Мовы Канады

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Білінгвізм у Канадзе. Адсоткавая дзеля грамадзянаў Канады, якія ведаюць абедзьве дзяржаўныя мовы (ангельскую і францускую) ад усяго насельніцтва па выбарчых акругах краіны.

Мовы Кана́ды — сукупнасьць моваў, на якіх размаўляюць жыхары Канады. Гэтая сукупнасьць улучае ў сябе вялікую колькасьць моваў карэннага насельніцтва (першыя нацыі), моваў мігрантаў, гібрыдных гаворак і ўзьніклых у краіне дыялектаў.

Паводле перапісу 2011 году, ангельская і француская мовы зьяўляюцца роднымі для 56,9% і 21,3% канадцаў адпаведна[1]. Той жа перапіс паказвае даволі змрочную карціну выжываньня францускае мовы як другое мовы ў краіне. Больш за 85% канадцаў валодаюць ангельскай мовай, толькі 30,1% маюць практычныя веды па францускай мове[2]. Збольшага гэта абумоўлена вывучэньнем франкамоўнымі канадцамі ангельскае мовы, а таксама таму, што большая частка імігрантаў у якасьці вывучанай мовы аддаюць перавагу менавіта ангельскай. Устойлівая тэндэнцыя да зьніжэньня выкарыстаньня францускае мовы прывяла да прыняцьця Афіцыйнага моўнага Акту ў 1969 годзе, ён вінен забясьпечыць карыстаньне францускай мовай і захаваньне культуры францускіх канадцаў, якія гістарычна зрабілі вялікі ўнёсак у культурнае разьвіцьцё Канады.

Згодна з Канстытуцыяй Канады, фэдэральны ўрад выкарыстоўвае ангельскую і францускую мовы як афіцыйныя мовы ў дачыненьні да ўсіх дзяржаўных паслугаў (у тым ліку й судоў), фэдэральнае заканадаўства таксама дзьвюхмоўнае.

Правінцыя Нью-Брансўік — адзіная правінцыя Канады, у якой ангельская й француская маюць афіцыйны статус у роўнай ступені (замацавана Канстытуцыяй). У правінцыі Квэбэк афіцыйнай мовай зьяўляецца француская[3], але Канстытуцыя мае патрабаваньне, каб усё заканадаўства ў гэтай правінцыі прымалася на францускай і ангельскай мовах, а судовы разгляд мог праводзіцца на любой мове. Падобныя Канстытуцыйныя гарантыі дзейнічаюць і ў правінцыі Манітоба.

Жыхары Канады лічаць, што зносіны між дзьвюма мовамі зьяўляюцца цэнтральнымі альбо вызначальнымі аспэктамі канадзкай самасьвядомасьці. Паводле канадзкага камісара па афіцыйных мовах (фэдэральны ўрадавы чыноўнік, якому даручана сачыць за дзьвюма мовамі), мова зьяўляецца адным з найгалоўных чыньнікаў самавызначэньня канадзкага грамадзтва[4].

Для аказаньня дапамогі ў сфэры маніторынгу за станам дзьвюх афіцыйных моваў, за часамі перапісу насельніцтва ў Канадзе былі сабраныя зьвесткі аб некалькіх дэмалінгвістычных фактарах, не згаданых у перапісах насельніцтва большасьці іншых краінаў: у тым ліку хатняя мова, родная мова, першая афіцыйная мова, мова працы.

Разам з тым, у Канадзе 4,7 млн чалавек (14,2% насельніцтва) паведамілі, што размаўляюць на іншай (г. зн. не францускай і не ангельскай) мове, 1,9 млн чалавек (5,8% насельніцтва) паведамілі, што размаўляюць на іншай мове ў якасьці другой на рэгулярнай аснове. Наогул, 20,0% насельніцтва Канады паведамілі, што дома размаўляюць іншай мовай. Для прыкладна 6,4 млн чалавек іншая мова зьяўлялася мовай імігрантаў, на якой размаўляюць часьцей за ўсё дома; асобна або разам з ангельскай ці францускай размаўляюць 213 тыс чалавек, іншыя мовы зьяўляліся абарыгеннымі мовамі. Колькасьць людзей, якія паведамілі пра мовы жэстаў як пра мовы хатніх зносінаў, складала прыкладна 25 тыс чалавек (15 тыс — часьцей за ўсё, 9,8 тыс на рэгулярнай аснове)[a].

Канада таксама зьяўляецца родным рэгіёнам для шматлікіх аўтахтонных моваў (мовы карэнных народаў). Агулам адсоткавая дзеля асобаў, якія размаўляюць на іх, складае менш за адзін адсотак ад насельніцтва. Каля 0,6% канадцаў (~ 200,7 тыс чалавек) пазначылі адну з абарыгенных моваў у якасьці роднай[6].

Геаграфічнае разьмеркаваньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Правінцыя/тэрыторыя Насельніцтва Ангельская % Француская % Іншыя мовы % Афіцыйныя мовы
Албэрта 3 610 185 3 095 255 85,73% 24 690 0,68% 379 550 10,51% Ангельская (дэ-факта)
Антарыё 12 722 065 10 044 810 78,95% 284 120 2,23% 1 827 870 14,36% Ангельская (дэ-факта)
Брытанская Калумбія 4 356 205 3 506 600 80.49% 16 685 0,38% 670 095 15,38% Ангельская (дэ-факта)
Востраў Прынца Эдўарда 138 435 132 200 95,49% 2 465 1,78% 2 925 2,11% Ангельская (дэ-факта)
Квэбэк 7 815 955 767 415 9,81% 6 249 080 79,95% 554 405 7,09% Француская[3]
Манітоба 1 193 095 1 007 325 84,42% 17 950 1,5% 125 285 10,5% Ангельская і француская
Новая Шатляндыя 910 620 868 765 95,40% 15 940 1,75% 18 510 2,03% Ангельская (дэ-факта)
Нунавут 31 765 14 440 45,45% 245 0,77% 16 820 52,95% Інуіцкая (інуктытут, інуінактун), ангельская і француская мовы[7]
Нью-Брансўік 739 895 512 115 69,21% 209 885 28,36% 9 310 1,25% Ангельская, француская
Ньюфаўндлэнд і Лябрадор 509 950 502 475 98,53% 1145 0,22% 5 000 0,98% Ангельская (дэ-факта)
Паўночна-Заходнія тэрыторыі 41 040 36 485 88,9% 555 1.35% 3 620 8,8% Ангельская, гўічын, інувіялуктун, інуктытут, інуінактун, кры, паўднёвая слэйві, паўночная слэйві, тліча, француская, чыпэўян[8]
Саскачэван 1 018 310 938 170 92,13% 4 295 0,42% 59 240 5,81% Ангельская і француская (пераважае ангельская)
Юкан 33 655 31 025 92,18% 820 2,43% 1 240 3,68% Ангельская, француская
Канада 33 121 175 21 457 080 64,78% 6 827 860 20,61% 3 673 865 11,09% Ангельская, француская
Паводле: «Перапіс насельніцтва 2011 году паводле найчасьцей і найбольш рэгулярна ўжыванай мовы дома, групаў (агульных), для Канады, правінцыяў і тэрыторыяў». (лічбы адлюстроўваюць адзін адказ)[9].

Афіцыйныя мовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Часьцей за ўсё выкарыстоўваная мова дома за 19812006 гады[10].

Галоўная мова: выкарыстаньне мовы 1971—2006[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Адсотак насельніцтва, які гаворыць на ангельскай, францускай ці карыстаецца абедзьвюма мовамі дома зьнізіўся з 1986 году, спад быў найбольшым для францускай мовы. Доля насельніцтва, якая выкарыстоўвае дома пэўныя іншыя мовы, узрасла. Геаграфічна, гэтая тэндэнцыя застаецца сталай, выкарыстаньне ангельскай і францускай зьнізіліся як у ангельскіх, гэтак у і францускіх моўных рэгіёнах, але выкарыстаньне францускай мовы зьніжаецца больш хуткімі тэмпамі як унутры, гэтак і за межамі Квэбэку.

Прыведзеная справа табліца паказвае адсотак агульнага насельніцтва Канады, які часьцей за ўсё размаўляе дома на афіцыйных мовах Канады (пэрыяд 19712006 гадоў)[b].

