Шацілавічы: розьніца паміж вэрсіямі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
пунктуацыя, стыль, дапаўненьне
Радок 17: Радок 17:
| Адміністрацыйная адзінка2 = Раён
| Адміністрацыйная адзінка2 = Раён
| Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Сьветлагорскі раён|Сьветлагорскі]]
| Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = [[Сьветлагорскі раён|Сьветлагорскі]]
| Кіраўнік =
| Кіраўнік = старшыня райвыканкама
| Імя кіраўніка =
| Імя кіраўніка = Максіменка Сяргей <br />Аляксандравіч ([[2009]])
| Плошча = 25
| Плошча = 25
| Вышыня =
| Вышыня = 131
| Колькасьць насельніцтва = 69 500
| Колькасьць насельніцтва = 69 500
| Год падліку насельніцтва = 2008
| Год падліку насельніцтва = 2008
| Шчыльнасьць насельніцтва =
| Шчыльнасьць насельніцтва = 2963
| Колькасьць двароў =
| Колькасьць двароў =
| Часавы пас = +2
| Часавы пас = +2
Радок 46: Радок 46:
| Колер = {{Колер|Беларусь}}
| Колер = {{Колер|Беларусь}}
}}
}}
'''Сьветлаго́рск''', '''''Шаці́лкі''''' — [[горад]] у Гомельскай вобласьці [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Бярэзіна]]. Адміністрацыйны цэнтар [[Сьветлагорскі раён|Сьветлагорскага раёну]]. [[Насельніцтва]] 69,5 тыс. [[Чалавек|чал.]] ([[2008]]).
'''Сьветлаго́рск''', '''''Шаці́лкі''''' — [[горад]] раённага падпарадкаваньня ў Сьветлагорскім раёне Гомельскай вобласьці [[Беларусь|Беларусі]], на рацэ [[Бярэзіна]]. Адміністрацыйны цэнтар раёну. [[Насельніцтва]] 69,5 тыс. [[Чалавек|чал.]] ([[2008]]).


Знаходзіцца за 90 [[Кілямэтар|км]] на захад ад [[Гомель|Гомлю]].<ref>Гомельская [[Вобласьць|область]]. Общегеографический атлас. — [[Менск|Мн.]], [[2005]]. С. 1.</ref> Вузел [[Аўтамабільныя дарогі Беларусі|аўтамабільных дарог]] на [[Бабруйск]], [[Жлобін]], [[Гомель]], [[Калінкавічы]]. [[Чыгунка|Чыгуначная]] станцыя на лініі [[Жлобін]] — [[Калінкавічы]]. Рачная прыстань.
Знаходзіцца за 90 [[Кілямэтар|км]] на захад ад [[Гомель|Гомлю]].<ref>Гомельская [[Вобласьць|область]]. Общегеографический атлас. — [[Менск|Мн.]], [[2005]]. С. 1.</ref> Вузел [[Аўтамабільныя дарогі Беларусі|аўтамабільных дарог]] на [[Бабруйск]], [[Жлобін]], [[Гомель]], [[Калінкавічы]]. [[Чыгунка|Чыгуначная]] станцыя на лініі [[Жлобін]] — [[Калінкавічы]]. Рачная прыстань.
Радок 54: Радок 54:


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
=== Ад узнікненьня да [[1918]] г. ===
⚫
Населены пункт вядомы з [[15 ліпеня]] [[1560]] годзе як [[вёска]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], у якой быў маёнтак ''Шацілінскі Востраў''<ref>Маслюкоў Т. В. З гісторыі Шацілавічаў // Гомельшчына: старонкі мінулага. ІІ выпуск. Гомель, 1996. С. 23</ref> (магчыма, ад беларускага «шаць» — добрае, прыгожае месца, у слоўніку расейскай мовы Ўл. Даля — «гара сярэдняй велічыні»). Як сьведчыць дакумэнт — прывілей вялікага князя літоўскага і караля польскага [[Жыгімонт ІІ Аўгуст|Жыгімонта ІІ Аўгуста]], выдадзены ў Варшаве, маёнтак пасьля папярэдняга ўладальніка Рамана Шацілы перадаваўся зямяніну Ждану Манкевічу за выкананьне вайсковай службы. У [[1566]] годзе ўвайшлі ў створаны [[Рэчыцкі павет]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]]. Да [[1638]] году адносяць заснаваньне тут касьцёла. У [[1639]] годзе ў дакумэнце згадваюцца як ''Шацілавічы'', у [[Бабруйскае староства|Бабруйскім старостве]] Рэчыцкага павету, налічвалі 16 двароў.
Паводле [[Беларуская археалёгія|археалагічных]] раскопак, паселішча на месцы сучаснага горада існавала з [[6 стагодзьдзе|6]] — [[7 стагодзьдзе|7 ст.]] З [[13 стагодзьдзе|13 ст.]], па археалагічных дадзеных, паселішча існуе непарыўна.<ref>[http://www.nihe.niks.by/info/09/Studia_Historica1.pdf РАССАДИН С. Е. О некоторых находках 2008 г. на Шатилинском Острове / Исследования по истории Восточной Европы: научный сборник. Вып. 1. Мн., 2008, с. 234 — 236.]</ref>


