Зьдзітава (Спораўскі сельсавет)
| Зьдзітава лац. Ździtava | |
 Царква Раства Багародзіцы | |
| Краіна: | Беларусь |
| Вобласьць: | Берасьцейская |
| Раён: | Бярозаўскі |
| Сельсавет: | Спораўскі |
| Насельніцтва: | 880 чал. (2010) |
| Часавы пас: | UTC+3 |
| Тэлефонны код: | +375 1643 |
| Паштовы індэкс: | 225216 |
| СААТА: | 1208875036 |
| Нумарны знак: | 1 |
| Геаграфічныя каардынаты: | 52°26′1″ пн. ш. 25°15′34″ у. д. / 52.43361° пн. ш. 25.25944° у. д.Каардынаты: 52°26′1″ пн. ш. 25°15′34″ у. д. / 52.43361° пн. ш. 25.25944° у. д. |
Зьдзітава на мапе Беларусі ±   Зьдзітава | |
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |
Зьдзі́тава[1], Зьдзі́таў[1] — вёска ў Беларусі, паміж Чорным і Спораўскім азёрамі. Цэнтар сельсавету Бярозаўскага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 880 чалавек. Знаходзіцца за 35 км на паўднёвы ўсход ад Бярозы, за 6 км ад чыгуначнай станцыі Белаазёрск.
Зьдзітаў — даўняе мястэчка гістарычнай Слонімшчыны (частка Наваградчыны).
Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Тапонім Зьдзітаў, імаверна, мае яцьвяскае паходжаньне[2].
Традыцыйная гістарычная назва паселішча — Зьдзітаў. Форма Зьдзітава (рас. Здитово) пачала шырока ўжывацца ў выніку перайначваньня тапоніму на расейскі манер[3].
Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Раньнія часы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Геаграфічнае становішча абумовіла зьяўленьне першых людзей у гэтай мясцовасьці ў эпоху нэаліту, пра што сьведчаць археалягічныя дасьледаваньні стаянак на поўнач і ўсход ад вёскі. Тым часам першы пісьмовы ўпамін пра старажытны горад Зьдзітаў зьмяшчаецца ўва ўстаўнай грамаце аб заснаваньні Тураўскага біскупства і датуецца 1005 годам. Да нядаўняга часу лічылася, што ў пісьмовых крыніцах гэты горад упершыню ўпамінаецца ў 1252 годзе ў Іпацьеўскім летапісе пры апісаньні паходу валынскіх князёў Даніла і Васількі на вялікага князя Міндоўга. У той час шлях з Валыні на Літву пралягаў праз фартэцыі Ветлы на Прыпяці, Зьдзітаў на Ясельдзе і далей на Слонім і Наваградак.
Зьдзітаў — адзін з 35 гарадоў, якія існавалі на тэрыторыі Беларусі да 1300 году. Першапачаткова горад знаходзіўся за 7 км на поўдзень ад сёньняшняй вёскі Зьдзітава, блізу сучаснай вёскі Старамлыны Дарагічынскага раёну, на беразе Ясельды.
Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У XIV ст. як цэнтар воласьці Слонімскага княства Зьдзітаў далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. Прыкладна ў гэты самы час места разбуріл, магчыма, у выніку паходу Кіеўскіх князёў супраць яцьвягаў, і адбудавалі наноў на цяперашнім месцы. Да 1430 году Зьдзітаў атрымаў мескія правы як цэнтар воласьці Слонімскага павету, у беспасярэднім княскім валадараньні.
Пад 1520 годам Зьдзітаў упамінаецца як адміністрацыйна-гаспадарчы цэнтар воласьці і мястэчка, празь якое ішла вялікая дарога з Валыні ў Вільню. У сярэдзіне XVI ст. тут праводзілася аграрная рэформа (валочная памера), у 1560 годзе — яе рэвізія. Паводле зьвестак за 1559 год, значную частку воласьці займала Зьдзітаўская пушча (4×2 мілі), якая далучалася да мястэчка з поўначы. У 1561 годзе гаспадарскі двор 3ьдзітаў зь мястэчкам, «дворцом Хрисица» і воласьцю перайшлі ў заклад на 3 гады да В. Цішкевіча, а з 1562 году — у ягонае пажыцьцёвае ўладаньне. Пад 1567 годам упамінаецца тутэйшая царква Прачыстай Багародзіцы. У 1570 годзе В. Цішкевіч пакінуў 3ьдзітаў сваёй дачцэ Аляксандры. У 1590 годзе Зьдзітаўская воласьць з дваром, мястэчкам і фальваркам у закладзе ў старосты слонімскага Л. Сапегі, у 1594 годзе — у А. Цішкоўны-Язлавецкай. У XVII—XVIII стагодзьдзях Зьдзітаў — цэнтар староства Сапегаў у Слонімскім павеце Наваградзкага ваяводзтва. У 1757 годзе ваявода смаленскі П. Сапега перадаў староства старосьце даўгоўскаму і пералайскаму А. Бжастоўскаму.
Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Зьдзітаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слонімскім павеце Гарадзенскай губэрні. Паселішча захавала статус мястэчка. У 1880-я гады тут было 57 двароў, царква і школа.
За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Зьдзітаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Зьдзітаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён ўвайшоў у склад Беларускай ССР[4]. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Зьдзітаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Косаўскім павеце Палескага ваяводзтва. У гэты час тут было 189 двароў.
У 1939 годзе Зьдзітаў увайшоў у БССР, дзе ў 1940 годзе стаў цэнтрам сельсавету. Статус паселішча панізілі да вёскі. У Другую сусьветную вайну тутэйшыя балоты сталі цэнтрам партызанскага руху. У пачатку 1944 году савецкі партызанскі аддзел здолеў заняць пэўную тэрыторыю і цягам 6 дзён трымаць абарону ад войскаў Трэцяга Райху. Савецкая прапаганда пазначыла гэты эпізод як «Зьдзітаўская абарона».
На 1994 год у Зьдзітаве было 446 двароў, на 1997 год — 436.
- Мястэчка на старых здымках
-
Сялянскія дзеці. Д. Геаргіеўскі, 1936 г. -
Рыбакі. Д. Геаргіеўскі, 1937 г. -
Сяляне зь Зьдзітава і Горбава. Д. Геаргіеўскі, 1937 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- XIX стагодзьдзе: 1885 год — 644 чал.[5]
- XX стагодзьдзе: 1921 год — 960 чал.; 1994 год — 1,2 тыс. чал.[6]; 1997 год — 1200 чал.[7]; 1999 год — 1085 чал.
- XXI стагодзьдзе: 2010 год — 880 чал.
Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У Зьдзітаве працуюць сярэдняя і пачатковая школы, дом культуры, бібліятэка.
Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Мэмарыял «Зьдзітаўская абарона»
Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Сядзіба
- Царква Прачыстай Багародзіцы
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ а б Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Менск: Тэхналогія, 2010. — 319 с. ISBN 978-985-458-198-9. (pdf, djvu, online) С. 102—103
- ^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 139.
- ^ Вячорка В.. Не страляйце пад Лёзна! Скланяйма беларускія геаграфічныя назвы, Радыё Свабода, 31 ліпеня 2015
- ^ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зьміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002. — 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
- ^ Krzywicki J. Zdzitów (4) // Słownik geograficzny... T. XIV. — Warszawa, 1895. S. 559.
- ^ Бекцінееў Ш., Спірыдонаў М., Шаблюк В. Здзітава // ЭГБ. — Мн.: 1996 Т. 3. С. 438.
- ^ БЭ. — Мн.: 1998 Т. 7. С. 48.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
- Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
| ||||||||