Выкарыстаньне ангельскай[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 2011 годзе крыху менш за 21,5 млн канадцаў (65% насельніцтва), размаўлялі дома па-ангельску[9]. Ангельская мова зьяўляецца асноўнай мовай ва ўсіх рэгіёнах Канады, за выключэньнем Квэбэку, і большасьць канадцаў (85%) ведае ангельскую[2]. У той час як ангельская не зьяўляецца пераважнай мовай у Квэбэку, 47% жыхароў гэтае правінцыі валодае ангельскай[c]. Верагоднасьць таго, што франкафоны валодаюць ангельскай мовай, у пяць разоў перавышае верагоднасьць таго, што ангельскамоўныя жыхары краіны валодаюць францускай мовай (44% і 9% адпаведна)[11]. Толькі 3,2% ангельскамоўнага насельніцтва Канады пражывае ў Квэбэку, пераважна ў Манрэалі[d].

Дастаткова канадцаў, якія ведаюць ангельскую, але дома на ёй не размаўляць[e].

Выкарыстаньне францускай[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 2011 годзе крыху больш за 6,8 млн канадцаў размаўляла па-француску дома. Зь іх каля 6,2 млн або 91,5% пражывалі ў Квэбэку. За межамі Квэбэку найбуйнейшая колькасьць франкафонаў знаходзіцца ў Нью-Брансўіку, які зьяўляецца домам для 3,1% франкафонаў Канады, і Антарыё, у якім жыве 4,2% франкафонаў (пражываюць у асноўным ва ўсходняй і паўночна-ўсходняй частках правінцыі, а таксама ў Таронта й Отаве). Малалікія франкамоўныя супольнасьці таксама існуюць у некаторых іншых правінцыях[14], прыкладам, такая супольнасьць існуе на паўвостраве Пор-о-Пор на Ньюфаўндлэндзе, а таксама ўздоўж усяго заходняга ўзьбярэжжа вострава. Зрэшты, 70% канадцаў не валодаюць францускай[2].

Адсотак насельніцтва, які валодае францускай як роднай мовай, зьнізіўся за апошнія тры дзесяцігодзьдзі. Колькасьць людзей, якія размаўляюць па-француску дома, меншая за тых, хто валодае францускай мовай з нараджэньня[15].

Этнічная разнастайнасьць узрастае ў францускай Канадзе, але ўсё яшчэ адстае ад ангельскамоўных частках краіны. У 2006 годзе 91,5% жыхароў Квэбэку лічылі, што маюць «францускае» альбо «канадзкае» паходжаньне. З 1970 году ў выніку росту іміграцыі з краінаў, дзе француская зьяўляецца шырока карыстанай мовай, 3,4% жыхароў Квэбэку маюць гаіцянскае, бэльгійскае, швайцарскае, лібанскае або мараканскае паходжаньне[16]. Іншыя групы не-франкамоўных імігрантаў, як то ірляндцы, італьянцы, партугальцы і іншыя, на працягу пакаленьняў асыміляваліся і сталіся франкафонамі. Ірляндцы, якія пачалі прыбываць у вялікай колькасьці ў Квэбэк у 1830-я, былі першай падобнай групай, якая была асыміляваная. Пра гэта сьведчыць і наяўнасьць пяці франкамоўных прэм’ер-міністраў Квэбэку, меўшых ангельска-ірляндзкае паходжаньне[f].

Асыміляцыя франкафонаў за межамі Квэбэку ў ангельска-канадзкую супольнасьць азначае, што за межамі Квэбэку жыве больш за 1 млн канадцаў, якія сьцьвярджаюць, што маюць ангельскую мову за родную, але францускае паходжаньне[g].

Білінгвізм і мультылінгвізм у параўнаньні з француска-ангельскім білінгвізмам[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2011 году, 98,2% насельніцтва Канады валодаюць адной ці абедзьвюма з афіцыйных моваў краіны[2], у пэрыяд паміж 2006 і 2011 гадамі колькасьць асобаў, якія адзначылі магчымым весьці размову абедзьвюма дзяржаўнымі мовамі, павялічылася амаль да 350 тыс, дасягнуўшы 5,8 млн чалавек. Адсотак дзьвюхмоўя сярод жыхароў Канады ў гэты ж пэрыяд вырас зь 17,4% да 17,5%[5]. Гэты рост адбыўся ў асноўным з прычыны павелічэньня колькасьці квэбэкцаў, паведаміўшых пра здольнасьць весьці размову ангельскаю ці францускаю мовамі[5].

Білінгвізм таксама павялічыўся і ў дачыненьні да неафіцыйных моваў; большасьць людзей размаўляюць па-ангельску і разам з тым на мовах імігрантаў, прыкладам панджабі ці мандарынская кітайская[19].

  • Геаграфічнае разьмеркаваньне француска-ангельскага білінгвізму
Дзеля дзьвюхмоўных канадцаў у Квэбэку і астатняй частцы Канады ў параўнаньні з агульным разьмеркаваньнем насельніцтва ў 19412006 гадох
Год # Дзьвюхмоўныя канадцы % Квэбэк % Астатняя тэрыторыя Канады Усе # канадцы % Квэбэк % Астатняя тэрыторыя Канады
1941[20][21] 1 472 858 59,9% 39,5% 11 506 700 29,0% 71,0%
1951[22] 1 727 400 60,1% 39,9% 14 009 400 28,9% 71,1%
1961[23] 2 231 200 60,0% 40,0% 18 238 200 28,8% 71,2%
1971[24] 2 900 150 57,4% 42,6% 21 568 310 27,9% 72,1%
1981[25] 3 681 955 56,1% 43,9% 24 083 495 26,4% 73,6%
1986[26] 4 056 155 54,9% 45,1% 25 022 005 25,8% 74,2%
1991[27] 4 398 655 54,9% 45,1% 26 994 045 25,2% 74,8%
1996[28] 4 841 320 55,0% 45,0% 28 528 120 24,2% 75,8%
2001[29] 5 231 575 55,6% 44,0% 29 639 030 24,0% 76,0%
2006[30] 5 448 850 55,4% 44,6% 31 241 030 23,8% 76,2%

Паводле перапісу насельніцтва 2011 году, 94,3% квэбэкцаў ведалі францускую мову, 47,2% — ангельскую[2]. Білінгвізм у значнай ступені абмежаваны ў Квэбэку; тэрыторыя, якую часам называюць «дзьвюхмоўным поясам», распасьціраецца на ўсход ад Квэбэку да поўначы Нью-Брансўіку, захаду Атавы і паўночнага захаду Антарыё. 85% дзьвюхмоўных канадцаў жыве ў Квэбэку, Антарыё, Нью-Брансўіку[2]. Большасьць дзьвюхмоўных канадцаў (57,4%) зьяўляецца квэбэкцамі[2], высокі адсотак дзьвюхмоўнага насельніцтва астатняй часткі Канады знаходзіцца ў беспасярэдняй блізкасьці ад Квэбэку.

Адсоткавая дзеля канадцаў па выбарчых акругах, якія могуць размаўляць толькі на афіцыйнай мове меншасьці ў правінцыі (напрыклад, ангельская ў Квэбэку).

Апрача таго, ступень білінгвізму ў Квэбэку вырас хутчэй, чым у астатняй Канадзе. У Квэбэку ступень білінгвізму павялічылася з 26% насельніцтва, якое можа размаўляць ангельскай і францускай мовамі (1951 год), да 42,5% у 2011 годзе[2]. На 2011 ступень білінгвізму астатняй Канады (за выняткам Квэбэку) склала 7,5%[2].

  • Француска-ангельскі білінгвізм як самы высокі сярод чальцоў мясцовых моўных меншасьцяў

Для канадцаў вельмі незвычайным зьяўляецца здольнасьць размаўляць толькі афіцыйнаю моваю меншасьці ў сваім рэгіёне (напрыклад, француская па-за межамі Квэбэку альбо ангельская ў Квэбэку). Толькі 1,5% канадцаў могуць размаўляць толькі на афіцыйнай мове, якая зьяўляецца мовай меншасьці, зь іх большасьць (90%) жыве ў дзьвюхмоўным поясе[31].

Як паказвае табліца, адсотак дзьвюхмоўя значна вышэйшы сярод асобаў, якія належаць да моўнае меншасьці ў дачыненьні да свайго рэгіёну, чым сярод чальцоў мясцовае моўнае большасьці. Напрыклад, у Квэбэку каля 37% дзьвюхмоўных канадцаў гэта франкафоны, у той час як франкафоны прадстаўляюць толькі 4,5% ад насельніцтва за межамі Квэбэку[32].

