]] годзе побач праведзена чыгунка і ўтворана станцыя Шацілкі<ref>Киштымов А. [http://kamunikat.fontel.net/www/czasopisy/almanach/07/07kisztymov.htm Этапы железнодорожного строительства на Беларуси] // Гістарычны альманах. Т. 7. 2002</ref>. У [[1916]] г. у Шацілках згадваецца аднакласнае [[народ]]нае вучылішча<ref>Кароткая інфармацыя аб навучальных установах, якія існавалі на тэрыторыі Светлагорскага раёна // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн. 1. Мн., 2000, с. 112 — 113.</ref>. Паводле [[Перапіс насельніцтва|перапісу]] [[1917]] году, у ваколіцы Шацілкі 685 жыхароў, у маёнтку — 6, на чыгуначнай станцыі — 66 жыхароў, 13 двароў. |
||
=== З 1918 г. да нашага часу === |
=== З 1918 г. да нашага часу === |
||
З [[25 сакавіка]] 1918 году Шацілкі — у абвешчанай [[БНР|Беларускай Народнай Рэспубліцы]]; з [[1 студзеня]] [[1919]] — у [[БССР|Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы]], з [[27 лютага]] 1919 — у [[ЛітБел|Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы]] |
З [[25 сакавіка]] 1918 году Шацілкі — у абвешчанай [[БНР|Беларускай Народнай Рэспубліцы]]; з [[1 студзеня]] [[1919]] — у [[БССР|Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы]], з [[27 лютага]] 1919 — у [[ЛітБел|Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы]]. Падчас савецка-польскай вайны 1919—[[1921]] гг. занятыя польскімі войскамі з [[6 сакавіка]] па [[9 ліпеня]] [[1920]] года<ref>КРАЎЦОЎ, І. Я.; ХОМІЧ, А. М. У віхуры грамадзянскай вайны // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн. 1. Мн., 2000, с. 121—133.</ref>. З [[31 ліпеня]] [[1920]] — зноў у адноўленай БССР, якая ўваходзіла з [[30 сьнежня]] [[1922]] да [[26 сьнежня]] [[1991]] ў [[СССР]], з [[19 верасьня]] 1991 — [[Рэспубліка Беларусь]]. |
||
У [[1921]] г. Мінская губэрня была скасавана, а яе паветы (у тым ліку Бабруйскі) сталі ўваходзіць непасрэдна ў БССР. [[20 жніўня]] [[1924]] года воласьці (у тым ліку Парыцкая) і паветы скасаваны. З гэтага дня мястэчка Шацілкі — цэнтар сельскага Савету (да [[1960]] г.) ва ўтвораным Парыцкім раёне<ref>Камінскі М. І., Пятросава А. Ю. Светлагорск // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гомельская вобласць. Мн., [[1985]], с. 334.</ref>, які ўваходзіў у Бабруйскую акругу (існавала да [[26 ліпеня]] [[1930]] году), а затым: ад [[20 лютага]] [[1938]] году — у [[Палеская вобласьць|Палескай]], з [[20 красавіка]] [[1944]] — у [[Бабруйская вобласьць|Бабруйскай]], з [[8 студзеня]] [[1954]] — у Гомельскай вобласьці. Чыгуначная станцыя Шацілкі была ўключана ў Чыркавіцкі сельсавет Парыцкага раёна. |
|||
У 1924 годзе ў Шацілках адчынена пачатковая школа з габрэйскай мовай навучаньня (65 вучняў, цяпер — школа № 2). У [[1926]] годзе дзейнічалі 2 воўначоскі, паравы млын, крупарушка. У 20 — 30-я гады Шацілкі — адзін з цэнтраў лесасплаву на р. Бярэзіне. У [[1929]]—[[1932]] гадох на базе кузьні створана суднабудаўнічая арцель, якая затым пераўтворана ў верф (зараз — завод зборнага жалезабэтону). |
