Задар

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Задар
харв. Zadar
Герб Задару Сьцяг Задару
Дата заснаваньня: ІХ стагодзьдзе да н.э.
Краіна: Харватыя
Жупанія: Задарская жупанія
Кіраўнік: Божыдар Калмэта[d]
Плошча:
  • 192,4 км²[1]
  • 51,3 км²[1]
Насельніцтва:
Часавы пас: UTC+1
летні час: UTC+2
Тэлефонны код: 23
Паштовы індэкс: 23000
Нумарны знак: ZD
Геаграфічныя каардынаты: 44°7′1.2″ пн. ш. 15°14′7.8″ у. д. / 44.117° пн. ш. 15.2355° у. д. / 44.117; 15.2355Каардынаты: 44°7′1.2″ пн. ш. 15°14′7.8″ у. д. / 44.117° пн. ш. 15.2355° у. д. / 44.117; 15.2355
Задар на мапе Харватыі
Задар
Задар
Задар
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.grad-zadar.hr/

За́дар (па-харвацку: Zadar) — горад на захадзе Харватыі, ўзьбярэжжы Адрыятыкі. Задар ёсьць цэнтрам Задарскай жупаніі і месьціцца ў гістарычным рэгіёне Далмацыі. Уласна горад займае плошчу ў 25 км², маючы насельніцтва ў 75 тысяч чалавек паводле стану на 2011 год. Гэта другі паводле велічыні горад у рэгіёне Далмацыя і пяты паводле велічыні ў краіне. Дзякуючы сваёй багатай спадчыне, Задар сёньня ёсьць адным з самых папулярных харвацкіх турыстычных напрамкаў, званым «забаўляльным цэнтрам Адрыятыкі». У сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО быў уключаны ўмацаваны цэнтар гораду як частка вэнэцыянскіх абарончых збудаваньняў, паўсталых паміж XV і XVII стагодзьдзямі[3].

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Тэрыторыя сучаснага Задару прасочвае свае самыя раньнія сьведчаньні чалавечага жыцьця з позьняга каменнага веку, у той час як шматлікія паселішчы навокал датуюцца яшчэ нэалітам. Фактычна Задар паўстаў у IX стагодзьдзі да н. э. як паселішча ілірыйскага племя лібурнаў. Першапачатковай назвай места ёсьць Ядэр. У 59 годзе да н. э. ён быў перайменаваны ў Ядэру, калі стаў рымскім местам. За часам рымскага панаваньня Задар набыў рысы традыцыйнага старажытнарымскага гораду зь існай сеткай дарог, грамадзкай плошчай (форумам) і ўзвышаным капітоліюмам з храмам.

Копнэнская брама ўваходзіць да ліку славутасьцяў гораду. Над аркай можна пабачыць сымбаль Вэнэцыі.

Пасьля падзеньня Заходняй Рымскай імпэрыі ў 476 годзе і разбурэньня Саляны аварамі і харватамі ў 614 годзе Задар стаў сталіцай бізантыйскага рэгіёну Далмацыі. У пачатку IX стагодзьдзя Задар ненадоўга перайшоў пад уладу франкаў, але паводле Ніцэформскага міру вярнуўся ва ўлоньне Бізантыі ў 812 годзе. Першыя харвацкія кіраўнікі атрымалі кантроль над горадам у X стагодзьдзі. У 998 годзе Задар прысягнуў на вернасьць вэнэцыянскаму дожу П’етра Арсэолё II і стаў васалам Вэнэцыянскай рэспублікі. У 1186 годзе места трапіла пад ахову вугорскага і харвацкага караля Бэлы III.