Адсотак француска-ангельскага білінгвізму серад моўных групаў[33]
Англяфоны Франкафоны Аляфоны
Квэбэк 66,1% 36,6% 50,4%
Астатняя частка Канады 7,1% 85,1% 5,7%
  • Зьніжэньне ўжытку францускае мовы па-за межамі Квэбэку

Індэкс моўнае пераемнасьці ўяўляе сабой сувязь між колькасьцю людзей, якія дома часьцей за ўсё размаўляюць па-француску, і людзей, для якіх гэтая мова зьяўляецца роднаю. Індэкс меншы за адзінку азначае, што француская мова мае адмоўны прырост — усё больш людзей з роднай францускай у сябе дома размаўляюць іншаю моваю. Па-за Квэбэкам Нью-Брансўік мае найвышэйшы каэфіцыент пераемнасьці мовы. Брытанская Калумбія і Саскачэван маюць самыя нізкія суадносіны датычна пераемнасьці францускае мовы і, такім чынам, самае нізкае захаваньне мовы. З 1971 па 2011 год агульны каэфіцыент пераемнасьці па францускай мове зьнізіўся з 0,73 да 0,45. Зьніжэньне апынулася найбольшым для Манітобы, Саскачэвану і Ньюфаўндлэнду й Лябрадору.

Суадносіны пераемнасьці для францускае мовы ў пэрыяд 19712011 гадоў[34][35]
Правінцыя/Тэрыторыя 1971 1981 1991 1996 2001 2006 2011
Нью-Брансўік 0,92 0,93 0,93 0,92 0,91 0,91 0,89
Квэбэк 1,01 1,01 1,02 1,03 1,03
Нунавут 0,54 0,57 0,58
Канада 0,96 0,96 0,96 0,97 0,97
Антарыё 0,73 0,72 0,63 0,61 0,60 0,60 0,57
Новая Шатляндыя 0,69 0,69 0,59 0,57 0,56 0,53 0,51
Востраў Прынца Эдўарда 0,60 0,64 0,53 0,53 0,48 0,49 0,47
Манітоба 0,65 0,60 0,49 0,47 0,46 0,45 0,42
Юкан 0,30 0,45 0,43 0,46 0,46 0,49 0,57
Паўночна-Заходнія тэрыторыі 0,50 0,51 0,47 0,43 0,39 0,46 0,51
Ньюфаўндлэнд і Лябрадор 0,63 0,72 0,47 0,42 0,42 0,36 0,46
Албэрта 0,49 0,49 0,36 0,32 0,33 0,33 0,36
Саскачэван 0,50 0,41 0,33 0,29 0,26 0,26 0,26
Брытанская Калумбія 0,30 0,35 0,28 0,29 0,29 0,30 0,29

Неафіцыйныя мовы, унікальныя для Канады[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Абарыгенныя мовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Надпіс на балотным дыялекце мовы кры, выкананы канадзкаю складоваю пісьмовасьцю.
Знак на францускай мове і мове кры перад паваротам на дарогу заліва Джэймза, 257 кілямэтар.

Канада зьяўляецца рэгіёнам-радзімай шэрагу ўнікальных моваў. Тут існуе адзінаццаць абарыгенных моўных групаў, якія складаюцца, у сваю чаргу, з больш чым шасьцідзесяці пяці моваў і дыялектаў[36]. Зь іх толькі мовы кры, інуктытут і аджыбўэ маюць дастаткова вялікую колькасьць носьбітаў, якое можа вольна стасавацца на мове, а праз гэта могуць лічыцца жыцьцяздольнымі, каб захавацца ў доўгатэрміновай пэрспэктыве[37]. Шматмоўе было распаўсюджана сярод карэнных народаў, якія вялі вандроўны лад жыцьця і да калянізацыі Канады. Сыстэма рэзэрвацыяў стварыла ўмовы да больш сталага ўжытку адной мовы, дзеля захаваньня яе ва ўмовах узмацненьня ўплыву ангельскай мовы й культуры[38]. Дзьве тэрыторыі Канады надалі афіцыйны статус абарыгенным мовам. У Нунавуце інуктытут і інуінактун зьяўляюцца афіцыйнымі мовамі (поруч з нацыянальнымі ангельскай і францускай); інуктытут зьяўляецца агульнай афіцыйнай мовай ва ўрадзе тэрыторыі[39]. У Паўночна-Заходніх тэрыторыях Акт афіцыйных моваў дэкляруе, што ён прадугледжвае ў такім статусе наступныя: чыпэўян, кры, ангельскую, францускую, гўічын, інуінактун, інуктытут, інувіялуктун, паўночную слэйві, паўднёвую слэйві і тліча[8]. Акрамя ангельскай і францускай моваў, гэтыя мовы не зьяўляюцца асноўнымі ва ўрадзе; афіцыйны статус дае грамадзянам права на атрыманьне паслугаў на гэтых мовах па запыце і мець на іх стасункі з урадам[37].

Паводле зьвестак перапісу 2011 году, менш за адзін адсотак канадцаў (213 485 чалавек) пазначылі ў якасьці сваёй роднай мовы адну з абарыгенных моваў; менш за адзін адсотак канадцаў (132 920 чалавек) пазначылі адну з абарыгенных моваў у якасьці сваёй хатняй мовы[40].

Навукоўцы звычайна клясыфікуюць абарыгенныя народы Канады не па дзяржаўных структурах, а паводле рэгіёнаў у «культурных тэрыторыях» або паводле іхных моўных сем’яў[41].

Дыялекты абарыгенных моваў Колькасьць асобаў, якія размаўляюць на мове Родная мова Хатняя мова
кры 99 950 78 855 47 190
інуктытут 35 690 32 010 25 290
аджыбўэ 32 460 11 115 11 115
мантанье-наскапі (іну) 11 815 10 970 9 720
дэнэ-сулінэ 11 130 9 750 7 490
оджы-кры (анішыніні) 12 605 8 480 8 480
мікмак 8 750 7 365 3 985
мовы сіў (дакота/сіў) 6 495 5 585 3 780
атыкамэкў 5 645 5 245 4 745
блэкфут 4 915 3 085 3 085
тліча або догрыб 2 645 2 015 1 110
алганкінская 2 685 1 920 385
кэр'ер 2 495 1 560 605
гіцкая 1 575 1 175 320
чылкатын 1 400 1 070 435
паўночная слэйві (гэйр) 1 235 650 650
паўднёвая слэйві 2 315 600 600
малэсіт 790 535 140
чыпэўян 770 525 125
інуінактун 580 370 70
кчын-гўічын (люшо) 570 355 25
магаўк 615 290 20
шусўап 1,650 250 250
нісгаа 1,090 250 250
тлінгіцкая 175 0 0
Паводле: Statistics Canada, 2006 Census Profile of Federal Electoral Districts (2003 Representation Order): Language, Mobility and Migration and Immigration and Citizenship Ottawa, 2007, pp. 2, 6, 10[36].

Піджыны, зьмяшаныя мовы, мовы гандлю[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Канадзе, як і ў іншых краінах сьвету эўрапейскае калянізацыі, мяжа эўрапейскага засваеньня і засяленьня звычайна была вельмі рухомай, таму ў гэтых мясьцінах часта сустракаліся культуры з выкарыстаньнем розных гаворак, якія ў сваю чаргу актыўна ўзаемадзейнічалі. Неабходнасьць кантактаваньня ў мэтах гандлю паміж карэннымі і зноў прыбылымі жыхарамі і зьмяшаныя шлюбы прывялі да ўзьнікненьня гібрыдных моваў. Гэтыя мовы мелі тэндэнцыю быць даволі лякалізаванымі і мець невялікую колькасьць асобаў, якія стала на ёй размаўляюць. Такія мовы мелі тэндэнцыю захоўвацца толькі кароткім тэрмінам, з прычыны таго, што такія мовы зьнікалі пасьля прыбыцьця вялікае колькасьці ангельска- ці франкамоўных пасяленцаў.

  • Мічыф

Мічыф (мітчыф, мэчыф, мічыф-кры, мэтыф, мэчыф, француская кры) — зьмяшаная мова, якая ўзьнікла ў супольнасьці мэтысаў прэрыяў. Яна засноўвалася на элемэнтах моваў кры, аджыбўэ, асінібойн, а таксама францускай мовы. На мове мічыф за сёньняшнім часам размаўляе менш за 1 тыс чалавек у Саскачэване, Манітобе (Канада) і Паўночнай Дакоце (ЗША). У часы свайго росквіту, блізу 1900 году, колькасьць асобаў, што маглі, меркавана, разумець мову, сягала больш за 3 тыс.