У 1924 годзе ў Шацілках адчынена пачатковая школа з габрэйскай мовай навучаньня (65 вучняў, цяпер — школа № 2). У [[1926]] годзе дзейнічалі 2 воўначоскі, паравы млын, крупарушка. У 20 — 30-я гады Шацілкі — адзін з цэнтраў лесасплаву на р. Бярэзіне. У [[1929]]—[[1932]] гадох на базе кузьні створана суднабудаўнічая арцель, якая затым пераўтворана ў верф (зараз — завод зборнага жалезабэтону). [[27 верасьня]] [[1938]] г. мястэчкі як тып населеных пунктаў былі скасаваныя, і м. Шацілкі аднесена да вёсак. У час [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] Шацілкі пакінуты савецкімі войскамі [[7 жніўня]] [[1941]] г., акупаваны нямецка-фашысцкімі войскамі да [[27 лістапада]] [[1943]] г., на суднаверфі і чыгуначнай станцыі дзейнічалі антыфашысцкія падпольныя групы. |
||
У [[1954]]—[[1958]] гадох у Шацілках пабудавана Васілевіцкая [[ДРЭС]]<ref>Назва па радовішчы [[торф]]у каля г. [[Васілевічы]] Рэчыцкага раёну.</ref> (цяпер — Светлагорская [[ЦЭЦ]]). [[30 сьнежня]] [[1956]] |
У [[1954]]—[[1958]] гадох у Шацілках пабудавана Васілевіцкая [[ДРЭС]]<ref>Назва па радовішчы [[торф]]у каля г. [[Васілевічы]] Рэчыцкага раёну.</ref> (цяпер — Светлагорская [[ЦЭЦ]]). [[30 сьнежня]] [[1956]] г. вёска Шацілкі пераўтворана ў гарадзкі пасёлак<ref>[http://svetlahorsk.belarda.org/info/local_info/dakumenty Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 30 снежня 1956 г. «Аб пераўтварэнні вёскі Шацілкі Парыцкага раёна Гомельскай вобласці ў гарадскі пасёлак».]</ref>, з [[9 чэрвеня]] 1960 — цэнтар Парыцкага раёну. [[29 ліпеня]] [[1961]] г. гар. п. Шацілкі пераўтвораны ў горад Сьветлагорск, а Парыцкі [[раён]] перайменаваны ў Сьветлагорскі<ref>[http://svetlahorsk.belarda.org/info/local_info/dakumenty Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 29 ліпеня 1961 г. «Аб пераўтварэнні гарадскога пасёлка Шацілкі ў горад раённага падпарадкавання і перайменаванні Парыцкага раёна Гомельскай вобласці».]</ref>. З [[7 сакавіка]] [[1963]] па [[4 студзеня]] [[2002]] г. горад меў абласное падпарадкаваньне. |
||
<center> |
|||
{| class="wikitable" |
|||
|+ <caption style="margin-bottom:0.5em;font-size:1.1em;font-weight:bold">[[Населены пункт|Паселішчы]], ўключаныя ў в. Шацілкі (г. Светлагорск)</small></caption> |
|||
!Год ||Назва ||З якога сельсавету||Спосаб уключэння |
|||
|- |
|||
|[[1939]] ||пасёлак ''Арэхаўка'' ||Чыркавіцкі ||Сьсяленьне |
|||
|- |
|||
|1939 ||хутар ''Зайванеў'' ||Чыркавіцкі ||Сьсяленьне |
|||
|- |
|||
|[[1930]]-я гг.||пас. ''Краснае Знамя'' ||няма звестак ||Далучэньне |
|||
|- |
|||
|няма звестак ||пас. ''Прабуджэньне'' ||Шацілкаўскі ||Далучэньне |
|||
|- |
|||
|[[1966]] ||чыгуначная станцыя Шацілкі ||Чыркавіцкі ||Далучэньне<ref name=dulkur2>ДУЛЕБА, Г. І.; КУРЫЛОВІЧ, Г. М. Аб населеных пунктах, якія ўжо не існуюць ці перайменаваны // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2-х кн. Кн. 2. Мн., 2003, с. 742—748.</ref> |
|||
|- |
|||
