Бабінавічы

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Бабінавічы (Лёзьненскі раён)»)
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Бабінавічы (неадназначнасьць).
Бабінавічы
лац. Babinavičy
Герб Бабінавічаў


Краіна: Беларусь
Вобласьць: Віцебская
Раён: Лёзьненскі
Сельсавет: Бабінавіцкі
Вышыня: 140 м н. у. м.
Насельніцтва: 461 чал. (2010)
Часавы пас: UTC+3
Тэлефонны код: +375 2138
Паштовы індэкс: 211206
СААТА: 2230804006
Нумарны знак: 2
Геаграфічныя каардынаты: 54°50′11″ пн. ш. 30°34′33″ у. д. / 54.83639° пн. ш. 30.57583° у. д. / 54.83639; 30.57583Каардынаты: 54°50′11″ пн. ш. 30°34′33″ у. д. / 54.83639° пн. ш. 30.57583° у. д. / 54.83639; 30.57583
Бабінавічы на мапе Беларусі ±
Бабінавічы
Бабінавічы
Бабінавічы
Бабінавічы
Бабінавічы
Бабінавічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Бабі́навічы[1] — вёска ў Беларусі, на заходнім беразе Зелянскога (Бабінавіцкага) возера пры вытоцы зь яго ракі Лучосы. Цэнтар сельсавету Лёзьненскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 461 чалавек. Знаходзяцца за 30 км на паўднёвы захад ад Лёзна, за 52 км ад Віцебску, на аўтамабільнай дарозе Лёзна — Арэхаўск.

Бабінавічы — даўняе мястэчка гістарычнай Віцебшчыны. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся драўляныя царква і касьцёл, помнікі архітэктуры XVIII ст.

Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Тапонім Бабінавічы, імаверна, утварыўся ад назвы старажытнага сяла Бабіна Аршанскага староства, выхадцы зь якога заснавалі мястэчка. Згодна зь іншай вэрсіяй, паселішча магло ўзьнікнуць на месцы, дзе знаходзіўся паганскі ідал («баба»)[2].

Паводле Я. Сяргеенкі, сябра гуртка краязнаўства часоў беларусізацыі, вымаўленьню мясцовых жыхароў адпавядае форма «Бабынавічы»[3].

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Плян Бабінавічаў, 1798 г.

Бабінавічы знаходзяцца на старым волаку, які злучаў Дняпро з Дьвіной праз рэкі Аршыцу, Вярхіту, Бабінавіцкае возера і Лучосу. З старажытных часоў тут разьмяшчаліся склады, дзе зьберагалася нарыхтаваная драўніна. Упершыню Бабінавічы ўпамінаюцца ў канцы XVI ст. як мястэчка, цэнтар староства Віцебскага павету. У канцы XVII—XVIII стагодзьдзях гэтая мясцовасьць знаходзілася ў фактычным уладаньні князёў Агінскіх. Частка Бабінавічаў належала да аршанскага кляштару трынітарыяў. Вуліцы мястэчка сыходзіліся да Рынку, дзьве зь іх былі дарогамі на Віцебск і Воршу. У 1742 годзе непадалёк ад Рынку збудавалі царкву, у 1782—1797 гадох на Касьцельнай гары — касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы. У архіве касьцёла захоўваліся дакумэнты, найстарэйшы зь якіх датаваўся 1705 годам[4].