  • Басконскі піджын

У XVI стагодзьдзі ў навакольлях Заліва Сьв. Ляўрэнція і праліва Бэл-Айл у выніку кантактаў басконскіх кітабояў і мясцовых алганкінскіх народаў узьнік алганкінска-басконскі піджын[42].

  • Чынуцкі жаргон

У Брытанскай Калюмбіі, Юкане і ўзьбярэжжы Ціхага акіяну існуе піджын, вядомы як чынуцкі жаргон. Піджын узьнік на пачатку ХІХ стагодзьдзя як камбінацыя чынуцкае мовы, мовы нутка, мовы чэгаліс, францускае й ангельскае моваў зь некатораю колькасьцю словаў зь іншых моваў, улучаючы гавайскую і гішпанскую[43].

Жэставыя мовы ў Канадзе[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Амэрыканская жэставая мова

У Канадзе склалася разнастайнасьць шматлікіх культур глухіх і іхных жэставых моваў. У ангельскамоўнай частцы краіны асноўнай жэставай мовай сталася амэрыканская жэставая мова (ASL).

  • Жэставая мова Прыморскіх правінцыяў Канады

Жэставая мова Прыморскіх правінцыяў Канады — мова сям’і брытанскай, аўстралійскай і навазэляндзкай жэставай мовы. Гэтая мова выкарыстоўвалася ў адукацыйным працэсе глухіх у Новай Шатляндыі, Нью-Брансўіку і Вострава Прынца Эдўарда перад сярэдзінаю XX стагодзьдзя, калі стала даступнаю сыстэма ASL. Мову дагэтуль памятаюць некаторыя пажылыя людзі, але за нашым часам мова вымірае.

  • Квэбэцкая жэставая мова

Асноўнай жэставай мовай глухіх у Квэбэку і іншых буйных местах Канады зьяўляецца квэбэцкая жэставая мова (LSQ). У некаторых буйных гарадох таксама выкарыстоўваецца амэрыканская жэставая мова. Нягледзячы на тое, што прыкладна 10% насельніцтва Квэбэку зьяўляюцца глухімі альбо слаба чуюць, лічыцца, што толькі ад 50 000 да 60 000 дзяцей выкарыстоўваюць гэтую мову ў якасьці роднай.

  • Інуіцкая жэставая мова

Інуіцкая жэставая мова (таксама вядомая як жэставая мова інуктытут альбо эскімоская жэставая мова) выкарыстоўваецца глухімі, якія паводле нацыянальнасьці зьяўляюцца інуітамі. Мова выкарыстоўваецца на поўначы Канады, а таксама ў іншых краінах рэгіёну Паўночнага палярнага кругу. У навуцы за сёньняшнім часам мала вядома пра гісторыю мовы або яе карыстальнікаў.

Канадзкія дыялекты эўрапейскіх моваў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Канадзкі варыянт шатляндзкае гэльскае мовы
Гэльскамоўныя тэрыторыі ў Прыморскіх правінцыях Канады.

На шатляндзкай гэльскай мове размаўляла вялікая колькасьць імігрантаў, якія сяліліся ў Прыморскіх правінцыях і ў акрузе Глэндары (Антарыё). На мове размаўлялі перадусім у рэгіёне даліны ракі Рэстыгуш правінцыі Нью-Брансўік, цэнтральнай і паўднёваўсходняй частцы Вострава Прынца Эдўарда, а таксама суцэльна ў паўночных рэгіёнах Новае Шатляндыі — асабліва высьпе Кейп-Брэтан, таксама сярод некаторае колькасьці носьбітаў, у першую чаргу ў вышэйпамянёнай акрузе Глэндары.

У той час, як канадзкі дыялект гэльскае мовы збольшага зьнікнуў, яшчэ захоўваюцца рэгіянальныя супольнасьці носьбітаў. Яны пераважна захоўваюцца ў асяродку сем’яў, што глыбока адданыя кельцкім традыцыям. У Новай Шатляндыі зараз пражывае 500—1000 асобаў, якія ўмеюць вольна размаўляць на мове, у асноўным на паўночным захадзе Кейп-Брэтану.

У Новай Шатляндыі існавалі спробы ажыцьцяўленьня адкрыцьця інстытутаў гэльскае мовы з г. зв. практыкай пагружэньня, паводле мадэлі францускага пагружэньня. Апроч гэтага, ва ўнівэрсытэце Сьв. Францыска Хавіера, унівэрсытэце Сьв. Марыі і ў Гэльскім каледжы кельцкіх мастацтваў і рамёстваў даступнае пасьлясярэдняшкольнае навучаньне гэльскай мове і культуры.

У 1890 годзе ў Сэнат Канады была пададзеная просьба па наданьні гэльскай мове статусу адной з афіцыйных моваў Канады, аднак законапраект быў адхілены сарака двума галасамі супраць сямі.

  • Франглэ й шыяк

Франглэ (саманазва — Franglais) — ідыём, які ўзьнік у выніку словазьліцьця, а таксама камбінаваньня сынтаксісу, граматыкі і лексыкі ангельскае й францускае моваў, з прычыны чаго на гэтым грунце паўстала ўнікальная міжмоўная зьява. Узьнікненьне франглэ даволі часта прыпісваюць абавязковаму навучаньню францускай мове ў канадзкіх школах з ангельскай мовай выкладаньня. У той час як нямала канадцаў толькі слаба знаёмыя з францускай мовай, яны часта выкарыстоўваюць францускія словы ў сваім маўленьні. Простыя словы й звароты прыкладам „c'est quoi ça?” (па-беларуску: «што гэта?»), „arrête” (па-беларуску: «стоп») могуць чаргавацца зь іхнымі адпаведнікамі ў ангельскай мове. Гэтая зьява часьцей сустракаецца ва ўсходняй частцы краіны, дзе існуе значная дзеля франкамоўнага насельніцтва. Франглэ таксама часта разглядаецца як прыкмета размыцьця і зьмяншэньня ўжываньня францускай шляхам узьдзеяньня пераважальнай канадзкай ангельскай на франкамоўных жыхароў краіны, хоць шмат лінгвістаў сьцьвярджае, што ангельская лексыка можа быць усяго толькі стылістычным прыёмам, у той час як француская граматыка захоўваецца ўстойлівай да ўплыву з боку ангельскае мовы[44], як захоўваецца граматыка й канадзкай ангельскай мовы[45] нават у Квэбэку.

Цікавым прыкладам зьяўляецца шыяк — папулярная ў народным маўленьні зьява спалучэньня акадыйскага дыялекту францускае мовы і канадзкага варыянту ангельскае мовы, але насамрэч — беспамылковы варыянт францускай, які зьяўляецца ўласьцівым для Прыморскіх правінцыяў, як то Нью-Брансўік, дзе пражывае шмат акадыйцаў.

  • Ottawa Valley Twang

Ottawa Valley Twang (прыкладны пераклад — гугнявае вымаўленьне даліны Атава) — акцэнт (часам лічыцца дыялектам) ангельскае мовы, распаўсюджаны ў мясцовасьці даліны Атава, правінцыя Антарыё[46]. Гэтая даліна лічыцца моўным анклявам у Антарыё[47].

  • Ньюфаўндлэндзкі варыянт ірляндзкае мовы

Некаторыя зь першапачатковых імігрантаў, што сяліліся на востраве Ньюфаўндлэнд і размаўлялі на ірляндзкай мове ў якасьці роднай, захавалі свой варыянт мовы і перадалі яго наступным пакаленьням. З гэтае прычыны Ньюфаўндлэнд стаў адзіным месцам па-за межамі Эўропы, дзе існуе ўласны дыялект ірляндзкае мовы. Між тым, Ньюфаўндлэнд таксама зьяўляўся адзіным месцам па-за Эўропай, дзе існавала ўласная саманазва ірляндзкае мовы: Talamh an Éisc (па-беларуску: «зямля рыбы»). За цяперашнім часам на востраве Ньюфаўндлэнд мова зьнікла.