⚫
Па пісьмовай крыніцы населены пункт вядомы з [[15 ліпеня]] [[1560]] годзе як [[вёска]] ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] (ВКЛ), у якой быў маёнтак ''Шацілінскі Востраў''<ref>Маслюкоў Т. В. З гісторыі Шацілавічаў / Гомельшчына: старонкі мінулага. ІІ выпуск. Гомель, 1996. С. 23</ref>. Як сьведчыць дакумэнт — прывілей вялікага князя літоўскага і караля польскага [[Жыгімонт ІІ Аўгуст|Жыгімонта ІІ Аўгуста]], выдадзены ў Варшаве, маёнтак пасьля папярэдняга ўладальніка Рамана Шацілы перадаваўся зямяніну Ждану Манкевічу за выкананьне вайсковай службы. У [[1566]] годзе паселішча ўвайшло ў створаны [[Рэчыцкі павет]] [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]].
⚫
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Парыцкай воласьці [[Бабруйскі павет|Бабруйскага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У [[1795]] годзе налічвалі 30 двароў.<ref name="pam741">Дулеба Г. І., Курыловіч Г. М. Светлагорск // {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|2к}} С. 741—742.</ref> З [[1800]] году згадваюцца пад назвай ''Шацілкі'', мелі 23 двары, жыхары — у асноўным [[шляхта]]. У пач. [[20 стагодзьдзе|XX ст.]] у Шацілках жыло 713 чал. У [[1916]] годзе празь [[мястэчка]] прайшла чыгунка.


З [[1 ліпеня]] [[1569]] г. ў выніку аб'яднаньня ВКЛ і Польскага каралеўства — у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. [[25 лютага]] [[1576]] года Ждан Манкевіч згадваецца ў лісьце караля і вялікага князя [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]] аб тым, што [[шляхта]] Рэчыцкага павету павінна несьці службу ў [[замак|замку]] г. [[Чачэрск]]а, і не прыцягвацца да іншых павіннасьцяў<ref>[http://svetlahorsk.belarda.org/local_news/data/ic_87/505/ МАСЛЮКОЎ Т. Студэнт са Светлагорска выявіў невядомыя звесткі па гісторыі свайго горада // Светлагорск — рэгіянальны партал. 2008. 3 кастрычніка.]</ref> Да [[1638]] году адносяць заснаваньне тут касьцёла. У [[1639]] годзе в. Шацілавічы<ref>{{lang-be|шаць}} — добрае, прыгожае месца, у слоўніку [[Руская мова|рус. мовы]] Ул. Даля — "гара сярэдняй велічыні".</ref> — у [[Бабруйскае староства|Бабруйскім старостве]] Рэчыцкага павету, мае 17 сялянскіх двароў (у вопіс не ўносіліся шляхецкія двары).
⚫
З [[20 жніўня]] [[1924]] году — цэнтар сельскага савету ў Парыцкім раёне, адзін з цэнтраў лесасплаву на рацэ Бярэзіна. Ад [[20 лютага]] [[1938]] году — у [[Палеская вобласьць|Палескай]], з [[20 красавіка]] [[1944]] — у [[Бабруйская вобласьць|Бабруйскай]], з [[8 студзеня]] [[1954]] — у Гомельскай вобласьці. [[30 сьнежня]] [[1956]] году атрымалі афіцыйны статус гарадзкога пасёлку. З чэрвеня [[1960]] году — цэнтар [[Парычы|Парыцкага]] раёну. [[29 ліпеня]] [[1961]] году гарадзкі пасёлак Шацілкі пераўтвораны ў горад Сьветлагорск (а Парыцкі раён перайменаваны у Сьветлагорскі).

⚫
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) апынуліся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], у Парыцкай воласьці [[Бабруйскі павет|Бабруйскага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. У [[1795]] г. згадваюцца вёска і ваколіца Шацілкі, у якіх разам было 30 двароў.<ref name="pam741">Дулеба Г. І., Курыловіч Г. М. Светлагорск / {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|2к}} С. 741—742.</ref> У [[1800]] г. у Шацілках 20 [[Шляхта|шляхецкіх]] і 3 сялянскія двары, дарослае [[насельніцтва]] складала 88 [[мужчына|мужчын]] і 102 [[жанчына|жанчыны]].