|[[1975]] || в. ''Сьветач'' (да [[1964]] ''Какаль'', [[Гісторыя|гіст.]] ''Какель'')||Чыркавіцкі ||Далучэньне<ref>ПРАЧ, С. Мінулае сяла Чырковічы // Агні камунізму. [[1982]]. [[15 чэрвеня]]. С. 3.</ref> |
|||
|} |
|||
</center> |
|||
== Насельніцтва == |
== Насельніцтва == |
||
Радок 176: | Радок 199: | ||
<center><gallery widths=150 heights=150> |
<center><gallery widths=150 heights=150> |
||
Файл:Svetlahorsk Berezina river BY.jpg|Рака Бярэзіна |
Файл:Svetlahorsk Berezina river BY.jpg|Рака Бярэзіна |
||
Файл:Nozzles.jpg|Сопла печкі-домніцы з раскопак у Шацілках. Каля 13 ст. |
|||
⚫ | |||
Файл:POL COA Lubicz.svg|Герб Манкевічаў [[Любіч (герб)|«Любіч»]] |
|||
Файл:Свята-Петра-Паўлаўскі храм, Светлагорск.JPG|Царква Сьв. апп. Пятра і Паўла |
Файл:Свята-Петра-Паўлаўскі храм, Светлагорск.JPG|Царква Сьв. апп. Пятра і Паўла |
||
⚫ | |||
Файл:Svetlahorsk railway station-BY.jpg|Чыгуначны вакзал |
Файл:Svetlahorsk railway station-BY.jpg|Чыгуначны вакзал |
||
Файл:The forest іn Svietlahorsk.JPG|Гарадзкі лес |
|||
</gallery></center> |
</gallery></center> |
||
Вэрсія ад 15:12, 14 верасьня 2011
Сьветлагорск лацінкай: Svietlahorsk[1] да 1961 года г. п. Шацілкі | |||||
Увечары ля фантану. | |||||
| |||||
Першыя згадкі: | 1560 | ||||
Горад з: | 1961 | ||||
Былыя назвы: | Шацілавічы, Шацілкі; лацінкай: Šacilavičy, Šacilki[1] | ||||
Вобласьць: | Гомельская | ||||
Раён: | Сьветлагорскі | ||||
старшыня райвыканкама: | Максіменка Сяргей Аляксандравіч | ||||
Плошча: | 25 км² | ||||
Вышыня: | 131 м н. у. м. | ||||
Насельніцтва (2010) • колькасьць: • шчыльнасьць: |
69 900 2796 | ||||
Часавы пас: • летні час: |
UTC+2 UTC+3 | ||||
Тэлефонны код: | +375 (0) (2342) (рас.) | ||||
Паштовы індэкс: | 24743х (рас.) | ||||
Аўтамабільны код: | 3 | ||||
Геаграфічныя каардынаты: | 52°38′ пн. ш. 29°44′ у. д. / 52.633° пн. ш. 29.733° у. д.Каардынаты: 52°38′ пн. ш. 29°44′ у. д. / 52.633° пн. ш. 29.733° у. д. | ||||
Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons | |||||
svetlogorsk.by (рас.) |
Сьветлаго́рск, Шаці́лкі — горад раённага падпарадкаваньня ў Гомельскай вобласьці Беларусі, адміністрацыйны цэнтар Сьветлагорскага раёну.
Геаграфічныя звесткі
Знаходзіцца на раўніне Гомельскае Палесьсе, сярэдняя тэмпература паветра студзеня −6,6 ºС, ліпеня 18,4 ºС, ападкаў 602 мм/год. Прыстань на р. Бярэзіна. За 90 км на захад ад Гомеля; на аўтамабільнай дарозе Парычы — Рэчыца, адлегласць да Гомеля па аўтадарозе — 113 км (праз г. Рэчыцу)[2]. Вузел аўтамабільных дарог на Бабруйск, Жлобін, Гомель, Калінкавічы. Чыгуначная станцыя на лініі Жлобін — Калінкавічы.
Назва
Цяперашнюю назву Сьветлагорск атрымаў у 1961 г. пры пераўтварэньні гарадзкога пасёлку Шацілкі ў горад; яна зьвязаная з пабудовай электрастанцыі (цяпер — цеплаэлектрацэнтраль), якая выпрацоўвае сьвятло, што з сымбалічнай вяршыні (гары) асьвятляе краіну.
Гістарычная назва паселішча Шацілавічы[3] (Шацілкі), імаверна, паходзіць ад беларускага слова «шаць» — добрае, прыгожае месца, у слоўніку расейскай мовы Ул. Даля — «гара сярэдняй велічыні».
