Чашнікі

	Чашнікі; лац. Čašniki
	; У цэнтры места
Герб Чашнікаў	Сьцяг Чашнікаў
Першыя згадкі:	1504
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Чашніцкі
Насельніцтва:	8092 чал. (2021)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2133
Паштовы індэкс:	211150
СААТА:	2251501000
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	54°51′12″ пн. ш. 29°9′53″ у. д. / 54.85333° пн. ш. 29.16472° у. д.Каардынаты: 54°51′12″ пн. ш. 29°9′53″ у. д. / 54.85333° пн. ш. 29.16472° у. д.
	Чашнікі на мапе Беларусі ± Чашнікі
	Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
	http://chashniki.vitebsk-region.gov.by/

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Чашнікі (неадназначнасьць).

Ча́шнікі — места ў Беларусі, на рацэ Вуле. Адміністрацыйны цэнтар Чашніцкага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2021 год — 8092 чалавекі^[1]. Знаходзяцца за 95 км на паўднёвы захад ад Віцебску, за 3 км ад чыгуначнай станцыі Чашнікі (лінія Ворша — Лепель). Аўтамабільныя дарогі на Лепель, Новалукомаль, Сянно.

Чашнікі — даўняе мястэчка гістарычнай Полаччыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага^[2]. Да нашага часу тут захавалася царква Сьвятога Спаса ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі барока комплекс кляштару дамініканаў з касьцёлам Сьвятога Лукі, помнік архітэктуры XVIII ст., зруйнаваны савецкімі ўладамі.

Назва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Існуе некалькі меркаваньняў пра паходжаньне тапоніму Чашнікі. Паводле найбольш пашыранага зь іх, назва места ўтварылася ад слова чашнік — пасады ў Вялікім Княстве Літоўскім. Іншая вэрсія зьвязвае тапонім з разьмяшчэньнем паселішча ў нізкім месцы на Чашніцкай нізіне (у «чашы»)^[3]. Апроч гэтага, назву часам тлумачаць разьвіцьцём ганчарнай справы (месца выстворчасьці чашак)^[4].

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Гісторыя Чашнікаў

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Першы пісьмовы ўпамін пра Чашнікі зьмяшчаецца ў пераліку буйных паселішчаў Полаччыны і датуецца 1504 годам. У Інфлянцкую вайну, на загад маскоўскага гаспадара Івана IV Тырана, на правым беразе Вулы збудавалі ўмацаваны замак (спалены ў 1708 годзе). У 1564 годзе каля Чашнікаў на Іванскіх палях абаронцы Вялікага Княства Літоўскага пад камандаю гетмана вялікага Мікалая Радзівіла «Рудога» нечаканым ударам разьбілі 25-тысячнае маскоўскае войска Шуйскага. Сам Шуйскі загінуў у бітве. У 1567 годзе войскі Вялікага Княства Літоўскага зноў разьбілі маскоўскіх захопнікаў. З 1568 году Чашнікі знаходзіліся ў валоданьні Ганны Радзівілаўны. У 1580 годзе кароль і вялікі князь Стэфан Баторы прымаў у мястэчку Шышмарова, пасла Івана IV Тырана.

З пачатку XVI стагодзьдзя Чашнікі знаходзіліся ў складзе Полацкага ваяводзтва, у валоданьні князёў Лукомскіх. У канцы XVI стагодзьдзя маёнтак перайшоў да Кішкаў, у пачатку XVII стагодзьдзя — да Друцкіх-Сакалінскіх, пазьней Сапегаў. На 1633 год у Чашніках было 109 будынкаў, 16 крамаў^[5], паселішча належала Казаноўскім. З 1649 году маёнтак быў у валоданьні Слушкаў. У 1664 годзе^[5] харунжы Дамінік Служка фундаваў тут кляштар дамініканаў. У 1722 годзе мястэчка перайшло да С. Быкоўскага-Лапоты, у 1785 годзе — да Валадковічаў. У 1786 годзе пры дамініканскім кляштары збудавалі мураваны касьцёл, у якім захоўвалася цудоўная фігура Пана Езуса, шанаваная мясцовымі жыхарамі. У XVIII стагодзьдзі дзейнічала прыстань, больш за 40 складоў^[5], працавалі майстэрні вырабу стругаў — гандлёвых суднаў. У гэты час Чашнікі атрымалі шэраг прывілеяў. У 1791 годзе мястэчка стала сталіцай Полацкага ваяводзтва.