У пачатку [[20 стагодзьдзе|XX ст.]] Шацілкі вядомы як ваколіца (680 жыхароў, 70 двароў) і маёнтак (33 жыхары, 1 двор). У [[1916]] годзе побач праведзена чыгунка і ўтворана станцыя Шацілкі. Паводле [[Перапіс насельніцтва|перапісу]] [[1917]] г., у ваколіцы Шацілкі 685 жыхароў, у маёнтку — 6, на чыгуначнай станцыі — 66 жыхароў, 13 двароў.

=== З 1918 г. да нашага часу ===
З [[25 сакавіка]] 1918 года Шацілкі — у абвешчанай [[БНР|Беларускай Народнай Рэспубліцы]]; з [[1 студзеня]] [[1919]] — у [[БССР|Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы]], з [[27 лютага]] 1919 — у [[ЛітБел|Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы]], з [[31 ліпеня]] [[1920]] — зноў у БССР, якая ўваходзіла з [[30 сьнежня]] [[1922]] да [[26 сьнежня]] [[1991]] ў [[СССР]], з [[19 верасьня]] 1991 — [[Рэспубліка Беларусь]].

З [[20 жніўня]] [[1924]] году мястэчка Шацілкі — цэнтар сельскага Савету ў створаным Парыцкім раёне, які ўваходзіць у Бабруйскую акругу (існавала да [[26 ліпеня]] [[1930]] года), а затым: ад [[20 лютага]] [[1938]] году — у [[Палеская вобласьць|Палескай]], з [[20 красавіка]] [[1944]] — у [[Бабруйская вобласьць|Бабруйскай]], з [[8 студзеня]] [[1954]] — у Гомельскай вобласьці.

У 1924 г. у Шацілках адчынена пачатковая школа з яўрэйскай мовай навучаньня (65 вучняў, цяпер — школа № 2). У [[1926]] г. дзейнічалі 2 воўначоскі, паравы млын, крупарушка. У 20 — 30-я гг. Шацілкі — адзін з цэнтраў лесасплаву на р. Бярэзіне. У [[1929]] — [[1932]] гг. на базе кузні створана суднабудаўнічая арцель, якая затым пераўтворана ў верф (зараз — завод зборнага жалезабетону).

⚫
У [[1954]] — [[1958]] гг. у Шацілках пабудавана Васілевіцкая [[ДРЭС]]<ref>Назва па радовішчу [[торф]]у каля г. [[Васілевічы]] Рэчыцкага раёну.</ref> (цяпер — Светлагорская [[ЦЭЦ]]). [[30 сьнежня]] [[1956]] году Шацілкі атрымалі статус гарадзкога пасёлку. З [[9 чэрвеня]] [[1960]] году — цэнтар [[Парычы|Парыцкага]] раёну. [[29 ліпеня]] [[1961]] году гарадзкі пасёлак Шацілкі пераўтвораны ў горад Сьветлагорск, а Парыцкі раён перайменаваны у Сьветлагорскі.


== [[Геаграфія]] ==
== [[Геаграфія]] ==
Радок 66: Радок 80:


== Насельніцтва ==
== Насельніцтва ==
''(Тыс. [[Чалавек|чал.]])''
* [[1917]] — 757 чал.<ref name="pam741"/>
* [[1917]] — 0,757<ref name="pam741"/>
* [[1953]] — 2170 чал.<ref>Хоміч А. М., Рабянок П. П. Светлагорск у рыштаваннях // {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|2к}}</ref>
* [[1953]] — 2,170<ref>Хоміч А. М., Рабянок П. П. Светлагорск у рыштаваннях / {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|2к}}</ref>
* [[1959]] — 5772 чал. (2737 мужчынаў і 3035 жанчын)<ref>[http://www.webgeo.ru/db/1959/belorus.htm Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населённых мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям. Белорусская ССР.]</ref>
* [[1959]] — 5,772 (2737 мужчынаў і 3035 жанчын)<ref>[http://www.webgeo.ru/db/1959/belorus.htm Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населённых мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям. Белорусская ССР.]</ref>
* [[1970]] — 40,3 тыс. чал.<ref>[http://www.belarus.by/ru/belarus/territory/gomel/svetlogorsk/ г. Светлогорск (Гомельская область)] на [[Belarus.by]]</ref>
* [[1970]] — 40,3<ref>[http://www.belarus.by/ru/belarus/territory/gomel/svetlogorsk/ г. Светлогорск (Гомельская область)] на [[Belarus.by]]</ref>
⚫
* [[1975]] — 55 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/130550/Светлогорск Светлогорск] // {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>
* [[1973]] — 48,7<ref>ДУЛЕБА Г. І., КУРЫЛОВІЧ Г. М. Светлагорск / Памяць: Светлагорск і Светлагорскі раён. У 2-х кн. Кн. 2. Мн., 2004, с. 741 — 742.</ref>
⚫
* [[1993]] — 74 тыс. чал.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/265530 Светлогорск] // {{Літаратура/Вялікі энцыкляпэдычны слоўнік}}</ref>
⚫
* [[1975]] — 55<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/130550/Светлогорск Светлогорск] / {{Літаратура/Вялікая Савецкая Энцыкляпэдыя (3 выданьне)}}</ref>
* [[2001]] — 73,4 тыс. чал.
⚫
* [[1993]] — 74<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc3p/265530 Светлогорск] / {{Літаратура/Вялікі энцыкляпэдычны слоўнік}}</ref>
* [[2006]] — 70,2 тыс. чал.
* [[2008]] — 69,5 тыс. чал.
* [[2001]] — 73,4
* [[1 студзеня]] [[2009]] — 69,3 тыс. чал.
* [[2006]] — 70,2
* [[2008]] — 69,5
* [[1 студзеня]] [[2009]] — 69,3


