Капыльскае гета
| Капыльскае гета | |
 Помнік ахвярам Капыльскага гета | |
| Разьмяшчэньне | Капыль, Менская вобласьць |
|---|---|
| Дата зьяўленьня | канец чэрвеня 1941 |
| Дата зьнікненьня | 22 ліпеня 1942 |
| Тып | закрытае |
| Старшыня юдэнрату | Коган і Элькін |
| Капыльскае гета ў Вікісховішчы | |
Капыльскае гета — гета для жыдоў мястэчка Капылю і вакольных населеных пунктаў, якое існавала ў пэрыяд між чэрвенем 1941 і 22 ліпеня 1942 року ў часе перасьледу і зьнішчэньня жыдоў у акупаванай Беларусі.
Стварэньне гета[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Паводле перапісу насельніцтва 1939 року ў Капылі пражывала 1435 евреев — 27,96% жыхароў[1].
Капыль быў акупаваны нацыстамі 29 чэрвеня 1941 року. Адразу ж, ужо ў канцы чэрвеня[2], жыды Капылю былі сагнаныя акупантамі ў гета[3], утворанае ў цэнтры места, у раёне плошчы Леніна і сучасных вуліц Горкага, Пралятарскай, Трактарнай, Партызанскай[4] — так немцы пачалі зьдзяйсьняць першы этап нацысцкай праграмы зьнішчэньня жыдоў, які заключаўся ў адасабленьні жыдоў ад астатняга насельніцтва. У Капыльскае гета былі таксама сагнаныя жыды зь іншых населеных пунктаў.
Гета было агароджанае плотам з калючага дроту і ахоўвалася нямецкімі жаўнерамі, беларускімі і летувіскімі[5] паліцыянтамі. Абавязкі старосты гета пад прымусам нацыстаў выконвалі Коган і Элькін[1]. У геце знаходзілася каля 2000 жыхароў, і на этапе ягонага стварэньня было забіта 26 жыдоў[3].
Умовы пражываньня[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Дыскрымінацыя жыдоў Капылю праяўлялася ва ўсім — іх абавязвалі насіць на вопратцы зьлева шасьціканцовыя зоркі[1] і нарукаўныя павязкі з шасьцікутнай зоркай[4], ім было забаронена пакідаць гета без дазволу.
Пад пагрозай расстрэлу закладнікаў вязьняў гета вымушалі сплочваць «кантрыбуцыю»[1].
Жыдоў прымушалі выконваць цяжкія фізычныя працы[4] — пад аховай калябарантаў іх выводзілі на пілаваньне лесу, капаньне акопаў, прыборку сутачак[1]. Штодня людзі каналі з голаду і адсутнасьці мэдыцынскай дапамогі.
Усе жыдоўскія дзяўчыны былі згвалтаваныя, шматлікія бязьлеткі былі садысцкім чынам разарваныя акупантамі і паліцыянтамі за ногі[1].
Зьнішчэньне гета[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Першае масавае забойства жыдоў адбылося ў раёне цяперашняй СШ № 2, калі былі забітыя 16 чалавек. У далейшым, нягледзячы на папярэджаньні пра падрыхтоўку зьнішчэньня, толькі частка вязьняў пакінула гета[1].
25 сакавіка 1942 року гета было ачэпленае. Тых, каго немцы залічылі да катэгорыі няпрацаздольных (жанчыны, старыя, хворыя мужчыны і дзеці), загналі ў сынагогу, дазволілі рабіну прачытаць малітву, а пасьля часткамі выводзілі на плошчу і расстрэльвалі з кулямётаў. Месца расстрэлу цяпер займае тэрыторыя мескага рынку. Пасьля акупанты прачасалі гета, вышукваючы тых, хто схаваўся. Целы забітых на санях звозілі ў яму, выкапаную на ўкрайку лесу ля вёскі Каменшчыны. У гэты дзень былі забітыя 2500 капыльскіх жыдоў[1] (паводле іншых зьвестак — 1300[3]).