Гісторыя
Ад узнікненьня да 1918 году
Паводле археалагічных раскопак, паселішча на месцы сучаснага гораду існавала з 6—7 ст. З 13 ст., згодна з археалягічнымі зьвесткамі, паселішча існуе непарыўна[4]. У 8—10 ст. гэтая мясцовасьць знаходзілася ў землях плямён дрыгавічоў, у якіх склалася Тураўскае княства (вядомае з 980 г.). У 12 ст. Тураўская зямля была падзелена на ўдзелы, і ў ніжнім цячэньні р. Бярэзіны ўзьнікла Сьвіслацкае княства. У сяр. 14 ст. яно ўвайшло ў Вялікае Княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае (ВКЛ).
Паводле пісьмовых крыніцаў, населены пункт вядомы з 15 ліпеня 1560 году як вёска ў Вялікім Княстве Літоўскім, у якой быў маёнтак Шацілінскі Востраў[5]. Як сьведчыць прывілей вялікага князя літоўскага і караля польскага Жыгімонта ІІ Аўгуста, выдадзены ў Варшаве, маёнтак (па-польску: Ostrow Szatylinski, Востраў Шатылінскі) пасьля папярэдняга ўладальніка Рамана Шацілы перадаваўся зямяніну Ждану Манкевічу за выкананьне вайсковай службы[6]. У 1566 годзе паселішча ўвайшло ў створаны Рэчыцкі павет Менскага ваяводзтва.
З 1 ліпеня 1569 году ў выніку аб'яднаньня ВКЛ і Польскага каралеўства — у Рэчы Паспалітай. 25 лютага 1576 году Ждан Манкевіч згадваецца ў лісьце караля і вялікага князя Стэфана Баторыя пра тое, што шляхта Рэчыцкага павету павінна несьці службу ў замку г. Чачэрску, і не прыцягвацца да іншых павіннасьцяў[7].
У 1634 годзе шляхціч Пётар Сулятыцкі падараваў дзялянку зямлі езуітам, якія збудавалі тут каля 1650 году драўляны касьцёл, утрымлівалі місіянэрскі пункт[3]. У 1639 годзе сяло Шацілавічы — у так званым Парыцкім двары Бабруйскага староства Рэчыцкага павету, мае 17 сялянскіх двароў (у вопіс ня ўносіліся шляхецкія двары)[8]. У вопісу 1684 г. ў Шацілавічах шляхецкі двор Манкевічаў і 3 сялянскія двары[9].
У 1744 г. у сьпісе каталіцкіх парафій маюцца Шацілкі, у Карпілавіцкай парафіі Бабруйскага дэканату Віленскай дыяцэзіі[10]. У 1766 г. у Шацілках згадваецца мытны страж, які адносіўся да Глускай галоўнай мытнай каморы[11].
У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Парыцкай воласьці Бабруйскага павету Менскай губэрні (у 1795—1796 гг. называлася Менскім намесьніцтвам). У 1795 годзе згадваюцца вёска і ваколіца Шацілкі, у якіх разам было 30 двароў[12]. У 1800 г. у Шацілках 20 шляхецкіх і 3 сялянскія двары, дарослае насельніцтва складала 88 мужчын і 102 жанчыны. Праваслаўны прыход адносіўся да Свята-Петра-Паўлаўскага храма ў в. Чыркавічы (1879 г.)[13]. У 1890 — 49 двароў, прыстань[14].
У пачатку XX ст. Шацілкі вядомы як ваколіца (680 жыхароў, 70 двароў) і маёнтак (33 жыхары, 1 двор). У 1915 годзе побач праведзена чыгунка і ўтворана станцыя Шацілкі[15]. У 1916 г. у Шацілках згадваецца аднакласнае народнае вучылішча[16]. Паводле перапісу 1917 году, у ваколіцы Шацілкі 685 жыхароў, у маёнтку — 6, на чыгуначнай станцыі — 66 жыхароў, 13 двароў.
З 1918 г. да нашага часу
З 25 сакавіка 1918 году Шацілкі — у абвешчанай Беларускай Народнай Рэспубліцы; з 1 студзеня 1919 — у Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы, з 27 лютага 1919 — у Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы. Падчас савецка-польскай вайны 1919—1921 гг. занятыя польскімі войскамі з 6 сакавіка па 9 ліпеня 1920 года[17]. З 31 ліпеня 1920 — зноў у адноўленай БССР, якая ўваходзіла з 30 сьнежня 1922 да 26 сьнежня 1991 ў СССР, з 19 верасьня 1991 — Рэспубліка Беларусь.