=== Адукацыя ===
=== Адукацыя ===
У горадзе працуюць: 11 агульнаадукацыйных школ, гімназія (былая школа № 7), міжшкольны навучальна-вытворчы камбінат; школа-інтэрнат, вечаровая сярэдняя школа. У [[1993]]—[[2001]] гг. працавала [[Філія Нацыянальнага дзяржаўнага гуманітарнага ліцэя імя Якуба Коласа ў Сьветлагорску|філія Нацыянальнага дзяржаўнага гуманітарнага ліцэя імя Якуба Коласа]]. Дзейнічаюць цэнтар карэкцыйнага разьвіцьця; дом дзіцячай і юнацкай творчасьці, цэнтар пазашкольнай працы, міжшкольны экалягічны цэнтар; 3 дзіцяча-юнацкія спартыўныя школы (1 зь іх — алімпійскага рэзэрву); дзіцячая музычная школа, дзіцячая школа мастацтваў. Працуе аўтамабільная школа. У горадзе — 2 прафэсыйна-тэхнічныя вучылішчы; індустрыяльны каледж; у 1993—2001 дзейнічала філія НДГЛ імя Я. Коласа, у 1998—2009 — філія Інстытуту кіраваньня і прадпрымальніцтва.
У горадзе працуюць: 11 агульнаадукацыйных школ, гімназія (былая школа № 7), міжшкольны навучальна-вытворчы камбінат; школа-інтэрнат, вечаровая сярэдняя школа. Дзейнічаюць цэнтар карэкцыйнага разьвіцьця; дом дзіцячай і юнацкай творчасьці, цэнтар пазашкольнай працы, міжшкольны экалягічны цэнтар; 3 дзіцяча-юнацкія спартыўныя школы (1 зь іх — алімпійскага рэзэрву); дзіцячая музычная школа, дзіцячая школа мастацтваў. Працуе аўтамабільная школа. У горадзе — 2 прафэсыйна-тэхнічныя навучальныя ўстановы; індустрыяльны каледж. У [[1993]]—[[2001]] гг. працавала [[Філія Нацыянальнага дзяржаўнага гуманітарнага ліцэя імя Якуба Коласа ў Сьветлагорску|філія Нацыянальнага дзяржаўнага гуманітарнага ліцэя імя Якуба Коласа]], у 1998—2009 — філія Інстытуту кіраваньня і прадпрымальніцтва.


=== Культура ===
=== Культура ===
⚫
[[Файл:Шацілкі- 450 год.jpg|міні|200пкс|Шацілкам — 450 гадоў]]

У месьце дзейнічаюць дом дзіцячай творчасьці, дамы культуры, 8 бібліятэк. Створаны музэй гісторыі места, мастацкая галерэя ім. Г. Пранішнікава.
У месьце дзейнічаюць дом дзіцячай творчасьці, дамы культуры, 8 бібліятэк. Створаны музэй гісторыі места, мастацкая галерэя ім. Г. Пранішнікава.


