Бітва на Нёмане

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Бітва на Нёмане
Дата: 20—26 верасьня 1920 году
Месца: Гарадзенскі рэгіён
Вынік: Перамога польскага войска, што сталася заканчэньнем вайны
Супернікі
Сьцяг Польшчы Польшча
Сьцяг Беларусі Беларуская Народная Рэспубліка
Сьцяг РСФСР 1918 РСФСР
Камандуючыя
Сьцяг Польшчы Юзэф Пілсудзкі
Сьцяг Польшчы Эдвард Рыдз-Сьміглы
Сьцяг Польшчы Леанард Скерскі
Сьцяг Беларусі Станіслаў Булак-Балаховіч
Сьцяг РСФСР 1918 Міхаіл Тухачэўскі
Сьцяг РСФСР 1918 Уладзімер Лазарэвіч
Сьцяг РСФСР 1918 Мікалай Салагуб
Колькасьць
97 000каля 100 000
Страты
7000каля 40 000

Бітва на Нёмане (па-польску: Bitwa nad Niemnem, па-расейску: Сражение на Немане) — апошняя значная бітва ў польска-савецкай вайне 1919—1920 гадоў. Працягвалася з 20 верасьня да 26 верасьня (некаторыя лічаць да 28 верасьня). Другая па значнасьці перамога польскага войска, пасьля Цуду пад Варшаваю, якая скончыла разгром Чырвонай Арміі Заходняга фронту і ў выніку прывяло да падпісаньня Рыскай мірнай дамовы (1921).

Плянаваньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Падрыхтоўка Тухачэўскага[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

26 жніўня Заходні фронт Міхаіла Тухачэўскага спыніўся на лініі рэк Нёман, Шчара і Сьвіслач. Сюды сьцягваліся савецкія рэзэрвы. За кароткі час былі адноўлены амаль усе дывізіі разьбітыя пад Варшаваю. Пад камандаю Тухачэўскага знаходзілася каля 73 тысячы жаўнераў і 220 гармат. Галоўнакамандуючы Чырвонай Арміяй Сяргей Камянеў, загадаў рыхтавацца да новага наступу.

Камандуючы Фронту зьбіраўся правесьці наступ сіламі трох арміяў, захапіць Беласток і Берасьце, а пасьля нанесьці ўдар у кірунку Любліна. Удары павінны былі наносіць: 3 Армія Ўладзімера Лазарэвіча (шэсьць дывізіяў), 15 Армія Корка (чатыры дывізіі) і 16 Армія Салагуба (чатыры дывізіі).

Тухачэўскі разьлічваў таксама на дапамогу воска перакінутага зь фінскага фронту.

Расстаноўка Чырвонага войска[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • 3 Армія Ўладзімера Лазарэвіча (паўночнае крыло Заходняга Фронту)
    • тры дывізіі (5, 6, 56 Стралковыя Дывізіі) занялі рубеж ад летувіскай граніцы па Сьвіслач
    • у рэзэрве знаходзіліся 2, 21 Стралковыя Дывізіі ды 33 Кубанская дывізія
  • 15 Армія Аўгуста Корка (цэнтар групоўкі фронту)
    • 11 і 16 Стралковыя Дывізіі па рацэ Сьвіслач
    • рэзэрв стваралі 27 Стралковая Дывізія і аддзелы «ВУАР» (ВОХР)
  • 16 Армія Мікалая Салагуба
  • 17 і 48 Стралковая Дывізія занялі пазыцыі на поўдні ад Сьвілачы
  • 8 і 10 Стралковыя дывізіі былі рэзэрвам Арміі.
  • 4 Армія (паўднёвае крыло Заходняга Фронту)
  • 17 Дывізія Кавалерыі ды 19, 55, 57 Сталковыя Дывізіі трымалі пінскі кірунак.

Падрыхтоўка Польскага войска[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

10 верасьня ў Штабе Галоўнанкамандуючага ў Берасьці пры ўдзеле камандуючых 2 і 4 Арміяў Юзэф Пілсудзкі прадставіў плян апэрацыі бітвы на Нёмане і Шчары.

На думку камандуючага патрэбны быў удар у кірунку Горадні і Ваўкавыску, каб зьвязаць асноўныя сілы бальшавікоў. Адначасова ўдарная група 2 Арміі мусіла шыбкім маршам прайсьці празь летувіскую тэрыторыю і выйсьці ў глыбокія тылы Чырвонай Арміі, якая загразьне ў баях на лініі Нёмана.