У 1921 г. Мінская губэрня была скасавана, а яе паветы (у тым ліку Бабруйскі) сталі ўваходзіць непасрэдна ў БССР. 20 жніўня 1924 года воласьці (у тым ліку Парыцкая) і паветы скасаваны. З гэтага дня мястэчка Шацілкі — цэнтар сельскага Савету (да 1960 г.) ва ўтвораным Парыцкім раёне[18], які ўваходзіў у Бабруйскую акругу (існавала да 26 ліпеня 1930 году), а затым: ад 20 лютага 1938 году — у Палескай, з 20 красавіка 1944 — у Бабруйскай, з 8 студзеня 1954 — у Гомельскай вобласьці. Чыгуначная станцыя Шацілкі была ўключана ў Чыркавіцкі сельсавет Парыцкага раёна.
У 1924 годзе ў Шацілках адчынена пачатковая школа з габрэйскай мовай навучаньня (65 вучняў, цяпер — школа № 2). У 1926 годзе дзейнічалі 2 воўначоскі, паравы млын, крупарушка. У 20 — 30-я гады Шацілкі — адзін з цэнтраў лесасплаву на р. Бярэзіне. У 1929—1932 гадох на базе кузьні створана суднабудаўнічая арцель, якая затым пераўтворана ў верф (зараз — завод зборнага жалезабэтону). 27 верасьня 1938 г. мястэчкі як тып населеных пунктаў былі скасаваныя, і м. Шацілкі аднесена да вёсак. У час Вялікай Айчыннай вайны Шацілкі пакінуты савецкімі войскамі 7 жніўня 1941 г., акупаваны нямецка-фашысцкімі войскамі да 27 лістапада 1943 г., на суднаверфі і чыгуначнай станцыі дзейнічалі антыфашысцкія падпольныя групы.
У 1954—1958 гадох у Шацілках пабудавана Васілевіцкая ДРЭС[19] (цяпер — Светлагорская ЦЭЦ). 30 сьнежня 1956 г. вёска Шацілкі пераўтворана ў гарадзкі пасёлак[20], з 9 чэрвеня 1960 — цэнтар Парыцкага раёну. 29 ліпеня 1961 г. гар. п. Шацілкі пераўтвораны ў горад Сьветлагорск, а Парыцкі раён перайменаваны ў Сьветлагорскі[21]. З 7 сакавіка 1963 па 4 студзеня 2002 г. горад меў абласное падпарадкаваньне.
Год | Назва | З якога сельсавету | Спосаб уключэння |
---|---|---|---|
1939 | пасёлак Арэхаўка | Чыркавіцкі | Сьсяленьне |
1939 | хутар Зайванеў | Чыркавіцкі | Сьсяленьне |
1930-я гг. | пас. Краснае Знамя | няма звестак | Далучэньне |
няма звестак | пас. Прабуджэньне | Шацілкаўскі | Далучэньне |
1966 | чыгуначная станцыя Шацілкі | Чыркавіцкі | Далучэньне[22] |
1975 | в. Сьветач (да 1964 Какаль, гіст. Какель) | Чыркавіцкі | Далучэньне[23] |
Насельніцтва
- ХХ стагодзьдзе (тыс. чал.): 1917 — 0,757[12]; 1953 — 2,170[24]; 1959 — 5,772 (2,737 муж. і 3,035 жан.)[25]; 1961 — 11,5[26]; 1970 — 40,3[27]; 1973 — 48,7[12]; 1975 — 55[28]; 1993 — 74[29]
- ХХI стагодзьдзе (тыс. чал.): 2001 — 73,4; 2006 — 70,2; 2008 — 69,5; 1 студзеня 2009 — 69,3
Адукацыя
У горадзе: 11 агульнаадукацыйных школ, гімназія (былая школа № 7), міжшкольны навучальна-вытворчы камбінат; вечаровая сярэдняя школа. Дзейнічаюць цэнтар карэкцыйнага разьвіцьця; дом дзіцячай і юнацкай творчасьці, цэнтар пазашкольнай працы, міжшкольны экалягічны цэнтар; 3 дзіцяча-юнацкія спартовыя школы (1 зь іх — алімпійскага рэзэрву); дзіцячая музычная школа, дзіцячая школа мастацтваў. Маецца аўтамабільная школа. Працуюць 2 прафэсыйна-тэхнічныя навучальныя ўстановы; індустрыяльны каледж.