  • Валійская мова

Вызначаная колькасьць носьбітаў валійскае мовы за сёньняшнім часам пражывае на востраве Ньюфаўндлэнд. Гісторыя гэтае мовы на востраве распачынаецца з XVII стагодзьдзя, калі ў Ньюфаўндлэндзе зьявіліся першыя валійскія паселішчы. У 1982 годзе, пасьля Фалклэндзкае вайны, з Аргентыны ў Канаду імігравала блізу 1 000 патагонскіх валійцаў. Яны бегла размаўляюць на гішпанскай, а таксама на ангельскай і валійскай.

  • Акадыйскі варыянт францускае мовы

Акадыйскі францускі дыялект — унікальная форма канадзкага варыянту францускае мовы, характэрнымі рысамі якога зьяўляюцца адметныя канадзкія фразы і звароты, а таксама спэцыфічныя марскія тэрміны, ангельскамоўныя запазычаньні і моўныя асаблівасьці, што сустракаюцца толькі ў старэйшых формах францускае мовы і ангельскім дыялекце Прыморскіх правінцыяў Канады.

  • Канадзкі варыянт украінскае мовы

Канада зьяўляецца таксама родным рэгіёнам для канадзкага варыянту ўкраінскае мовы. Ён у асноўным прадстаўляе зь сябе разнастайныя дыялекты ўкраінскае мовы, што распаўсюджаныя перадусім у заходняй Канадзе сярод нашчадкаў першых дзьвюх хваляў украінскіх пасяленцаў у Канадзе, якія перасяляліся з тагачаснае Аўстра-Вугоршчыны. Дыялект узьнік у выніку ізаляцыі тагачасных украінскіх гаворак, бо іх носьбіты жылі ў Аўстра-Вугоршчыне і ня мелі кантактаў з астатнімі ўкраінцамі, якія жылі ў Расейскай імпэрыі (потым — у Польшчы альбо ў Савецкім Саюзе).

  • Расейскі дыялект духабораў

Супольнасьць духабораў Канады, асабліва ў мясцовасьцях Гранд-Форкс і Каслгэр (Брытанская Калумбія), захавала свой дыялект расейскае мовы. Духаборскі дыялект характарызуецца вялікаю колькасьцю агульных рысаў з паўднёвай гаворкай расейскае мовы, а таксама (шэрагам некаторых рысаў) — з украінскай мовай. Вызначаныя гаворкі гэтага дыялекту выміраюць у духаборскіх рэгіёнах краінаў, адкуль яны зьявіліся ў Канадзе — Грузіі й Расеі, дзе духаборы распаліся на меншыя групы.

  • Бангі

Крэольская мова бангі (таксама вядомая як бангі, бангэй, дыялект ракі Рэд-Рывэр) — дыялект ангельскае мовы, які разьвіўся ў супольнасьці прэрыйных мэтысаў. Дыялект зьяўляецца даволі бедна задакумэнтаваным. Зазнаў на сабе ўплыў мовы кры й шатляндзкае гэльскае мовы. На бангі размаўлялі ў навакольлях ракі Рэд-Рывэр (правінцыя Манітоба). У 1989 годзе, падчас акадэмічных дасьледаваньняў, упершыню зьдзейсьненых над мовай, было знойдзена толькі шэсьць асобаў, якія размаўлялі на бангі.

Афіцыйны білінгвізм[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Моўная палітыка фэдэральнага ўраду[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзьвюхмоўная шыльда ў Манрэалі.
Указальнік з надпісам «Сардэчна запрашаем» пры ўваходзе ў вінаграднік Ініскілін (Ніягара-он-зэ-Лэйк, Антарыё, кастрычнік 2007).

У Канадзе ангельская і француская мовы маюць роўны статус у фэдэральных судах, парлямэнце, а таксама ва ўсіх фэдэральных установах.

Грамадзяне маюць права на атрыманьне фэдэральных дзяржаўных паслугаў на ангельскай або францускай мове пры наяўнасьці дастатковага попыту. Імігранты, якія робяць запыт на атрыманьне грамадзянства краіны, павінны на добрым узроўні валодаць ангельскай ці францускай мовай.

Прынцыпы дзьвюхмоўнасьці ў Канадзе замацоўваюцца ад 16—23 частках Канадзкае Хартыі правоў і свабодаў 1982 году, якая ўстанаўлівае, што:

  • Француская і ангельская мовы ёсьць роўнымі адна да адной як фэдэральныя афіцыйныя мовы.
  • Дэбаты ў парлямэнце могуць адбывацца на любой дзяржаўнай мове.
  • Фэдэральныя законы павінныя быць апублікаваныя на абедзьвюх дзяржаўных мовах, з роўнымі правамі.
  • Кожны можа зьвяртацца ў любы суд, устаноўлены парлямэнтам, на абедзьвюх дзяржаўных мовах.
  • Кожны мае права на атрыманьне паслуг з боку фэдэральнага ўраду на той афіцыйнай мове, якую абярэ грамадзянін.
  • Чальцы моўных меншасьцяў адной з афіцыйнае мовы (напрыклад, франкамоўныя ў правінцыі, дзе большасьць размаўляе па-ангельску або наадварот) у выпадку, калі вучылі, разумелі або атрымалі адукацыю на гэтай мове, маюць права на атрыманьне сваімі дзецьмі дзяржаўнай адукацыі на той жа мове.

Афіцыйны моўны Акт Канады, упершыню прыняты ў 1969 годзе і абноўлены ў 1988 годзе, надае ангельскай і францускай роўны статус ва ўсіх фэдэральных установах.

Моўная палітыка па правінцыях і тэрыторыях Канады[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Афіцыйна дзьвюх- або шматмоўныя: Нью-Брансўік і тры тэрыторыі

Правінцыя Нью-Брансўік і тры тэрыторыі Канады маюць афіцыйны статус больш чым для адной мовы. У выпадку правінцыі Нью-Брансўік дадзеная практыка азначае поўную роўнасьць. У астатніх выпадках статус звычайна зводзіцца да фармальнага прызнаньня афіцыйных моваў; на афіцыйных мовах, апрача ангельскай, маецца абмежаваны набор паслуг.

Афіцыйнымі мовамі зьяўляюцца:

  1. У Нью-Брансўіку: ангельская і француская мовы. Нью-Брансўік зьяўляецца афіцыйны дзьвюхмоўным з 1960-х гадоў. Афіцыйны дзьвюхмоўны статус правінцыі быў усталяваны ў Канадзкай Хартыі правоў і свабодаў з 1980-х гадоў.
  2. У Паўночна-Заходніх тэрыторыях: мовы чыпэўян, кры, ангельская, француская мовы, мовы гўічын, інуінактун, інуктытут, інувіялуктун, паўночная слэйві, слэйві і тліча (догрыб)[8].
  3. У Нунавуце: ангельская, інуіцкая (інуктытут, інуінактун) і француская[7].
  4. У Юкане: ангельская і француская.
  • Афіцыйны статус толькі для францускай: Квэбэк

Да 1969 году Квэбэк зьяўляўся адзінай правінцыяй у Канадзе з афіцыйным дзьвюхмоўным статусам і большасьць грамадзкіх установаў функцыянавала на абедзьвюх мовах. Ангельская мова таксама выкарыстоўвалася ў заканадаўчых органах, урадавых камісіях і судох. З прыняцьцем Хартыі францускае мовы (таксама вядомая як «Біль 101») Нацыянальнай Асамблеяй Квэбэку ў жніўні 1977 году француская мова стала адзінай афіцыйнай мовай правінцыі. Тым ня менш, Хартыя францускае мовы пералічвае пэўны набор моўных правоў для ангельскае мовы й абарыгенных моваў; для асобных грамадзянаў і ў асобных рэгіёнах дзяржаўныя паслугі даступныя і на ангельскай. Апрача гэтага, шэраг судовых рашэньняў абавязалі Ўрад Квэбэку павялічыць сфэру паслуг для ангельскае мовы ў большай ступені, чым гэта прадугледжана першапачатковымі палажэньнямі Хартыі францускае мовы. Рэгіянальныя ўстановы ў рэгіёне Нунавік (Нор-дзю-Кэбэк) таксама прапаноўваюць паслугі на мовах інуктытут і кры.

  • Дэ-факта толькі ангельская або абмежаваныя паслугі на францускай: іншыя восем правінцыяў

У большасьці правінцыяў прынятыя законы, згодна зь якімі ангельская альбо ангельская і француская зьяўляюцца афіцыйнай мовай (мовамі) заканадаўчых органаў і судоў, між тым, таксама можа існаваць асобная палітыка датычна адукацыі і бюракратыі.