⚫
[[Файл:Шацілкі- 450 год.jpg|міні|200пкс|Шацілкам — 450 гадоў.]]
=== Мэдыі ===
=== Мэдыі ===
Выдаюцца газэты «Ранак-плюс», «[[Сьветлагорскія навіны]]», «Светлогорский бизнес».
Выдаюцца газэты «Ранак-плюс», «[[Сьветлагорскія навіны]]», «Светлогорский бизнес».
Радок 164: Радок 179:
* {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|1}}
* {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|1}}
* {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|2}}
* {{Літаратура/Памяць/Сьветлагорск і Сьветлагорскі раён|2}}
⚫
* Рассадзін С. Я., Міхальчанка А. М. Гербы і сцягі гарадоў і раёнаў Беларусі. — Мн., 2005.
⚫
* Светлагорск // {{Літаратура/БелЭн|14}} — С. 253—254.
* Светлагорск // {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} — С. 257.
* Светлагорск / {{Літаратура/БелЭн|14}} — С. 253—254.
⚫
* Светлагорск / {{Літаратура/ЭГБ|6-1}} — С. 257.
* Лук’янаў П. Р. З гісторыі Светлагорска // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1997. № 3. С. 42—43.
* Лук’янаў П. Р. З гісторыі Светлагорска // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1997. № 3. С. 42—43.
* Маслюкоў Т. В. З гісторыі Шацілавічаў // Гомельшчына: старонкі мінулага. ІІ выпуск. Гомель, 1996. С. 22—26.
* Маслюкоў Т. В. З гісторыі Шацілавічаў / Гомельшчына: старонкі мінулага. ІІ выпуск. Гомель, 1996, с. 22—26.
* Сцепук У., Савасценка Я. Светлагорск. — Мн., 1966.
* Сцепук У., Савасценка Я. Светлагорск. — Мн., 1966.
* [http://www.nihe.niks.by/info/09/Studia_Historica1.pdf РАССАДИН С. Е. О некоторых находках 2008 г. на Шатилинском Острове / Исследования по истории Восточной Европы: научный сборник. Вып. 1. Мн., 2008, с. 234 — 236.]
* Светлагорскі раён // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гомельская вобласць. — Мн., 1985. С. 334—336.
* Светлагорскі раён / Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гомельская вобласць. — Мн., 1985, с. 334—336.
* Светлогорск // {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}}
* Светлогорск / {{Літаратура/Турыстычная энцыкляпэдыя Беларусі}}
* Szaciłki // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/755 755]
* Szaciłki / {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|11}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/755 755]
* [http://garady.org/svetlogorsk/ Светлагорск] // {{Літаратура/Нашы гарады}}
* [http://garady.org/svetlogorsk/ Светлагорск] / {{Літаратура/Нашы гарады}}
⚫
* Рассадзін С. Я., Міхальчанка А. М. Гербы і сцягі гарадоў і раёнаў Беларусі. — Мн., 2005.


== Вонкавыя спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
Радок 179: Радок 195:
* [http://svetlahorsk.belarda.org/ Рэгіянальны партал «Сьветлагорск»]
* [http://svetlahorsk.belarda.org/ Рэгіянальны партал «Сьветлагорск»]
* [http://www.radzima.org/be/pub/836_m/ м. Сьветлагорск (Шацілкі)] на [[Radzima.org]]
* [http://www.radzima.org/be/pub/836_m/ м. Сьветлагорск (Шацілкі)] на [[Radzima.org]]
* [http://svetlahorsk.belarda.org/local_news/data/ic_87/505/ МАСЛЮКОЎ Т. Студэнт са Светлагорска выявіў невядомыя звесткі па гісторыі свайго горада // Светлагорск — рэгіянальны партал. 2008. 3 кастрычніка.]
⚫
* Масьлюкоў Т. [http://www.svaboda.org/content/transcript/1792049.html Продкі сьветлагорцаў супернічалі са славутым Карлам I Сцюартам] // [[Радыё Свабода]]. 2009. 4 жніўня.
* [http://nashkraj.info/content/view/103/125/ ГОРМАШ Ю. М. Шацілкі: далёкая мінуўшчына і першыя археалагічныя даследванні / Краязнаўчы сайт Гомеля і Гомельшчыны.]
⚫
* МАСЬЛЮКОЎ Т. [http://www.svaboda.org/content/transcript/1792049.html Продкі сьветлагорцаў супернічалі са славутым Карлам I Сцюартам] // [[Радыё Свабода]]. 2009. 4 жніўня.
* [http://sn.by/2010/04/28/s-ya-rassadzin-ab-pismovyx-krynicax-suchasnaga-svetlagorska/ МАХМУДАВА Л. С. Я. Рассадзін аб пісьмовых крыніцах сучаснага Светлагорска // Светлагорскія навіны. 2010. 28 красавіка.]
* [http://svetlahorsk.belarda.org/index.php?mod=news&id=226 Гісторыка-краязнаўчая канферэнцыя адбылася ў Светлагорску // Рэгіянальны партал — Светлагорск. 2010. 4 мая.]
* [http://zvyazda.minsk.by/ru/issue/article.php?id=58839 АСТАШКЕВІЧ І. 50 заўтра ці 450 сёння? — або таямніцы жыцця маладога горада, які сталее на вачах // Звязда. 2010. 21 мая.]