Загад ад 19 верасьня ўдакладніў заданьні арміяў, апэрацыйным групоўкам і асобным адзінкам. На правядзеньне апэрацыі былі вызначаны:

  • 2 Армія гэн. Эдварда Рыдз-Сьміглага ў складзе: 1 ДП Лег, 3 ДП Лег, 17 ДП, 21 Горная дывізія, 22 Дывізія Добраахвотнікаў, 1 Дывізія Літоўска-Беларуская, 2 i 4 Брыгада Кавалерыі, Групоўка Цяжкай артылерыі.
  • 4 Армія гэн. Леанарда Скерскага ў складзе 11, 14, 15, 16 ДП.

Абедзьве арміі налічвалі 67 тысячаў жаўнераў і 432 гарматы.

Расстаноўка Войска Польскага[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • 2 Армія Рыдза-Сьміглага
    • левае крыло арміі — паўночная ўдарная група — 1 Дывізія Пяхоты Легіёнаў і 1 дывізія Літоўска-Беларуская, а таксама 2 і 4 Брыгада Кавалерыі павінны былі правесьці атаку па восі СейныДрускенікі, прабіцца на тэрыторыю Летувы, а пасьля, выкарыстоўваючы наступ галоўных сілаў на гарадзенскім кірунку, рушыць на Ліду.
    • 17 Дывізія пяхоты абараняла Сувальшчыну перад магчымай атакаю летувіскага войска
    • цэнтар 2 Арміі: 21 і 22 дывізіі ўзмоцненыя Групоўкаю Цяжкай Артылерыі павінны былі наступаць на Горадню
    • правае крыло Арміі: 3 Дывізія пяхоты легіёнаў атрымала загад апанаваць пераправы на Нёмане ў ваколіцах Мастоў.
  • 4 армія Скерскага
    • Павінна была захапіць на працягу двух дзён ад пачатку наступу Ваўкавыск, значны чыгуначны вузел на лініях БеластокЛіда і Беласток — Баранавічы і быць гатоваю замкнуць кола акружэньня з паўднёвага боку.

Вайсковыя дзеяньні[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Баі за Горадню[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

20 верасьня 21 Горная Дывізія ген. Анджэя Галіцы і 22 Дывізія Добраахвотнікаў палк. Адама Коца ўдарылі па 5 і 6 Стралковых дывізіях, каб выправіць палажэньне аддзелаў і стварыць найлепшыя варункі для наступу.

Для бальшавікоў гэта было зусім нечакана. Яны сьпешна пачалі адыход у бок Гарадзенскіх фартоў. Адначасова 3 ПДЛ, што дзейнічаў на правым крыле 2 Арміі адкінуў 11 і 16 Стралковыя дывізіі і сфарсавалі Сьвіслач.

21 верасьня ізноў прынёс посьпех польскаму боку. Контратакі 5 і 6 Стралковых дывізіяў не прынесьлі посьпеху саветам. 11 стралковая дывізія панесла вялікія страты ў баях з 3 Дывізіяй пяхоты легіёнаў каля Вялікай Бераставіцай. Палякі разьбілі 93 і 97 стралковыя палкі і пагражалі штабу дывізіі. Іх камандзір быў паранены і ратаваўся ўцёкамі.

Контрудары Чырвонай арміі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

22 верасьня да баёў далучыліся рэзэрвовыя 3 і 15 Арміі. Тры польскія дывізіі (каля 19 000 жаўнераў, 124 гарматы) сутыкнуліся з шасьцю савецкімі дывізіямі (каля 20 000 жаўнераў, 100 гармат). 2 Армія Рыдза-Сьміглага распачала надзвычай зацятыя баі. Шмат якія ўмацаваньні неаднаразова пераходзілі з рук у рукі. Дабраахвотная дывізія плк. Коца адбіла некалькі атакаў на Новы Двор і Рагачэў, Горная Дывізія білася каля Кузьніцы і Длугасельцаў. Затое 3 ДП Легіёнаў пад Вялікай і Малой Бераставіцамі адбіла некалькі атак 11, 16 Стралковых Дывізіяў і 56 Самастойнай Стралковай Брыгады пераведзенай зь фінскага фронту.

Сыгнал да атакі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

23 верасьня галоўныя сілы 2 Арміі павінны былі сфарсаваць Нёман і захапіць Горадню. Але зацяты адпор Чырвонай Арміі не дазволіў тое ажыцьцявіць.

21 Горная Дывізія крывавілася пад Індураю і Адэльскам з савецкаімі 6 і 56 дывізіямі.