Напрыклад, у Албэрце ангельская і француская ёсьць дзьвюма афіцыйнымі мовамі дэбатаў Заканадаўчай Асамблеі, але законы складаюцца выключна на ангельскай мове і не існуе ніякіх юрыдычных патрабаваньняў для перакладу іх на францускую мову. Француская мова можа ўжывацца ў некаторых ніжэйшых судох, таксама на дзьвюх мовах прапаноўваецца адукацыя, аднак бюракратычныя функцыі ажыцьцяўляюцца выключна на ангельскай мове. З гэтае прычыны, хоць правінцыя ня мае афіцыйнага статусу толькі для ангельскай, ангельская дэ-факта мае статус вышэйшы за францускую. Антарыё і Манітоба маюць падобную практыку, але дазваляюць атрымаць больш паслуг на францускай на мясцовым узроўні.

Разьмеркаваньне моваў як родных[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Родная мова Колькасьць носьбітаў (2011) Адсоткавая дзеля ад агульнага насельніцтва (2011) Колькасьць носьбітаў (2006) Адсоткавая дзеля ад агульнага насельніцтва (2006) Заўвагі
Пазначэньне як адной мовы 32 481 635 98,1% 30 848 270 98,7%
Афіцыйныя мовы 25 913 955 78,2% 24 700 425 79,1%
ангельская 18 858 980 56,9% 17 882 775 57,2%
француская 7 054 975 21,3% 6 817 650 21,8%
Неафіцыйныя мовы 6 567 680 19,8% 6 147 840 19,7%
панджабі 430 705 1,3% 367 505 1,2%
кітайская 425 210 1,3% 456 705 1,5%
гішпанская 410 670 1,2% 345 345 1,1%
нямецкая 409 200 1,2% 450 570 1,4%
італьянская 407 485 1,2% 455 040 1,5%
кантонская 372 460 1,1% 361 450 1,2%
арабская 327 870 1% 261 640 0,8%
тагалог (піліпіна, філіпіна) 327 445 1% 235 615 0,8%
мандарын 248 705 0,8% 170 950 0,5%
партугальская 211 335 0,6% 219 275 0,7%
польская 191 645 0,6% 211 175 0,7%
урду 172 800 0,5% 145 805 0,5%
пэрсыдзкая (фарсі) 170 045 0,5% 134 080 0,4%
расейская 164 330 0,5% 133 580 0,4%
віетнамская 144 880 0,4% 141 625 0,5%
карэйская 137 925 0,4% 125 570 0,4%
тамільская 131 265 0,4% 115 880 0,4%
украінская 111 540 0,3% 134 500 0,4%
нідэрляндзкая 110 490 0,3% 128 900 0,4%
грэцкая 108 925 0,3% 117 285 0,4%
гуджараці 91 450 0,3% 81 465 0,3%
гіндзі 90 545 0,3% 78 240 0,3%
румынская 90 300 0,3% 78 495 0,3%
кры 77 900 0,2% 78 855 0,3% Паводле перапісу насельніцтва 2006 году мова ўказаная проста як «кры».
вугорская 67 920 0,2% 73 335 0,2% Большасьць грамадзянаў Канады, якія размаўляюць на вугорскай мове, жыве ў Антарыё. Таксама іхняя супольнасьць знаходзіцца ў мясцовасьці Ўіндзар (Антарыё).
крэольскія 61 725 0,2% 53 515 0,2%
бэнгальская 59 370 0,2% 45 685 0,1%
сэрбская 56 420 0,2% 51 665 0,2%
харвацкая 49 730 0,2% 55 330 0,2%
японская 39 985 0,1% 40 200 0,1%
інуктытут 33 500 0,1% 32 015 0,1% Паводле перапісу насельніцтва 2006 году мова ўказаная як «інуктытут, ня ўлучаная да іншых».
самалі 31 380 0,09% 27 320 0,09%
армянская 29 795 0,09% 30 130 0,1%
турэцкая 29 640 0,09% 24 745 0,08%
альбанская 23 820 0,07% Няма зьвестак Няма зьвестак
чэская 23 585 0,07% 24 450 0,08%
кхмэрская (камбаджыйская) 19 440 0,06% 19 105 0,06%
баўгарская 19 050 0,06% 16 790 0,05%
іўрыт 18 450 0,06% 17 635 0,06%
амхарская 18 020 0,05% 14 555 0,05%
ілаканская 17 915 0,05% 13 450 0,04%
аджыбўэ 17 625 0,05% 24 190 0,08%
славацкая 17 580 0,05% 18 820 0,06%
фінская 17 415 0,05% 21 030 0,07%
македонская 17 245 0,05% 18 435 0,06%
сэміцкія мовы, ня ўлучаныя да іншых 16 970 0,05% Няма зьвестак Няма зьвестак
вісайскія мовы 16 240 0,05% 11 240 0,04%
малаялам 16 080 0,05% 11 925 0,04%
ідыш 15 205 0,05% 16 295 0,05%
сінгальская 14 185 0,04% 10 180 0,03%
дацкая 14 145 0,04% 18 735 0,06%
нігера-кангалескія мовы, ня ўлучаныя да іншых 14 075 0,04% Няма зьвестак Няма зьвестак
лаоская 12 970 0,04% 13 940 0,04%
акан (тўі) 12 680 0,04% 12 780 0,04%
пушту 12 465 0,04% 9 025 0,03%
басьнійская 11 685 0,04% 12 790 0,04%
сындгі 11 330 0,03% 10 355 0,03%
дэнэ 11 215 0,03% 9 745 0,03%
арамо 11 140 0,03% Няма зьвестак Няма зьвестак
малайская 10 910 0,03% 9 490 0,03%
іну/мантанье 10 785 0,03% 10 975 0,04% Паводле перапісу насельніцтва 2006 году мова ўказаная як «мантанье-наскапі».
славенская 10 775 0,03% 13 135 0,04%
тыгрынья 10 220 0,03% 7 105 0,02%
сэрбскахарвацкая 10 155 0,03% 12 510 0,04%
суахілі 10 090 0,03% 7 935 0,03%
оджы-кры 9 835 0,03% 11 690 0,04%
курдзкая 9 805 0,03% 7 660 0,02%
тайваньская 9 635 0,03% 9 620 0,03%
тэлугу 9 315 0,03% 6 625 0,02%
мовы Афрыкі, ня ўлучаныя да іншых 9 125 0,03% Няма зьвестак Няма зьвестак
афрыкаанс 8 770 0,03% Няма зьвестак Няма зьвестак
нэпальская 8 480 0,03% Няма зьвестак Няма зьвестак
тайская 7 935 0,02% Няма зьвестак Няма зьвестак
мікмак 7 635 0,02% 7 365 0,02%
швэдзкая 7 350 0,02% 8 220 0,03%
летувіская 7 245 0,02% 8 335 0,03%
мовы банту, ня ўлучаныя да іншых 7 150 0,02% Няма зьвестак Няма зьвестак
эстонская 6 385 0,02% 8 240 0,03%
мальтыйская 6 220 0,02% 6 405 0,02%
латыская 6 200 0,02% 7 000 0,02%
фукен 5 925 0,02% Няма зьвестак Няма зьвестак
бэрбэрскія мовы (кабільская) 5 855 0,02% Няма зьвестак Няма зьвестак
маратгі 5 830 0,02% Няма зьвестак Няма зьвестак
атыкамэкў 5 820 0,02% 5 250 0,02%
нарвэская 5 800 0,02% 7 225 0,02%
індаіранскія мовы, ня ўлучаныя да іншых 5 255 0,02% Няма зьвестак Няма зьвестак
гака 5 115 0,02% Няма зьвестак Няма зьвестак
флямандзкая 4 690 0,01% 5 660 0,02%
тыбэцкія мовы 4 640 0,01% Няма зьвестак Няма зьвестак
сына-тыбэцкія мовы, ня ўлучаныя да іншых 4 360 0,01% Няма зьвестак Няма зьвестак
рундзі (кірундзі) 3 975 0,01% Няма зьвестак Няма зьвестак
рўанда (кіньярўанда) 3 895 0,01% Няма зьвестак Няма зьвестак
жэставыя мовы, ня ўлучаныя да іншых 3 815 0,01% Няма зьвестак Няма зьвестак
славянскія мовы, ня ўлучаныя да іншых 3 630 0,01% Няма зьвестак Няма зьвестак
лінгала 3 085 0,009% Няма зьвестак Няма зьвестак
стоўні 3 050 0,009% Няма зьвестак Няма зьвестак
бірманская 2 985 0,009% Няма зьвестак Няма зьвестак
шанхайская 2 920 0,009% Няма зьвестак Няма зьвестак
мовы сіў (дакота/сіў) Няма зьвестак Няма зьвестак 5 585 0,02%
блэкфут Няма зьвестак Няма зьвестак 3 085 0,01%
фрыскія мовы Няма зьвестак Няма зьвестак 2 890 0,009%
догрыб Няма зьвестак Няма зьвестак 2 020 0,006%
алганкінская Няма зьвестак Няма зьвестак 1 920 0,006%
паўднёвая слэйві Няма зьвестак Няма зьвестак 1 605 0,005%
кэр'ер Няма зьвестак Няма зьвестак 1 560 0,005%
гітсан Няма зьвестак Няма зьвестак 1 180 0,004%
чылкатын Няма зьвестак Няма зьвестак 1 070 0,003%
паўночная слэйві (гэйр) Няма зьвестак Няма зьвестак 1 065 0,003%
шусўап Няма зьвестак Няма зьвестак 935 0,003%
нісгаа Няма зьвестак Няма зьвестак 680 0,002%
малэсіт Няма зьвестак Няма зьвестак 535 0,002%
чыпэўян Няма зьвестак Няма зьвестак 525 0,002%
інуінактун Няма зьвестак Няма зьвестак 365 0,001%
кутчын-гўічын (люшо) Няма зьвестак Няма зьвестак 360 0,001%
магаўк Няма зьвестак Няма зьвестак 290 0,0009%
тлінгіцкая Няма зьвестак Няма зьвестак 80 0,0003%
іншыя мовы 77 890 0,2% 172 650 0,6%
Пазначэньне як некалькіх моваў 639 540 1,9% 392 760 1,3%
ангельская і француская 144 685 0,4% 98 630 0,3%
ангельская і неафіцыйная мова 396 330 1,2% 240 005 0,8%
француская і неафіцыйная мова 74 430 0,2% 43 335 0,1%
ангельская, француская і неафіцыйная мова 24 095 0,07% 10 790 0,03%
Агулам[48][49] 33 121 175 100% 31 241 030 100%