У 1202 годзе вэнэцыянцы з дапамогай крыжакоў адваявалі і разрабавалі Задар. Вугоршчына аднавіла кантроль над горадам у 1358 годзе, калі ён быў аддадзены каралю Вугоршчыны Людвіку I. У 1409 годзе кароль Ладзіслаў I прадаў Задар вэнэцыянцам. Калі Асманская імпэрыя глыбока прасунулася на Балканскі паўвостраў, Задар у пачатку XVI стагодзьдзя стаў важным пунктам, празь які дзееўся вэнэцыянскі гандаль на Адрыятыцы, маючы статус адміністрацыйнага цэнтра вэнэцыянскіх тэрыторыяў у Далмацыі і культурага цэнтра. Гэта спрыяла квітненьню ў горадзе мастацтва і літаратуры, а паміж XV і XVII стагодзьдзямі Задар трапіў пад уплыў Адраджэньня, а важнымі дзеячамі італьянскага Адраджэньня ў рэгіёне сталіся Джорджа Вэнтура і Джаваньні Франчэска Фартуніё, якія склалі першую італьянскую граматыку. Сярод выбітных харватаў таго часу варта вылучыць Пэтара Зораніча, Брнэ Крнарутыча, Юрая Баракавіча і Шымэ Будыніча, якія пісалі на харвацкай мове.

Пасьля заняпаду Вэнэцыі ў 1797 годзе Задар апынуўся пад уладай Аўстрыі, якая панавала ў рэгіёне да 1918 году, за выключэньнем пэрыяду кароткатэрміновага францускага панаваньня паміж 1805 і 1813 гадамі, усё яшчэ застаючыся сталіцай Далмацыі. За францускім часам у Задары друкавалася першая газэта на харвацкай мове «Краглскі далматын» з 1806 па 1810 гады. На працягу XIX стагодзьдзя Задар функцыянаваў як цэнтар харвацкага руху за культурнае і нацыянальнае адраджэньне ў кантэксьце ўзмацненьня палярызацыі і палітызацыі этнічных ідэнтычнасьцяў паміж харватамі і далмацінскімі італьянцамі.

Згодна з Рапальскім дагаворам 1920 году Задар быў уключаны ў склад Каралеўства Італіі. Падчас Другой сусьветнай вайны горад бамбардаваўся хаўрусьнікамі, а па вайне адбылася масавая дэпартацыя італьянцаў у Італію, бо ў 1947 годзе горад афіцыйна ўвайшоў у склад Югаславіі. З кастрычніка 1991 па студзень 1993 году ўзброеныя сілы Харватыі трымалі абарону ад нападу сэрбскіх войскаў, якія мелі на мэце захапіць горад. На той час сэрбы складалі каля 14% насельніцтва места[4]. Напады на горад працягваліся да канца вайны ў 1995 годзе.

Архітэктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Задар пачаў разьвівацца як горад у рымскія часы. Пры Юліюсе Цэзару і імпэратару Аўгусту горад быў умацаваны, то бок былі пабудаваныя гарадзкія сьцены зь вежамі і брамамі. Таксама паўсталі амфітэатар і могілкі. З тых часоў часткова яшчэ захаваўся вадаправод, які забясьпечваў горад пітной вадой. Унутры старажытнага гораду рос ужо сярэднявечны горад, у якім зьявіўся шэраг цэркваў і манастыроў.

У Сярэднявеччы Задар цалкам набыў свой сёньняшні гарадзкі выгляд. У першай палове XVI стагодзьдзя Вэнэцыя ўмацавала горад новай сыстэмай абарончых сьценаў з боку, зьвернутым да мацерыка. На працягу стагодзьдзя горад архітэктурна багацеў за кошт забудовы ў стылі Адраджэньня. Тым жа часам былі таксама пабудаваны абарончыя канструкцыі, якія былі цалкам зьнішчаныя ў 1873 годзе. Адная з чатырох старых брамаў, вядомая як Порта Марына, складаецца яшчэ з рымскай аркі, а другая брама, Порта дзі Тэрафэрма, была распрацаваная ў XVI стагодзьдзі архітэктарам Мікеле Санмікелі, які паходзіў з Вэроны. Падчас бамбаваньняў Другой сусьветнае вайны былі зьнішчаны цэлыя кварталы, але некаторыя збудаваньні захаваліся.

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Руіна рымскага форума ў Задары.

Да існых славутасьцяў гораду адносяцца:

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]