22 Дывізія Добраахвотнікаў, толькі ўвечары левым крылом дасягнула Нёмана на поўнач ад Горадні. 205 дабраахвотны полк пяхоты маёра Бэрнарда Монда пад покрывам ночы зачапіўся за паўразбураны мост над Гожай і распачаў пераправу празь Нёман. Але з-за недахопу сувязі, той посьпех ня быў своечасова выкарыстаны.

Пад Вялікай Бераставіцай 3 ДП Лег. адбіваў хвалі савецкіх атак.

Але 24 верасьня контратакі бальшавікоў пачалі слабець. Да палякаў пачалі перабягаць чырвонаармейцы беларускай і ўкраінскай нацыянальнасьцяў. Дайшлі паведамленьні пра сфарсаваньне Нёману аддзеламі маёра Монда, які самастойна набліжаўся да фортаў Горадні. 2 Кавалерыйскай брыгадзе было загадана патрымаць 205 полк пяхоты.

Удар з поўначы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

22 верасьня распачала свае дзеяньні польская Ўдарная Група 2 арміі. Начале яе ішла 4 Кавалерыйская Брыгада падпалкоўніка Адама Нянеўскага і зьмятала летувіскія аддзелы, якія спрабавалі яе стрымаць. 23 верасьня яна забыла ня зьнішчаны мост на Нёмане ў Друскеніках. Узяла некалькі палонных. 1 ДП Лег. у шасьцігадзіннай бітве разьбіла 22 верасьня два летувіскія палкі пяхоты, узяла каля 1700 палонных, 12 гармат і захапіла Сейны. 23 верасьня дывізія была ў Друскеніках, а 24 верасьня заняла Марцінканцы.

У гэты час 1-я беларуска-літоўская дывізія ген. Жандкоўскага з 2 Кавалерыйскай Брагадай разьбілі летувіскі 7 полк пяхоты і дасягнула Парэчча. Але далейшыя дзеяньні групоўкі залежалі ад разьвіцьця сытуацыі на цэнтральным кірунку ў раёне Горадні.

Вынікі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Бітва на Нёмане гэта апошняя вялікая бітва польска-савецкай вайны. Чырвоная Армія пацярпела паразу, гэткую ж значную як і ў Варшаўскай бітве. Палякі захапілі 40 тысячаў палонных і 140 гармат, шмат амуніцыі й вайсковага ладунку.

Гэта бітва мела вялізны ўплыў падчас падпісаньня Рыскай мірнай дамовы. Чырвонае войска было разьбіта і дэмаралізавана. Савецкая дэлегацыя саступіла ад ранейшых патрабаваньняў і пакідала польскую дзяржаву ў супакоі.

Аднак Беларусь была падзелена на дзьве часткі. Да Польшчы адыйшла 4,5-мільённая Заходняя Беларусь плошчай больш за 110 тыс. км². Кіраўнік савецкай дэлегацыі А. Ёфэ, увогуле, прапаноўваў саступіць Польшчы ўсю тэрыторыю тагачаснай БССР (да Бярэзіны) наўзамен на тэрытарыяльныя саступкі ўва Ўкраіне, аднак польскі бок не прыняў гэтую прапанову.[1] Гэта справакавала пачатак Слуцкага збройнага чыну.

Арганізацыя войска[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Войска польска[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пілсудзкі і Рыдз-Сьміглы ў часе польска-савецкай вайны ў 1920 годзе

Апэратыўнае кіраўніцтва 2 і 4 Арміямі праводзіў Юзэф Пілсудзкі.

Леанард Скерскі

Чырвоная армія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Міхаіл Тухачэўскі

Заходні фронт ген. Міхаіл Тухачэўскі (каля 100 000 жаўнераў, 220 гармат)

  • 3 Армія Ўладзімера Лазарэвіча
    • 2 Стралковая Дывізія
    • 5 Стралковая Дывізія
    • 6 Стралковая Дывізія
    • 21 Стралковая Дывізія
    • 56 Стралковая Дывізія
    • 33 Кубанская Дывізія
  • 15 Армія Аўгуста Корка
    • 11 Стралковая Дывізія
    • 16 Стралковая Дывізія
    • 27 Стралковая Дывізія
    • Адзел «Вохра» (раўназначны стралковай дывізіі)
  • 16 Армія Мікалая Салагуба
    • 8 Стралковая Дывізія
    • 10 Стралковая Дывізія
    • 17 Стралковая Дывізія
    • 48 Стралковая Дывізія
  • 4 Армія (даўнейшая Мазырская Група)
    • 19 Стралковая Дывізія
    • 55 Стралковая Дывізія
    • 57 Стралковая Дывізія
    • 17 Стралковая Дывізія

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]