{{Сьветлагорскі раён}}
{{Сьветлагорскі раён}}

Вэрсія ад 15:08, 1 чэрвеня 2010

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Сьветлагорск.
Сьветлагорск
Мескі вакзал
Мескі вакзал
Герб Сьветлагорску Сьцяг Сьветлагорску
Першыя згадкі: 1560
Горад з: 1961
Былыя назвы: Шацілавічы, Шацілкі
Вобласьць: Гомельская
Раён: Сьветлагорскі
старшыня райвыканкама: Максіменка Сяргей
Аляксандравіч (2009)
Плошча: 25 км²
Вышыня: 131 м н. у. м.
Насельніцтва (2008)
• колькасьць:
• шчыльнасьць:
69 500
2963
Часавы пас:
• летні час: 		UTC+2
UTC+3
Тэлефонны код: +375 2342
Паштовы індэкс: 24743х
Аўтамабільны код: 3
Геаграфічныя каардынаты: 52°38′ пн. ш. 29°44′ у. д. / 52.633° пн. ш. 29.733° у. д. / 52.633; 29.733Каардынаты: 52°38′ пн. ш. 29°44′ у. д. / 52.633° пн. ш. 29.733° у. д. / 52.633; 29.733
Сьветлагорск на мапе Беларусі
Сьветлагорск
Сьветлагорск
Сьветлагорск
Галерэя здымкаў у Wikimedia Commons
svetlogorsk.by  (рас.)

Сьветлаго́рск, Шаці́лкі — горад раённага падпарадкаваньня ў Сьветлагорскім раёне Гомельскай вобласьці Беларусі, на рацэ Бярэзіна. Адміністрацыйны цэнтар раёну. Насельніцтва 69,5 тыс. чал. (2008).

Знаходзіцца за 90 км на захад ад Гомлю.[1] Вузел аўтамабільных дарог на Бабруйск, Жлобін, Гомель, Калінкавічы. Чыгуначная станцыя на лініі Жлобін — Калінкавічы. Рачная прыстань.

Назва

Цяперашнюю назву Сьветлагорск атрымаў у 1961 г. пры пераўтварэньні гарадзкога пасёлку Шацілкі ў горад; яна зьвязаная з пабудовай электрастанцыі (цяпер — цеплаэлектрацэнтраль), якая выпрацоўвае сьвятло, што з сымбалічнай вяршыні (гары) асьвятляе краіну.

Гісторыя

Ад узнікненьня да 1918 г.

Паводле археалагічных раскопак, паселішча на месцы сучаснага горада існавала з 6 — 7 ст. З 13 ст., па археалагічных дадзеных, паселішча існуе непарыўна.[2]

Па пісьмовай крыніцы населены пункт вядомы з 15 ліпеня 1560 годзе як вёска ў Вялікім Княстве Літоўскім (ВКЛ), у якой быў маёнтак Шацілінскі Востраў[3]. Як сьведчыць дакумэнт — прывілей вялікага князя літоўскага і караля польскага Жыгімонта ІІ Аўгуста, выдадзены ў Варшаве, маёнтак пасьля папярэдняга ўладальніка Рамана Шацілы перадаваўся зямяніну Ждану Манкевічу за выкананьне вайсковай службы. У 1566 годзе паселішча ўвайшло ў створаны Рэчыцкі павет Менскага ваяводзтва.

З 1 ліпеня 1569 г. ў выніку аб'яднаньня ВКЛ і Польскага каралеўства — у Рэчы Паспалітай. 25 лютага 1576 года Ждан Манкевіч згадваецца ў лісьце караля і вялікага князя Стэфана Баторыя аб тым, што шляхта Рэчыцкага павету павінна несьці службу ў замку г. Чачэрска, і не прыцягвацца да іншых павіннасьцяў[4] Да 1638 году адносяць заснаваньне тут касьцёла. У 1639 годзе в. Шацілавічы[5] — у Бабруйскім старостве Рэчыцкага павету, мае 17 сялянскіх двароў (у вопіс не ўносіліся шляхецкія двары).

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Парыцкай воласьці Бабруйскага павету Менскай губэрні. У 1795 г. згадваюцца вёска і ваколіца Шацілкі, у якіх разам было 30 двароў.[6] У 1800 г. у Шацілках 20 шляхецкіх і 3 сялянскія двары, дарослае насельніцтва складала 88 мужчын і 102 жанчыны.

У пачатку XX ст. Шацілкі вядомы як ваколіца (680 жыхароў, 70 двароў) і маёнтак (33 жыхары, 1 двор). У 1916 годзе побач праведзена чыгунка і ўтворана станцыя Шацілкі. Паводле перапісу 1917 г., у ваколіцы Шацілкі 685 жыхароў, у маёнтку — 6, на чыгуначнай станцыі — 66 жыхароў, 13 двароў.

З 1918 г. да нашага часу

З 25 сакавіка 1918 года Шацілкі — у абвешчанай Беларускай Народнай Рэспубліцы; з 1 студзеня 1919 — у Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы, з 27 лютага 1919 — у Літоўска-Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспубліцы, з 31 ліпеня 1920 — зноў у БССР, якая ўваходзіла з 30 сьнежня 1922 да 26 сьнежня 1991 ў СССР, з 19 верасьня 1991 — Рэспубліка Беларусь.