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Прыкладна 148 тыс чалавек паведамілі, што размаўляюць на абедзьвюх мовах, акрамя ангельскай ці францускай, часьцей за ўсё на другой мове на рэгулярнай аснове дома. Тэрмін «мовы імігрантаў» адносіцца да моваў, чыя прысутнасьць у Канадзе першапачаткова ўзьнікла за кошт іміграцыі. Адмысловы дакумэнт (Aboriginal languages in Canada, Catalogue no. 98‑314‑X2011003, in the Census in Brief series) зьмяшчае больш дэталёвую інфармацыю па гэтым пытаньні[5].
  2. ^ Улічваючы тое, што зьвесткі для дзьвюх афіцыйных і іншых моваў 1971 і 1981 гг. маюць вялікія разыходжаньні з адпаведнымі зьвесткамі 1986 і 2006 гг., можна меркаваць, што яны зьбіраліся рознымі спосабамі.
  3. ^ Перапіс насельніцтва 2011 засьведчыў, што 42,5% квэбэкцаў дзьвюхмоўныя, 4,6% могуць размаўляць толькі на ангельскай[2].
  4. ^ 18,9 млн канадцаў у якасьці сваёй роднай мовы ўказваюць ангельскую. 599, 2 тыс квэбэкцаў роднай мовай лічаць ангельскую, зь іх 309,9 тыс жывуць у Манрэалі[12].
  5. ^ Паводле зьвестак 2011 году 28,4 млн канадцаў валодалі ангельскай мовай, але на мове часьцей за ўсё размаўлялі дома толькі 21,6 млн чалавек[12][13].
  6. ^ Як то Джон Джонс Рос, Эдмунд Джэймз Флін, Дэніел Джонсан-старэйшы, П’ер-Марк Джонсан і Дэніел Джонсан-малодшы.
  7. ^ Згодна зь перапісам этнічнага паходжаньня й роднай мовы па правінцыях 1991 году.
  8. ^ Крыніцы ў табліцы ніжэй.
  9. ^ У большай частцы Канады ангельская або француская зьяўляецца пераважнай. Між тым, у своеасаблівым перарывістым поясе паміж паўночнай часткай Антарыё і паўночнай часткай Нью-Брансўіку, а таксама ў некаторых іншых ізаляваных рэгіёнах ужываньне дзьвюх моваў зьмешваецца на рэгулярнай аснове.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Population by mother tongue and age groups (total), 2011 counts, for Canada, provinces and territories (анг.)
  2. ^ а б в г д е ё ж з і Population by knowledge of official languages, age groups (total), 2011 counts, for Canada, provinces and territories (анг.)
  3. ^ а б Office Québécois de la langue francaise Status of the French language. Government of Quebec. Праверана 10 лістапада 2010 г. (анг.)
  4. ^ Official Languages Commissioner Graham Fraser is quoted in The Hill Times, August 31, 2009, p. 14. (анг.)
  5. ^ а б в Linguistic Characteristics of Canadians (анг.)
  6. ^ Mother Tongue — Detailed Aboriginal Languages (85), Languages Spoken Most Often at Home — Detailed Aboriginal Languages (85), Other Languages Spoken Regularly at Home — Aboriginal Languages (12), Age Groups (13A), Sex (3) and Area of Residence (6) for the Population Excluding Institutional Residents of Canada, Provinces and Territories, 2011 Census (анг.)
  7. ^ а б Consolidation of (S.Nu. 2008,c.10) (NIF) Official Languages Act(недаступная спасылка) and Consolidation of Inuit Language Protection Act(недаступная спасылка) (анг.)
  8. ^ а б в Highlights of the Official Languages Act. Legislative Assembly of the NWT (2003). Праверана 12 кастрычніка 2010 г. (анг.)
  9. ^ а б Population by language spoken most often and regularly at home, age groups (total), for Canada, provinces and territories (анг.)
  10. ^ 1981: Statistics Canada, 1981, Population by Selected Mother Tongues and Sex, Showing Official Language and Home Language, for Canada and Provinces, Urban and Rural, (table 2), 1981 Census. 1986: Statistics Canada, 1986, Population by Selected Mother Tongues and Sex, Showing Official Language and Home Language, for Canada and Provinces, Urban and Rural, (table 2), 1986 Census. 1991: Statistics Canada, 1991, 2B Profile, 1991 — Provinces and Territories in Canada (table), 1991 (2b) detailed questionnaire, Provinces to Municipalities (database), using E-Stat (distributor), [1](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). 1996: Statistics Canada, Mother Tongue, Home Languages, Official and Non-official languages, 1996 — Provinces and Territories in Canada (table), 1996 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-Stat (distributor), [2](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). 2001: Statistics Canada, Languages, Mobility and Migration, 2001 — Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (Database), Using E-STAT (Distributor). [3](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). 2006: Statistics Canada, Cumulative Profile, 2006 — Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor), [4](недаступная спасылка). Retrieved 10.05.26. (анг.)
  11. ^ Marmen, Louise and Corbeil, Jean-Pierre, "New Canadian Perspectives, Languages in Canada 2001 Census, " Library and Archives Canada Cataloguing in Publication, Statistics Canada Cat. No. Ch3-2/8-2004, (Canadian Heritage, 2004), pg. 60. (анг.)
  12. ^ а б Census Data Navigator (анг.)
  13. ^ 1931-1991: Statistics Canada, The 1997 Canada Year Book, “3.14 Official Language Knowledge,” Catalogue No. 11-402XPE/1997. 1996: Statistics Canada. Population by Knowledge of Official Languages (20% sample data), (table), 1996 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [5](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010). 2001: Statistics Canada. Languages, Mobility and Migration, 2001 - Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [6](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010) 2006: Statistics Canada. Languages, Mobility and Migration, 2006 - Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [7](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010) (анг.)
  14. ^ Population by knowledge of official language, by province and territory (2011 Census) (анг.)
  15. ^ Statistics Canada, The Evolving Linguistic Portrait, 2006 Census, Catalogue no. 97-555-XIE, Ottawa, December 2007, pp. 15-16.
  16. ^ Statistics Canada, Place of birth for the immigrant population by period of immigration, 2006 counts and percentage distribution, for Canada, provinces and territories — 20% sample data, 2006 Census of Population (анг.)
  17. ^ 1931-1991: Statistics Canada, The 1997 Canada Year Book, “3.14 Official Language Knowledge,” Catalogue No. 11-402XPE/1997. 1996: Statistics Canada. Population by Knowledge of Official Languages (20% sample data), (table), 1996 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [8](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010). 2001: Statistics Canada. Languages, Mobility and Migration, 2001 - Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [9](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010) 2006: Statistics Canada. Languages, Mobility and Migration, 2006 - Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor). [10](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010). (анг.)