Канчаткова гета было зьнішчанае 22 ліпеня 1942 року[1][5] (паводле іншых зьвестак — 23 ліпеня[3]). Целы забітых зьвезьлі і закапалі ў яме ля вёскі Каменшчыны. У гэты дзень было забіта каля 1000 жыдоў. Агулам у Капылі загінула 3500 жыдоў[1][6] (паводле іншых зьвестак 2915[4]).
Частка вязьняў аказалі збройны супраціў зьнішчальнікам гета[1], забіўшы 3 паліцыянтаў. Яшчэ 200 жыдоў, скарыстаўшыся сытуацыяй, здолелі ўцячы[3]. Сярод дакладна зьбеглых — Янкель Мышкоўскі з жонкай Дворкай і сынам Барысам; Мэйша Намэрка зь сястрой Хіляй; Лотвін з жонкай; Фрыдман з жонкай і сынам Мішай[1]. Шматлікія ўратаваныя з гета здолелі дабрацца да партызанаў: напрыклад, Ядзя Барух. Леў Гільчык стварыў з колішніх вязьняў Нясьвіскага і Новасьвержаньскага гетаў партызанскі аддзел[1].
Памяць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Абэліск у памяць загінулым жыдом быў усталяваны ў 1965 року на ўсходнім ускрайку Капылю з пазначэньнем ліку забітых — 2965 чалавек[5][7][8][9], і памятны знак — ля вёскі Каменшчыны.
Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ а б в г д е ё ж з і к л м Г. Р. Винница Холокост на оккупированной территории Восточной Беларуси в 1941—1945 годах. — Мн.: 2011. — С. 281—284. — ISBN 978-985-6950-96-7
- ^ А. Каганович Вопросы и задачи исследования мест принудительного содержания евреев на территории Беларуси в 1941—1944 гг. (рас.) Homo Liber Праверана 16 ліпеня 2017 г.
- ^ а б в г д Копыль (рас.) Российская еврейская энциклопедия Праверана 16 ліпеня 2017 г.
- ^ а б в г Святский, Святослав г. Копыль (рас.) Достопримечательности Копыльщины Праверана 16 ліпеня 2017 г.
- ^ а б в // Слава працы : газэта. — 8 траўня 2015. — № 34 (10322). — С. 3.
- ^ Адамушко В. И., Бирюкова О. В., Крюк В. П., Кудрякова Г. А. Справочник о местах принудительного содержания гражданского населения на оккупированной территории Беларуси 1941—1944. — Мн.: Национальный архив Республики Беларусь, Государственный комитет по архивам и делопроизводству Республики Беларусь, 2001. — С. 158. — 2000 ас. — ISBN 985-6372-19-4
- ^ Лазовский, Сергей (8 траўня 2015) В память об узниках гетто (рас.). Слава працы. Праверана 16 ліпеня 2017 г.
- ^ Kopyl (анг.) Holocaust. Jewish Heritage Research Group in Belarus. Праверана 16 ліпеня 2017 г.
- ^ // Слава працы : газэта. — 8 чэрвеня 2015. — № 50 (10338). — С. 8.
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Ицхак Арад. Уничтожение евреев СССР в годы немецкой оккупации (1941—1944). Сборник документов и материалов, Иерусалим, издательство Яд ва-Шем, 1991, стр. 16. ISBN 9653080105
- Г. Р. Винница. Холокост на оккупированной территории Восточной Беларуси в 1941—1945 годах. — Мн., 2011, ISBN 978-985-6950-96-7
- Л. Смиловицкий. «Катастрофа евреев в Белоруссии, 1941—1944 гг.», Тель-Авив, 2000
- Р. А. Черноглазова, Х. Хеер. Трагедия евреев Белоруссии в 1941—1944 гг.: сборник материалов и документов Мн.: издательство Э. С. Гальперин, 1997, ISBN 985627902X
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Государственный архив Российской Федерации (ГАРФ). — фонд 7021, опись 82, дело 8, листы 87-92;