Культура
У месьце дзейнічаюць дом дзіцячай творчасьці, дамы культуры, 8 бібліятэк. Створаны музэй гісторыі места, мастацкая галерэя ім. Г. Пранішнікава.
Мэдыі
Выдаюцца газэты «Ранак-плюс», «Сьветлагорскія навіны», «Светлогорский бизнес».
Спорт
У горадзе ёсьць дзьве спартовыя школы (ДЮСШ1, ДЮСШ «Алімп»).
ДЮСШ1 мае наступныя аддзелы:
- грэка-рымскае барацьбы
- тхэквандо
- боксу
- баскетболу
- плаваньня
ДЮСШ «Алімп» спэцыялізуецца на лёгкай атлетыцы.
У Сьветлагорску маюцца наступныя спартовыя збудаваньні і пляцоўкі:
- стадыёны (3)
- лёгкаатлетычны манэж (1)
- спартовыя залі (49)
- плавальныя басэйны (1)
- міні-басэйны ў дзіцячых садох (10)
- іншыя залі і пляцоўкі (школьныя спартовыя залі і г. д.) (202)
Забудова
Чыгунка, аўтамагістралі і лясныя масівы дзеляць места на 3 плянавальныя раёны: паўночны і паўднёвы, забудаваныя шматпавярховымі дамамі, і заходні з забудовай сядзібнага тыпу. У цэнтры 2-3- і 5—9-павярховыя будынкі. Яго галоўнай вышыннай дамінантай зьяўляецца 16-павярховы жылы дом. Створаныя 7 мікрараёнаў.
Прамысловасьць
Сярод прамысловых прадпрыемстваў — вытворчае аб’яднаньне «Хімвалакно», цэлюлёзна-кардонны камбінат (ЦКК), цеплаэлектрацэнтраль, завод жалезабэтонных вырабаў і канструкцыяў, завод жалезабэтонных вырабаў будаўнічага трэсту, завод зборнага жалезабэтону, упраўленьне буравых работ, фабрыка мастацкіх вырабаў, друкарня, хлебазавод.
Транспарт
Праз горад праходзіць чыгуначная магістраль Санкт-Пецярбург — Кішынёў, ёсьць чыгуначны вакзал, аўтобусная станцыя.
Працуе гарадзкі аўтобусны парк № 5, аўтобусы якога ходзяць па 17 гарадзкіх маршрутах, а таксама маршрутныя і легкавыя таксі.
У горадзе — грузавая прыстань (Бабруйскага рачнога порта).
Турыстычная інфармацыя
У Сьветлагорску працуюць музэй гісторыі гораду, дом рамёстваў (дэкаратыўна-прыкладное мастацтва), карцінная галерэя «Традыцыя» імя Германа Пранішнікава.
Дзейнічаюць 2 праваслаўныя царквы, каталіцкі касьцёл, новаапостальская царква.
Помнікі
- помнік-звон воінам, якія загінулі пры вызваленьні Шацілак ад нацысцкіх акупантаў (усталяваны ў 2005 г. на месцы ранейшага помніка);
- Алея герояў — помнікі воінам, якія атрымалі званьні Герояў пры вызваленьні раёна ад нацысцкіх акупантаў;
- помнік землякам, якія загінулі ў розных войнах — на гарадзкой набярэжнай;
- помнік Раману Шацілу — заснавальніку і першапасяленцу Шацілак (усталяваны ў 2006 г.)
Галерэя
-
Рака Бярэзіна
-
Сопла печкі-домніцы з раскопак у Шацілках. Каля 13 ст.
-
Герб Манкевічаў «Любіч»
-
Царква Сьв. апп. Пятра і Паўла
-
Касьцёл Узвышэння Сьвятога Крыжа
-
Чыгуначны вакзал
-
Гарадзкі лес
Вядомыя асобы
Раман Шаціла — першы жыхар Шацілак, які вядомы паводле пісьмовай крыніцы (1560 г.), меў у карыстаньні маёнтак Шацілінскі Востраў. У 2006 г. у цэнтры Сьветлагорску ўсталяваны помнік, правобразам якога зьяўляецца Р. Шаціла. Скульптура ўвасабляе ў сябе заснавальнікаў і першапасяленцаў Шацілак (першы ў Беларусі помнік заснавальнікам паселішча).
