Пантограф (токапрыёмнік)

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Пантограф на вагоне трамвая

Пантограф (токапрыёмнік тыпу пантограф) — прылада, якая забясьпечвае токаздым з кантактнай сеткі.

Пантограф служыць для забесьпячэньня надзейнага электрычнага злучэньня з кантактным провадам кантактнай сеткі электрарухомага складу чыгунак (электравозы, электрацягнікі, электрасэкцыі), трамваяў, а таксама вагонаў мэтро (у тых сыстэмах, дзе напружаньне на рухомы склад падаецца праз кантактную сетку, а не кантактную рэйку).

Назва пантографа утварылася ад падобнай да яго па форме прылады для капіяваньня чарцяжоў (ад грэцк. παντ — усё, γραφ — пісаць).

Будова пантографа[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пантограф мае полаз, замацаваны на рухомай прыладзе — карэтцы. Карэтка пругка замацаваная на верхняй раме токапрыёмніка. Верхняя рама праз сыстэму рычагоў шарнірна мацуецца да ніжняй рамы. Ніжняя рама токапрыёмніка праз ізалятары жорстка замацаваная на даху.

Усе часткі пантографа знаходзяцца пад поўным напружаньнем кантактнай сеткі. Ток працякае і праз шарнірныя злучэньні пантографа; для зьмяншэньня пераходнага супраціву ў злучэньнях і электракаррозіі ўсе шарніры маюць гнуткія медныя шунты. Для ўздыму і апусканьня пантографа на трамваях выкарыстоўваецца мэханічны прывад (напрыклад, зь вяроўкай у кабіну), на электрацягніках і электравозах — пнэўматычны.

На электравозах пантографы ўсталёўваюцца на кожнай сэкцыі, але ня менш двух на электравоз, то бок на аднасэкцыйных электравозах — два (для лішку; выключэньне складаюць толькі некаторыя малыя электравозы, на даху якіх цяжка разьмясьціць два пантографы). На электравозах сталага току можа ўсталёўвацца па два пантографы на сэкцыю, таму што больш нізкае, чым пры зьменным току, напружаньне ў кантактнай сетцы абумоўлівае больш высокія токі пры крананьні і разгоне (гл. закон Ома). Таму пры дрэнным кантакце паміж кантактным провадам і полазам токапрыёмніка можа ўзьнікаць электрычная дуга, што стварае небясьпеку перажогу кантактнага провада.

На электрацягнікох і электрасэкцыях усталёўваецца па аднаму пантографу на маторным вагоне кожнай сэкцыі. Трамваі звычайна маюць па аднаму токапрыёмніку на маторны вагон.

Практыка выкарыстаньня пантографа[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На электравозах, якія маюць два або больш пантографа, пры руху звычайна падымаюць задні па ходу пантограф. Гэта можа быць абумоўлена некалькімі прычынамі:

  • Пры паломцы пантографа ён падае назад па ходу руху. Пантограф звычайна разьмешчаны на даху лякаматыва каля кабіны кіраваньня, у той час як на даху над машынным аддзяленьнем звычайна разьмешчана дахавае абсталяваньне (дэталі сыстэмы ахладжэньня, рэастаты і інш.). Пры падзеньні пярэдняга па ходу руху пантографа назад ён можа пашкодзіць дахавае абсталяваньне, што можа прывесьці да страты лякаматывам магчымасьці руху сваім ходам. У той жа час задні па ходу пантограф пры паломцы падае на дах непрацоўнай кабіны кіраваньня, дзе звычайна няма жыцьцёва важнага абсталяваньня.
  • Калі машыніст пры руху заўважыць няспраўнасьць кантактнай сеткі, якія пагражаюць паломкай пантографа (напрыклад, абрыў струны падвескі кантактнага провада), у яго будзе больш часу на прыняцьце мер да апусканьня задняга пантографа, чым пярэдняга.
  • Лякаматыў пры руху стварае перад сабой зону сьцісканьня паветра, зь якой паветра сьцякае ў бакі і ўверх. Паветра, якое рухаецца ўверх, прыпадымае кантактны провад, і за кошт гэтага для пярэдняга пантографа ствараюцца ўмовы кантакту горш, чым для задняга. Значэньне гэтага фактару ўзрастае з павелічэньнем хуткасьці руху.

На шматсэкцыйных лякаматывах і ў маторавагонных цягніках няма неабходнасьці падымаць пантограф на кожнай сэкцыі або маторным вагоне, так як сэкцыі злучаны паміж сабой высакавольтнай шынай, якая праходзіць па даху або па счэпке. Таму ўздымаюць толькі столькі пантографаў, колькі неабходна для забесьпячэньня нармальнага токаздыма і бясьпекі кантактнага дрота ад перапалу.

На магутных электравозах пастаяннага току, спажываючых вялікі ток і якія маюць больш за адзін токапрыёмнік на сэкцыю (напрыклад, ЧС200), у час найбольшага энэргаспажываньня (пры крананьні і разгоне) могуць быць падняты ўсе пантографы для забесьпячэньня большай колькасьці кропак токаздыма . Пасьля разгону пярэднія па ходу токапрыёмнікі апускаюць.

Паўпантограф[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Паўпантограф на даху бэрлінскага трамвая

Паўпантограф (назва ў ангельскай мове — single arm pantograph) зьнешне выглядае як палова звычайнага пантографа. Перавагі паўпантографа перад звычайным пантографам такія:

  • Меншая маса.
  • Ваганьні пантографа пры руху менш разгойдваюць элемэнты кантактнай сеткі, што забясьпечвае лепшае прыцісканьне полаза токапрыёмніка да кантактнага дроту і, такім чынам, лепшы токаздым. Гэта асабліва важна пры высокіх хуткасьцях руху.
  • Патрабуецца менш месца на даху, што палягчае разьмяшчэньне дахавага абсталяваньня. Некаторыя віды электрычнага рухомага складу, разьлічаныя на працу зь некалькімі сыстэмамі электрасілкаваньня (шматсыстэмныя), маюць розныя пантографы для розных родаў току.
  • Меншая матэрыялаёмістасьць.
  • Патрабуецца меншая магутнасьць прывада для пад’ёму-апусканьня.

Аднак ёсьць у паўпантографа і недахоп — меншая трываласьць. Вядомы выпадкі, калі гаспадаркі, няздольныя падтрымліваць рухомы склад і кантактную сетку ў належным стане, пераабсталёўвалі паўпантографы ў пантографы.