З 20 жніўня 1924 году мястэчка Шацілкі — цэнтар сельскага Савету ў створаным Парыцкім раёне, які ўваходзіць у Бабруйскую акругу (існавала да 26 ліпеня 1930 года), а затым: ад 20 лютага 1938 году — у Палескай, з 20 красавіка 1944 — у Бабруйскай, з 8 студзеня 1954 — у Гомельскай вобласьці.

У 1924 г. у Шацілках адчынена пачатковая школа з яўрэйскай мовай навучаньня (65 вучняў, цяпер — школа № 2). У 1926 г. дзейнічалі 2 воўначоскі, паравы млын, крупарушка. У 20 — 30-я гг. Шацілкі — адзін з цэнтраў лесасплаву на р. Бярэзіне. У 1929 — 1932 гг. на базе кузні створана суднабудаўнічая арцель, якая затым пераўтворана ў верф (зараз — завод зборнага жалезабетону).

У 1954 — 1958 гг. у Шацілках пабудавана Васілевіцкая ДРЭС[7] (цяпер — Светлагорская ЦЭЦ). 30 сьнежня 1956 году Шацілкі атрымалі статус гарадзкога пасёлку. З 9 чэрвеня 1960 году — цэнтар Парыцкага раёну. 29 ліпеня 1961 году гарадзкі пасёлак Шацілкі пераўтвораны ў горад Сьветлагорск, а Парыцкі раён перайменаваны у Сьветлагорскі.

Геаграфія

Разьмяшчаецца на раўніне Гомельскае Палесьсе

Сярэдняя тэмпэратура паветра студзеня −6,6 ºС, ліпеня 18,4 ºС, ападкаў 602 мм/год.

Насельніцтва

(Тыс. чал.)

Адукацыя

У горадзе працуюць: 11 агульнаадукацыйных школ, гімназія (былая школа № 7), міжшкольны навучальна-вытворчы камбінат; школа-інтэрнат, вечаровая сярэдняя школа. Дзейнічаюць цэнтар карэкцыйнага разьвіцьця; дом дзіцячай і юнацкай творчасьці, цэнтар пазашкольнай працы, міжшкольны экалягічны цэнтар; 3 дзіцяча-юнацкія спартыўныя школы (1 зь іх — алімпійскага рэзэрву); дзіцячая музычная школа, дзіцячая школа мастацтваў. Працуе аўтамабільная школа. У горадзе — 2 прафэсыйна-тэхнічныя навучальныя ўстановы; індустрыяльны каледж. У 1993—2001 гг. працавала філія Нацыянальнага дзяржаўнага гуманітарнага ліцэя імя Якуба Коласа, у 1998—2009 — філія Інстытуту кіраваньня і прадпрымальніцтва.

Культура

У месьце дзейнічаюць дом дзіцячай творчасьці, дамы культуры, 8 бібліятэк. Створаны музэй гісторыі места, мастацкая галерэя ім. Г. Пранішнікава.

Файл:Шацілкі- 450 год.jpg
Шацілкам — 450 гадоў.

Мэдыі

Выдаюцца газэты «Ранак-плюс», «Сьветлагорскія навіны», «Светлогорский бизнес».

Спорт

У горадзе ёсьць дзьве спартовыя школы (ДЮСШ1, ДЮСШ «Алімп»).

ДЮСШ1 мае наступныя аддзелы:

  • грэка-рымскае барацьбы
  • тхэквандо
  • боксу
  • баскетболу
  • плаваньня

ДЮСШ «Алімп» спэцыялізуецца на лёгкай атлетыцы.

У Сьветлагорску маюцца наступныя спартовыя збудаваньні і пляцоўкі:

  • стадыёны (3)
  • лёгкаатлетычны манэж (1)
  • спартовыя залі (49)
  • плавальныя басэйны (1)
  • міні-басэйны ў дзіцячых садох (10)
  • іншыя залі і пляцоўкі (школьныя спартовыя залі і г. д.) (202)

Забудова

Чыгунка, аўтамагістралі і лясныя масівы дзеляць места на 3 плянавальныя раёны: паўночны і паўднёвы, забудаваныя шматпавярховымі дамамі, і заходні з забудовай сядзібнага тыпу. У цэнтры 2-3- і 5—9-павярховыя будынкі. Яго галоўнай вышыннай дамінантай зьяўляецца 16-павярховы жылы дом. Створаныя 7 мікрараёнаў.