Ураджэнцы
- Алег Астроўскі — неаднаразовы чэмпіён сьвету па радыёспорту, заслужаны майстар спорту Рэспублікі Беларусь (Светлагорск).
- Валянціна Ліпская — чэмпіёнка СССР па мотацыклетным спорце 1956 году (іпадром), заслужаны трэнэр Расеі.
- Уладзімер Мерынаў — 3-разовы чэмпіён сьвету па веславаньні на байдарках і каноэ, майстар спорту міжнароднай клясы.
- Уладзімер Патупчык — намесьнік прэм’ер-міністра Беларусі (2009).
- Алег Ціханаў — музычны прадусар (беларускія групы «Осіміра», «Стары Ольса», «Троіца» і інш.), музычны рэдактар і тэлевізійны дызайнэр міжнароднага фэстывалю мастацтваў «Славянскі базар у Віцебску».
- Ганна Шавяленка — абсалютная чэмпіёнка сьвету па хуткаснай радыётэлеграфіі (2009), майстар спорту (Светлагорск).
Жыхары
- Ігар Гермянчук (1961—2002) — выпускнік сьветлагорскай школы-інтэрната; журналіст, дэпутат Вярхоўнага Савета БССР 12 скліканьня (ад акругі ў г. Менску).
- Валянцін Голубеў — гісторык, кандыдат гістарычных навук; да 1976 г. працаваў плітачнікам-абліцоўшчыкам у будаўнічым трэсьце Сьветлагорска.
- Зінаіда Пятроўна Кіжнерава — Герой Сацыялістычнай Працы.
- Пётар Петрыкаў (1927—2007) — гісторык, чалец-карэспандэнт Нацыянальнай Акадэміі навук Беларусі; у 1956—1958 — настаўнік, намесьнік дырэктара ў сярэдняй школе Шацілак.
- Іван Фёдаравіч Хмарун (1916—1998) — Герой Сацыялістычнай Працы.
Крыніцы і заўвагі
- ^ а б Постановление Государственного комитета по имуществу Республики Беларусь от 11.06.2007 № 38 «О внесении изменений и дополнений в Инструкцию по транслитерации географических названий Республики Беларусь буквами латинского алфавита» // Национальный правовой интернет-портал Республики Беларусь. (рас.)
- ^ Гомельская область. Общегеографический атлас. — Мн., 2005. С. 1.
- ^ а б Шацілавічы // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 754
- ^ Рассадин С. Е. О некоторых находках 2008 г. на Шатилинском Острове // Исследования по истории Восточной Европы: научный сборник. — Вып. 1. — Мн., 2008. — С. 234—236.
- ^ Маслюкоў Т. В. З гісторыі Шацілавічаў // Гомельшчына: старонкі мінулага. ІІ выпуск. Гомель, 1996. С. 23
- ^ Маслюкоў Т. В. Узнікненне Шацілак. Шацілы і Манкевічы — старажытныя шляхецкія роды Беларусі // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн. 1. Мн., 2000, с. 47 — 49.
- ^ Маслюкоў Т. Студэнт са Светлагорска выявіў невядомыя звесткі па гісторыі свайго горада // Светлагорск — рэгіянальны партал. 2008. 3 кастрычніка.
- ^ Кернажыцкі К. Аграрная рэформа ў Бабруйскім старостве і эканамічнае становішча яго насельніцтва з 17 да паловы 19 ст. Мн., 1931.
- ^ [Рассадзін С. Я. Аб пісьмовых крыніцах пра гістарычныя пачаткі сучаснага Светлагорска]
- ^ Diecezja Wilenska, 1744 // Suwalskie Towarzystwo Genealogiczne im. prof. J. Wisniewskiego. (пол.)
- ^ Доўнар А. Стан дарог і дарожных камунікацый Рэчыцкага павета (1765 — 1766 гг.) // Пятыя Міжнародныя Доўнараўскія чытанні. Гомель, 2005, с. 220 — 225.
- ^ а б в Дулеба Г. І., Курыловіч Г. М. Светлагорск // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. У 2 кн. Кн. 2. — Мн.: Беларусь, 2003. С. 741—742.