  18. ^ 1941: Dominion Bureau of Statistics, "Table II. Percentage Distribution of the Population Classified According to Sex, by Official Language, For Canada and the Provinces, 1941," Eighth Census of Canada, 1941. 1951: Dominion Bureau of Statistics, "Table 54. Population by a) official language and sex, and b) mother tongue and sex, for provinces and territories, 1951," Ninth Census of Canada. 1961: Statistics Canada, "Table 64. Population by a) official language and sex, and b) mother tongue and sex, for provinces and territories, 1961," 1961 Census of Canada, Catalogue:92-549, Vol: I - Part: 2. 1971: Statistics Canada, "Table 26. Population by A) Official Language, B) Language Most Often Spoken at Home, and Sex, For Canada and Provinces, 1971," 1971 Census of Canada, Catalogue 92-726 Vol: 1-Part:3. 1981: Statistics Canada, "Table 3. Population by Selected Mother Tongues, age groups and sex, Showing Official Language and Home Language for Canada and Provinces, Urban and Rural, 1981," 1981 Census of Canada, Catalogue 92-910 (Volume 1). 1986: Statistics Canada, "Table 7. Population by Official Languages and Sex, for Canada, Provinces and Territories, 1986 Census - 20% Sample Data," 1986 Census, Catalogue 93-103. 1991: Statistics Canada, "Table 1A. Population by Knowledge of Official Languages and Sex, for Canada, Provinces and Territories, 1991 - 20% Sample Data," 1991 Census, Catalogue 93-318. 1996: Statistics Canada, "Table 1. Selected Characteristics for Census Subdivisions, 1996 Census - 100% Data and 20% Sample Data," 1996 Census, Catalogue 95-186-XPB. 2001: Statistics Canada, Languages, Mobility and Migration, 2001 – Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (Database), Using E-STAT (Distributor). [11](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). 2006: Statistics Canada, Cumulative Profice, 2006 – Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Sensus Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor), [12](недаступная спасылка) Retrieved 10.05.26. (анг.)
  19. ^ Bilingualism growing, but not in French and English (анг.)
  20. ^ Dominion Bureau of Statistics, "Table II. Percentage Distribution of the Population Classified According to Sex, by Official Language, For Canada and the Provinces, 1941," Eighth Census of Canada, 1941.
  21. ^ Series A2:Population of Canada, by province, census dates, 1851 to 1976 (retrieved, July 19, 2010). (анг.)
  22. ^ Dominion Bureau of Statistics, "Table 54. Population by a) official language and sex, and b) mother tongue and sex, for provinces and territories, 1951," Ninth Census of Canada. (анг.)
  23. ^ Statistics Canada, "Table 64. Population by a) official language and sex, and b) mother tongue and sex, for provinces and territories, 1961," 1961 Census of Canada, Catalogue:92-549, Vol: I - Part: 2. (анг.)
  24. ^ Statistics Canada, "Table 26. Population by A) Official Language, B) Language Most Often Spoken at Home, and Sex, For Canada and Provinces, 1971," 1971 Census of Canada, Catalogue 92-726 Vol: 1-Part:3. (анг.)
  25. ^ Statistics Canada, "Table 3. Population by Selected Mother Tongues, age groups and sex, Showing Official Language and Home Language for Canada and Provinces, Urban and Rural, 1981," 1981 Census of Canada, Catalogue 92-910 (Volume 1). (анг.)
  26. ^ Statistics Canada, "Table 7. Population by Official Languages and Sex, for Canada, Provinces and Territories, 1986 Census - 20% Sample Data," 1986 Census, Catalogue 93-103. (анг.)
  27. ^ Statistics Canada, "Table 1A. Population by Knowledge of Official Languages and Sex, for Canada, Provinces and Territories, 1991 - 20% Sample Data," 1991 Census, Catalogue 93-318. (анг.)
  28. ^ Statistics Canada, "Table 1. Selected Characteristics for Census Subdivisions, 1996 Census - 100% Data and 20% Sample Data," 1996 Census, Catalogue 95-186-XPB. (анг.)
  29. ^ Statistics Canada, Languages, Mobility and Migration, 2001 – Provinces and Territories in Canada (table), 2001 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (Database), Using E-STAT (Distributor). [13](недаступная спасылка) (accessed 10.05.26). (анг.)
  30. ^ Statistics Canada, Cumulative Profile, 2006 – Provinces and Territories in Canada (table), 2006 Census of Population (Provinces, Census Divisions, Municipalities) (database), Using E-STAT (distributor), [14](недаступная спасылка), retrieved 10.05.26. (анг.)
  31. ^ Statistics Canada. “Cumulative Profile, 2006 – Canada (308 electoral districts)” (table), 2006 Census of Population (Federal Electoral Districts, 2003 Representation Order) (database), using E-STAT (distributor). [15](недаступная спасылка) (accessed: June 28, 2010). (анг.)
  32. ^ O'Keefe, Michael, "Francophone Minorities: Assimilation and Community Vitality, second edition", New Canadian Percpectives, Canadian Heritage, (Cat. no. CH3-2/2001), 2001. (анг.)
  33. ^ Bilingualism Rate in Canada, Site for Language Management in Canada (SLMC). (анг.)
  34. ^ see Tableau 3.5 Indices de continuité linguistique 1 de la population francophone, recensements 1991—2011
  35. ^ O'Keefe, Michael, "Francophone Minorities: Assimilation and Community Vitality, second edition", New Canadian Perspectives, Canadian Heritage, (Cat. no. CH3-2/2001), 2001, pg. 55.
  36. ^ а б Statistics Canada Aboriginal languages Праверана 5 кастрычніка 2010 г. (анг.)
  37. ^ а б Gordon, Raymond G Jr. Ethnologue: Languages of the world. — 15. — Dallas, TX: SIL International, 2005. — Т. Web Version online by SIL International,formerly known as the Summer Institute of Linguistics. — ISBN 1-55671-159-X (анг.)
  38. ^ McLead, Neal. The Canadian Journal of Native Studies // Plains Cree Identity: Borderlands, Ambiguous Genealogies and Narrative Irony. — 2. — Dallas, TX: SIL International, 2000. — Т. XX. (анг.)
  39. ^ Nunavut's Languages Office of the Languages Commissioner of Nunavut Праверана 16 лістапада 2009 г. (анг.)
  40. ^ Population by Aboriginal mother tongue, Aboriginal language spoken most often at home and Aboriginal language spoken on a regular basis at home, for Canada, provinces and territories (анг.)
  41. ^ National Museum of Natural History Handbook of the North American Indians. — Smithsonian Institution, 2008. — С. 1. — ISBN 0-16-004574-6 (анг.)
  42. ^ «The Language of the Coast Tribes is Half Basque»: A Basque-American Indian Pidgin in Use between Europeans and Native Americans in North America, ca. 1540-ca. 1640 (анг.)
  43. ^ Chinook Jargon website. Cayoosh.net. Праверана 18 студзеня 2011 г. (анг.)
  44. ^ Poplack, Shana (1988) Conséquences linguistiques du contact de langues: un modèle d’analyse variationniste. Langage et société 43: 23-48. (фр.)
  45. ^ Poplack, Shana, Walker, James & Malcolmson, Rebecca. 2006. An English “like no other”?: Language contact and change in Quebec. Canadian Journal of Linguistics. 185—213. (анг.)
  46. ^ Ottawa Valley facts at Canadian Geographic.ca
  47. ^ Ronowicz, Eddie; Colin Yallop English: One Language, Different Cultures. — Continuum International Publishing Group, 2006. — 145 с. — ISBN 978-0-8264-7079-9 (анг.)
  48. ^ Census Profile — Province/Territory, Note 20
  49. ^ Topic-based tabulations|Detailed Mother Tongue (103), Knowledge of Official Languages (перапіс насельніцтва Канады ў 2006 годзе)

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Мовы Канадысховішча мультымэдыйных матэрыялаў