Пояс Вітаўта

	Пояс Вітаўта, XIV — пач. XV стагодзьдзя
	Срэбра.
	Нацыянальны гістарычны музэй Рэспублікі Беларусь, Менск

Пояс Вітаўта — умоўная назва ўнікальнага паяснога гарнітуру (у гістарыяграфіі і зборах найбуйнейшых музэяў сьвету аналягі невядомыя). Навукоўцы мяркуюць, што ён трапіў на тэрыторыю Беларусі як падарунак крымскага хана Хаджы Гірэя вялікаму князю літоўскаму Вітаўту.

Як і Крыж Эўфрасіньні Полацкай, гэты гістарычны артэфакт адносіцца да ліку найбольш унікальных гісторыка-культурных каштоўнасьцяў, мастацкія, эстэтычныя і дакумэнтальныя вартасьці якіх уяўляюць міжнародны інтарэс^[1].

Апісаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пояс Вітаўта складаецца зь некалькіх полых срэбных пазалочаных паясных пласьцінаў — 2 пласьціны (гравіроўка, чэрнь, залачэньне) зорчатыя (16 «промняў»), дэкараваныя раслінным арнамэнтам, выявамі птушак і васыліскаў, 11 круглых пласьцінаў з раслінным арнамэнтам; спражкі з наканечнікам, арнамэнтаванай расьлінным арнамэнтам; 5 злучальных прамавугольных планак. Агульная вага паяснога гарнітуру — 805,40 грамаў, проба срэбра — 960°^[2].

Пласьціны поясу меркавана былі вырабленыя ў сталіцы Крымскага ханства Кафе (цяпер — Феадосія), спражка з наканечнікам — напэўна, у Італіі (мабыць у Генуі)^[3].

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пояс Вітаўта датуецца XIV ці пачаткам XV стагодзьдзя. Ён быў выяўлены напачатку 1990-х гадоў пры раскопках паблізу ад вёскі Літва Маладзечанскага раёну.

Паводле меркаваньня беларускага гісторыка Валянціна Рабцэвіча, пісьмовыя крыніцы, у прыватнасьці паведамленьні Генэ, блазна вялікага князя Вітаўта, і хана Мэнглі Гірэя, дазваляюць выказаць гіпотэзу, што пояс мог быць падараваны Вітаўту Хаджы Гірэем падчас сустрэчы ў Менску ў жніўні 1428 году. Паводле В. Рабцэвіча, найбольш верагоднай датыроўкай утойваньня скарбу зьяўляўся «смутны час» (1430—1432) у Вялікім Княстве Літоўскім.

Нягледзячы на тое, што пояс быў занесены ў Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь найвышэйшай катэгорыі, каля 11 гадоў ён знаходзіўся ў прыватных руках. У канцы 2006 году рашэньнем Вярхоўнага Суду Рэспублікі Беларусь рарытэт быў зьвернуты ва ўласнасьць беларускай дзяржавы і па цяперашні час знаходзіцца на захоўваньні ў Нацыянальным музэі гісторыі і культуры Беларусі.

У 2013 годзе РУП «Беларускі відэацэнтар» стварыў дакумэнтальны фільм «Паясы Вялікага князя Вітаўта», у якім прафэсар Адам Мальдзіс сьцьвярджае, што акрамя поясу, які ў цяперашні час знаходзіцца ў Нацыянальным музэі гісторыі і культуры Беларусі, ёсьць і другі пояс, які належаў Вітаўту, а цяпер знаходзіцца ў Францыі ^[4].