- ^ З апісання цэркваў Светлагоршчыны // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн. 1. Мн., 2000, с. 77 — 85.
- ^ Jelski A. Szaciłki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890. S. 755.
- ^ Киштымов А. Этапы железнодорожного строительства на Беларуси // Гістарычны альманах. Т. 7. 2002
- ^ Кароткая інфармацыя аб навучальных установах, якія існавалі на тэрыторыі Светлагорскага раёна // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн. 1. Мн., 2000, с. 112 — 113.
- ^ КРАЎЦОЎ, І. Я.; ХОМІЧ, А. М. У віхуры грамадзянскай вайны // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2 кн. Кн. 1. Мн., 2000, с. 121—133.
- ^ Камінскі М. І., Пятросава А. Ю. Светлагорск // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гомельская вобласць. Мн., 1985, с. 334.
- ^ Назва па радовішчы торфу каля г. Васілевічы Рэчыцкага раёну.
- ^ Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 30 снежня 1956 г. «Аб пераўтварэнні вёскі Шацілкі Парыцкага раёна Гомельскай вобласці ў гарадскі пасёлак».
- ^ Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 29 ліпеня 1961 г. «Аб пераўтварэнні гарадскога пасёлка Шацілкі ў горад раённага падпарадкавання і перайменаванні Парыцкага раёна Гомельскай вобласці».
- ^ ДУЛЕБА, Г. І.; КУРЫЛОВІЧ, Г. М. Аб населеных пунктах, якія ўжо не існуюць ці перайменаваны // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі раён. У 2-х кн. Кн. 2. Мн., 2003, с. 742—748.
- ^ ПРАЧ, С. Мінулае сяла Чырковічы // Агні камунізму. 1982. 15 чэрвеня. С. 3.
- ^ Хоміч А. М., Рабянок П. П. Светлагорск у рыштаваннях // Памяць: Светлагорск. Светлагорскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. У 2 кн. Кн. 2. — Мн.: Беларусь, 2003.
- ^ Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населённых мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям. Белорусская ССР.
- ^ Светлогорск // Краткая географическая энциклопедия. Т. 3. — М., 1962.
- ^ г. Светлогорск (Гомельская область) // Belarus.by
- ^ Светлогорск // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
- ^ Светлогорск // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
Літаратура
- Памяць: Светлагорск. Светлагорскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. У 2 кн. Кн. 1. — Мн.: Беларусь, 2000. — 511 с. ISBN 985-01-0254-3.
- Памяць: Светлагорск. Светлагорскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. У 2 кн. Кн. 2. — Мн.: Беларусь, 2003. — 750 с.: іл. ISBN 985-01-0255-1.
- Светлагорск // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14: Рэле — Слаявіна. — 512 с. — ISBN 985-11-0238-5 — С. 253—254.
- Светлагорск // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8 — С. 257.
- Лук’янаў П. Р. З гісторыі Светлагорска // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1997. № 3. С. 42—43.
- Сцепук У., Савасценка Я. Светлагорск. — Мн., 1966.
- Рассадзін С. Я., Міхальчанка А. М. Гербы і сцягі гарадоў і раёнаў Беларусі. — Мн., 2005.
- Светлагорскі раён // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гомельская вобласць. — Мн., 1985. — С. 334—336.
- Светлагорск // Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991. — 303 с.: фота. — ISBN 5-341-00240-7.
- Светлогорск // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9.
- Асташкевіч І. 50 заўтра ці 450 сёння? — або таямніцы жыцця маладога горада, які сталее на вачах // Звязда. 2010. 21 мая.
Вонкавыя спасылкі
Шацілавічы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
- Рэгіянальны партал «Сьветлагорск»
- м. Сьветлагорск (Шацілкі) на Radzima.org
- Гормаш Ю. М. Шацілкі: далёкая мінуўшчына і першыя археалагічныя даследванні // Краязнаўчы сайт Гомеля і Гомельшчыны.
- Масьлюкоў Т. Продкі сьветлагорцаў супернічалі са славутым Карлам I Сцюартам // Радыё Свабода. 2009. 4 жніўня.
- Махмудава Л. С. Я. Рассадзін аб пісьмовых крыніцах сучаснага Светлагорска // Светлагорскія навіны. 2010. 28 красавіка.
- Да юбілею горада выдадзены паштовы набор