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Герб, 1843 г.
Праект пляну Бабінавічаў, 1839 г.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Бабінавічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Аршанскім павеце Магілёўскай губэрні. У 1777—1796 і 1802—1840 гадох яны мелі статус места і былі цэнтрам павету. У 1778 годзе афіцыйна зацьвердзілі праект пераплянаваньня Бабінавічаў, у якім прадугледжвалася перанесьці места на другі бераг ракі Вярхіты і забудаваць яго ў выглядзе прастакутніка з пляцам у цэнтры. 16 жніўня 1781 году Бабінавічы атрымалі герб: «у верхняй частцы тарчы частка гербу Магілёўскага: у залатым полі Расейскага гербу: чорны двухгаловы арол, які выходзіць да палавіны, увенчаны трыма залатымі каронамі. у ніжняй — у блакітным полі 2 мачты з флюгерамі»[5] — у знак таго, што ў ваколіцах места нарыхтоўваўся карабельны лес. У гэты час у Бабінавічах існавалі прыстань і склад лесаматэрыялаў, што сплаўлялі адсюль рэкамі Лучосай і Дзьвіной у Рыгу. У канцы XVIII ст. зьявіўся праект забудовы Бабінавічаў на старым месцы, паводле якога плян прыводзіўся ў прастакутную сыстэму і места атачалася валамі і равамі. Гэты праект ажыцьцявілі часткова. У 1796—1802 гадох і з 1840 году Бабінавічы мелі статус заштатнага места Магілёўскай губэрні на тэрыторыі Дабрамысьлінскай воласьці Аршанскага павету. У 1806—1812 гадох тут працавала двухклясная павятовая вучэльня. У вайну 1812 году ў месьце спыняўся Напалеон.

Плян мястэчка, 1926 г.

У 1841 годзе ў Бабінавічах было 176 будынкаў, 3 драўляныя масты, 8 незабрукаваных вуліцаў, 4 асабістыя сады, 142 гароды, 2 могілак, дзейнічалі 2 царквы, мураваная капліца, працавалі 7 крамаў, у 1860 годзе — 159 будынкаў, дзейнічалі касьцёл, царква і сынагога. У XIX — 1-й чвэрці XX стагодзьдзяў дасягнула свайго росквіту Бабінавіцкае ганчарнае рамяство, вядомае з часоў заснаваньня паселішча. 3ь мясцовай чырвонай гліны выраблялі чырвонагліняную непаліваную, чорназадымленую і гартаваную кераміку (гарлачы, гаршкі, збанкі, міскі), якую з пачатку XX ст. пачалі аздабляць размалёўкай. У канцы XIX ст. у месьце было 155 будынкаў, зь іх хрысьціянам належалі 92, юдэям — 63[6], працавала 39 рамесьнікаў. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — царкоўнапрыходзкая школа, пошта, тэлеграф, прыходзкая царква, касьцёл Сьвятой Тройцы, збудаваны аршанскімі трынітарыямі, сынагога. На Рынку праводзіліся кірмашы 4 разы ў год: 19 студзеня, на Сёмуху, 22 сьнежня і 21 верасьня.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Бабінавічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. На 1923 год тут было 232 жылыя будынкі і 281 нежылы; усе ў адзін паверх, драўляныя. Працавала 3 каапэрацыйных і 4 прыватная крамы, 26 прамысловых прадпрыемстваў, зь іх 2 смалакурні і 2 гарбані. У 1924 годзе Бабінавічы вярнулі БССР, дзе яны сталі цэнтрам сельсавету Высачанскага раёну (з 3 ліпеня 1931 году ў Лёзьненскім раёне). 6 ліпеня 1925 году Бабінавічы атрымалі афіцыйны статус сяла. У 1926 годзе тут працавалі школа, хата-чытальня, народны дом, пошта, лясьніцтва. На 1939 год у Бабінавічах было 376 двароў, на 1970 год — 234, на 1990 год — 532, на 1995 год — 317.

У 2000-я гады Бабінавічы атрымалі афіцыйны статус «аграгарадку». 24 ліпеня 2014 году афіцыйна зацьвердзілі герб паселішча: «француская тарча, у блакітным полі якой выяўленыя дзьве мачты натуральнага колеру з залатымі флюгерамі»[7].

  • Старая графіка
  • Панарама, каля 1840 г.
    Панарама, каля 1840 г.
  • Віцебская дарога. Паштовая станцыя, 1836 г.
    Віцебская дарога. Паштовая станцыя, 1836 г.
  • Рынак. Царква, 1926 г.
    Рынак. Царква, 1926 г.
  • Мост цераз раку Лучосу і гарадзішча, 1926 г.
    Мост цераз раку Лучосу і гарадзішча, 1926 г.

Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • XVIII стагодзьдзе: 1780 год — 70 чал., зь іх 66 хрысьціянаў і 4 юдэя[8]
  • XIX стагодзьдзе: 1841 год — 1541 чал., зь іх шляхты — 66, духоўнага стану — 11, ганаровых грамадзянаў — 4, купцоў — 11, мяшчанаў-хрысьціянаў — 627, разначынцаў — 114, адстаўных салдатаў зь сем’ямі — 666, дваровага люду — 42[9]; 1860 год — 1271 чал.[10]; 1879 год — 1320 чал.[10]; 1897 год — 1157 чал. (575 муж. і 582 жан.), зь іх пісьменных 26,1%; мясцовых 1017, іншых паветаў Магілёўскай губэрні 31, іншых губэрняў 109; паводле стану: шляхты нашчадкавай і асабістай 25, духавенства 10, купцоў 6, мяшчанаў 1060, сялянаў 54, іншых станаў 2; паводле мовы: расейская і беларуская 571, ідыш 552, польская 2, латыская 2, летувіская 30; паводле веры: праваслаўных 550, каталікоў 55, юдэяў 552; 1900 год — 950 чал. (464 муж. і 486 жан.), зь іх 664 праваслаўныя, 16 каталікоў, 270 юдэяў[6][11].
  • XX стагодзьдзе: 1 студзеня 1909 году — 1355 чал. (655 муж. і 780 жан.), зь іх праваслаўных 215 муж. і 253 жан., каталікоў 14 муж. і 16 жан., пратэстантаў 2 муж. і 3 жан., юдэяў 424 муж. і 458 жан.; 20 жніўня 1919 году — 1386 чал.[9]; 1920 год — 1179 чал.; 1923 год — 1222 чал. (582 муж. і 640 жан.)[12]; 1939 год — 1618 чал.; 1970 год — 753 чал.; 1990 год — 1430 чал.[13]; 1995 год — 754 чал.[14]; 1999 год — 683 чал.
  • XXI стагодзьдзе: 2005 год — 589 чал.; 2010 год — 461 чал.

Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Бабінавічах працуюць сярэдняя школа, дом культуры, 2 бібліятэкі, аптэка, пошта.

Забудова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вуліцы і пляцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Афіцыйная назва Гістарычная назва Былыя назвы
Ленінградзкая вуліца Віцебская вуліца Пецярбурская вуліца
Савецкая вуліца Сідапаўская вуліца
? Асінаўская вуліца
? Кляштарны завулак
? Рынак пляц
? Школьны завулак

З урбананімічнай спадчыны Бабінавічаў да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Аршанская і Зарэчная.

Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Бабінавічах і каля вёскі захавалася група археалягічных помнікаў розных часоў: 2 нэалітычныя стаянкі (на беразе Бабінавіцкага возера і на правым беразе ракі Вярхіты), гарадзішча, 6 могільнікаў («валатоўкі») і адзіночны курган, а таксама земляное ўмацаваньне Салдацкая Слабада[15][16][17][18][19].

  • Помнік на брацкай магіле 1273-х воінаў 5-й і 11 гвардзейскай арміяў загінулым у час баёў 1943—1944 гадоў пры вызваленьні Бабінавіч[17].

Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7. (pdf) С. 293.
  2. ^ Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў. — Менск, 1998. С. 110.
  3. ^ Сяргеенка Я. Бабынавічы // Наш Край. № 2—3 (5—6), 1926. С. 56.
  4. ^ Сяргеенка Я. Бабынавічы // Наш Край. № 2—3 (5—6), 1926. С. 57.
  5. ^ П.П. фон-Винклер. Гербы городов, губерний, областей и посадов Российской Империи, внесенные в Полное Собрание законов с 1649 по 1900 год. / Дозволено цензурою. С.-Петербург, 20 Июля, 1899 года. — Издание книготорговца Ив. Ив. Иванова. — С.-Петербург: Типография И.М. Комелова, Пряжка д.3, 1899. — 312 с.
  6. ^ а б Krzywicki J. Babinowicze // Słownik geograficzny... T. XV, cz. 1. — Warszawa, 1900. S. 61.
  7. ^ Указ Президента Республики Беларусь от 24 июля 2014 г. № 373 «Об учреждении гербов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской и Гродненской областей»
  8. ^ а б Топографическія примѣчаніи на знатнѣйшія мѣста путешествія Ея Императорскаго Величества в Бѣлорусскія намѣстничества.. — СПб.: Импер. Акад. Наукъ, 1780. — С. 87, 88. — 134 с.
  9. ^ а б Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Лёзненскага р-на. — Мн.: БелЭн, 1992.
  10. ^ а б Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 73.
  11. ^ Населенные мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей съ указаніемъ всего наличнаго въ нихъ населенія и числа жителей преобладающихъ вѣроисповѣданій по даннымъ первой всеобщей переписи населенія 1897 г. Губерніи европейской Россіи. / Подъ редакціею Н. А. Тройницкаго. — С. Петербургъ: Общественная польза, 1905. — Т. XXIII. Могилевская губернія.. — С. 110. — 269 с.
  12. ^ Сяргеенка Я. Бабынавічы // Наш Край. № 2—3 (5—6), 1926. С. 58.
  13. ^ Камінскі М., Насевіч В. Бабінавічы // ЭГБ. — Мн.: 1993 Т. 1. С. 245.
  14. ^ БЭ. — Мн.: 1996 Т. 2. С. 181.
  15. ^ Свѣдѣнія 1873 г. о городищахъ и курганахъ. / Спицынъ А. А.. — Извѣстія императорской археологической коммисіи. — С.-Петербург: Главное Управленіе Удѣловъ, 1903. — Т. Выпускъ 5-й. — С. 48. — 127 с.
  16. ^ Зайковский Э. М. Раскопки неолитической стоянки Бабиновичи 1 / Л. Д. Поболь, А. З. Таўтавичюс // Древности Белоруссии и Литвы : Зборнік. — Менск: Навука и тэхніка, 1982. — С. 28—35.
  17. ^ а б Вяргей В., Ткачоў М., Зайкоўскі Э., Трызна Дз. Бабінавічы (№№ 1522—1526) / Рэдкал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі : энцыкляпэдыя. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1985. — Т. Віцебская вобласьць. — С. 289—290.
  18. ^ Зайковский Э. М. Этапы развития неолита Северной Белоруссии / Л. Д. Поболь, А. З. Таутавичюс // Древности Белоруссии и Литвы : Зборнік. — Вильнюс: Мокслас, 1988. — ISBN 5-420-00187-X.
  19. ^ Зайкоўскі Э. Бабінавіцкага тыпу помнікі; Бабінавічы. / В. Гетаў і інш. // Археалёгія і нумізматыка Беларусі : Энцыкляпэдыя. — Менск: Беларуская энцыкляпедыя, 1993. — С. 66, 67. — ISBN 5-85700-077-7.
  20. ^ Черницкій. Военно-статистическое обозрение Российской Империи. - Ч. 3 : Могилевская губерния. — Санктъ-Петербургъ: Департаментъ Генерального штаба, 1848. — Т. 8: Белорусские губернии : Ч. 1-3. — С. 6(Свѣдѣнія спеціальныя). — 150 с.
  21. ^ Списки населенных мест Могилевской губ. по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело] = РГИА. Ф. 1290. Оп.4. Д. 80. — Ленинград: Фонд Центрального статистического комитета МВД., 1857. — С. 401. — 613 с.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

 — ¹ Вылучаным пазначаюцца ўмацаваныя месты і мястэчкі (гарады / гарадкі); — ² У дужках прыводзіцца час атрыманьня Магдэбурскага права
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Бабінавічы&oldid=2411392»