Прамысловасьць

Прамысловы краявід Сьветлагорску

Сярод прамысловых прадпрыемстваў — вытворчае аб’яднаньне «Хімвалакно», цэлюлёзна-кардонны камбінат (ЦКК), цеплаэлектрацэнтраль, завод жалезабэтонных вырабаў і канструкцыяў, завод жалезабэтонных вырабаў будаўнічага трэсту, завод зборнага жалезабэтону, упраўленьне буравых работ, фабрыка мастацкіх вырабаў, друкарня, хлебазавод.

Транспарт

Праз горад праходзіць чыгуначная магістраль Санкт-Пецярбург — Кішынёў, ёсьць чыгуначны вакзал, аўтобусная станцыя.

Працуе гарадзкі аўтобусны парк № 5, аўтобусы якога ходзяць па 17 гарадзкіх маршрутах, а таксама маршрутныя і легкавыя таксі.

У горадзе — грузавая прыстань (Бабруйскага рачнога порта).

Турыстычная інфармацыя

Камень з крыжом, музэй м. Сьветлагорск

У Сьветлагорску працуюць музэй гісторыі гораду, дом рамёстваў (дэкаратыўна-прыкладное мастацтва), карцінная галерэя «Традыцыя» імя Германа Пранішнікава.

Дзейнічаюць 2 праваслаўныя царквы, каталіцкі касьцёл, новаапостальская царква.

Помнікі

  • помнік-звон воінам, якія загінулі пры вызваленьні Шацілак ад нацысцкіх акупантаў (усталяваны ў 2005 г. на месцы ранейшага помніка);
  • Алея герояў — помнікі воінам, якія атрымалі званьні Герояў пры вызваленьні раёна ад нацысцкіх акупантаў;
  • помнік землякам, якія загінулі ў розных войнах — на гарадзкой набярэжнай;
  • помнік Раману Шацілу — заснавальніку і першапасяленцу Шацілак (усталяваны ў 2006 г.)

Галерэя

  • Рака Бярэзіна
    Рака Бярэзіна
  • Касьцёл Узвышэння Сьвятога Крыжа
    Касьцёл Узвышэння Сьвятога Крыжа
  • Царква
    Царква
  • Чыгуначны вакзал
    Чыгуначны вакзал

Вядомыя асобы

Раман Шаціла — першы жыхар Шацілак, які вядомы паводле пісьмовай крыніцы (1560 г.), меў у карыстаньні маёнтак Шацілінскі Востраў. У 2006 г. у цэнтры Сьветлагорску ўсталяваны помнік, правобразам якога зьяўляецца Р. Шаціла. Скульптура ўвасабляе ў сябе заснавальнікаў і першапасяленцаў Шацілак (першы ў Беларусі помнік заснавальнікам паселішча).

Ураджэнцы

Жыхары

Крыніцы

  1. ^ Гомельская область. Общегеографический атлас. — Мн., 2005. С. 1.
  2. ^ РАССАДИН С. Е. О некоторых находках 2008 г. на Шатилинском Острове / Исследования по истории Восточной Европы: научный сборник. Вып. 1. Мн., 2008, с. 234 — 236.
  3. ^ Маслюкоў Т. В. З гісторыі Шацілавічаў / Гомельшчына: старонкі мінулага. ІІ выпуск. Гомель, 1996. С. 23
  4. ^ МАСЛЮКОЎ Т. Студэнт са Светлагорска выявіў невядомыя звесткі па гісторыі свайго горада // Светлагорск — рэгіянальны партал. 2008. 3 кастрычніка.
  5. ^ па-беларуску: шаць — добрае, прыгожае месца, у слоўніку рус. мовы Ул. Даля — "гара сярэдняй велічыні".
  6. ^ а б Дулеба Г. І., Курыловіч Г. М. Светлагорск / Памяць: Светлагорск. Светлагорскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. У 2 кн. Кн. 2. — Мн.: Беларусь, 2003. С. 741—742.
  7. ^ Назва па радовішчу торфу каля г. Васілевічы Рэчыцкага раёну.
  8. ^ Хоміч А. М., Рабянок П. П. Светлагорск у рыштаваннях / Памяць: Светлагорск. Светлагорскі р-н: Гіст.-дак. хронікі гарадоў і р-наў Беларусі. У 2 кн. Кн. 2. — Мн.: Беларусь, 2003.
  9. ^ Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населённых мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям. Белорусская ССР.
  10. ^ г. Светлогорск (Гомельская область) на Belarus.by
  11. ^ ДУЛЕБА Г. І., КУРЫЛОВІЧ Г. М. Светлагорск / Памяць: Светлагорск і Светлагорскі раён. У 2-х кн. Кн. 2. Мн., 2004, с. 741 — 742.
  12. ^ Светлогорск / Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
  13. ^ Светлогорск / Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

Літаратура

Вонкавыя спасылкі

Шацілавічы — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Шацілавічы&oldid=706773»