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Чашнікі апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Лепельскім павеце Полацкай, з 1796 году Беларускай, з 1802 году Віцебскай губэрні. У вайну 1812 году каля мястэчка адбылася бітва паміж расейскімі (пад камандай Вітгенштэйна) і францускімі (пад камандай Віктора) войскамі. У 1832 годзе па здушэньні вызвольнага паўстаньня расейскія ўлады скасавалі кляштар дамініканаў, па чым парафію абслугоўвалі дыяцэзіяльныя ксяндзы. У 1843^[6]—1845 гадох у мястэчку збудавалі Спаса-Праабражэнскую царкву. У сярэдзіне XIX стагодзьдзя ў Чашніках налічвалася каля 2,5 тысячы жыхароў; сярод местачкоўцаў было нямала лёцманаў, якія наймаліся ўвесну на баркі, праводзячы іх Дзьвіною да Рыгі. У 1868 годзе па здушэньні нацыянальна-вызвольнага паўстаньня расейскія ўлады гвалтоўна перарабілі касьцёл Сьвятога Лукі на царкву Маскоўскага патрыярхату.

У 1886 годзе ў Чашніках адкрылася папяровая фабрыка. Згодна з вынікамі перапісу 1897 году, у мястэчку было 703 будынкі, працавалі лячэбніца, аптэка, 2 народныя вучэльні. На 1906 год у Чашніках было 5 камяніц, 1332 драўляныя будынкі, зь якіх 642 жылыя, нежылыя — 695. У 1909 годзе адкрылася меская вучэльня, пераўтвораная ў 1913 годзе на вышэйшую пачатковую.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Чашнікі занялі войскі Нямецкай імпэрыі^[7].

Старая графіка Чашнікаў
Панарама, Н. Орда, 20 чэрвеня 1876 г.
Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамініканаў, 1897 г.
Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамініканаў, 1898 г.
Папяровая фабрыка. Я. Хадынок, 1930 г.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Чашнікі абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. 17 ліпеня 1924 году Чашнікі вярнулі ў БССР, дзе яны сталі цэнтрам раёну Віцебскай, пазьней Лепельскай акругаў. У 1925 годзе пачала дзейнічаць чыгуначная станцыя Чашнікі. З 1938 году мястэчка знаходзіцца ў складзе Віцебскай вобласьці. 27 верасьня 1938 году Чашнікі атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 5 ліпеня 1941 да 27 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1962—1965 гадох Чашнікі ўваходзілі ў склад Бешанковіцкага раёну. 7 лютага 1966 году яны атрымалі статус места. У 2004 годзе Чашнікі адзначылі сваё 500-годзьдзе. 20 студзеня 2006 году афіцыйна зацьвердзілі мескі герб^[8].

Места на старых здымках
Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамініканаў, 1913 г.
Касьцёл, да 1918 г.
Галоўны алтар касьцёла, 1941—1944 гг.
Спаская царква, 1941—1944 гг.

Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

XIX стагодзьдзе: 1838 год — 2783 чал. (1405 муж. і 1378 жан.), зь іх шляхты 3 муж. і 4 жан., духоўнага стану каталіцкага 6 муж. і 5 жан., духоўнага стану праваслаўнага 2 муж. і 3 жан., купцоў-юдэяў 35 муж. і 32 жан., мяшчанаў-юдэяў 767 муж. і 822 жан., сялянаў зямянскіх 80 муж. і 58 жан., сялянаў скарбовых 500 муж. і 450 жан., аднадворцаў 4 муж. і 2 жан., адстаўных салдатаў 8 муж. і 2 жан.^[9]; 1880 год — 5 тыс. чал.^[10]; 1897 год — 4590 чал.
XX стагодзьдзе: 1906 год — 5530 чал, зь іх хрысьціянаў 1254, юдэяў 4276, шляхты 1, чыноўнікаў 26, духоўнага стану 8, купцоў 121, мяшчанаў 4390, сялянаў 985; 1939 год — 3,5 тыс. чал.^[11]; 1970 год — 6,6 тыс. чал.; 1991 год — 10,5 тыс. чал.
XXI стагодзьдзе: 2002 год — 10 тыс. чал.^[12]; 2003 год — 9,6 тыс. чал.; 2006 год — 9,6 тыс. чал.^[13]; 2009 год — 9203 чал.^[14] (перапіс); 2010 год — 9,2 тыс. чал.; 2016 год — 8839 чал.^[15]; 2017 год — 8752 чал.^[16]; 2018 год — 8817 чал.^[17]; 2021 год — 8092 чал.^[1]

Адукацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У Чашнінах працуюць 4 сярэднія школы, сацыяльна-пэдагагічны цэнтар, цэнтар дзіцячай творчасьці. 1 верасьня 2004 году на базе СШ № 2 утварылася гімназія.

Культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзейнічаюць дом культуры, дом рамёстваў, 3 бібліятэкі (цэнтральная раённая бібліятэка, дзіцячая бібліятэка, меская бібліятэка сямейнага чытаньня), гістарычны музэй.

Мас-мэдыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У месьце выдаецца раённая газэта «Чырвоны прамень»: наклад больш за 5 тыс. асобн., выходзіць 2 разы на тыдзень.

Забудова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Плян[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У плянавальнай структуры Чашнікаў вылучаюцца 3 часткі: гістарычная, сучасны цэнтар і паселішча папяровай фабрыкі. Места забудоўваецца згодна з генэральнымі плянамі, распрацаванымі ў 1970 і 1980 гадох. Утвораны мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. 2—5-павярховыя дамы пераважна ў цэнтры места і ў фабрычным паселішчы. У 1986 годзе створаны праект дэталёвага плянаваньня цэнтру. У паўднёва-ўсходняй частцы места канцэнтруюцца прамысловыя прадпрыемствы.

Вуліцы і пляцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Афіцыйная назва	Гістарычная назва
Ленінская вуліца	Смалянецкая вуліца Талачынская вуліца
Луначарскага вуліца	Цяпінская вуліца^[18] Лепельская вуліца
Міра вуліца	Рынак пляц
Пралетарская вуліца	Віленская вуліца
Савецкая вуліца	Лукомская вуліца
Урыцкага вуліца	Замкавая вуліца^[18] Іванская вуліца
Чырвонаармейскі завулак	Віленскі завулак

Таксама ў Чашніках існавалі Рынак, вуліцы Гарушка, Залатая^[19], Замоцкая^[20], Перавозная^[21] і Старасельская, Аптэчны і Мнышкін завулкі^[22].

Мясцовасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гістарычныя мясцовасьці Чашнікаў: Гарушка, Горка.

Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Прадпрыемствы цэлюлозна-папяровай, лёгкай, харчовай прамысловасьці, па пачатковай апрацоўцы лёну.

Пералік прамысловых прадпрыемстваў Чашнікаў
ААТ Папяровая фабрыка «Чырвоная зорка». КВП «Чашнікіспэцвопратка». КУВП «Завод харчовых прадуктаў».

Транспарт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Праз Чашнікі праходзяць аўтамабільныя дарогі: Р62 (Чашнікі — Клічаў — Бабруйск), Р86 (Багушэўск (ад М8) — Сянно — Мядзел) і Р111 (Бешанковічы — Чашнікі).

Аўтобусная станцыя злучае места з сталіцай краіны Менскам і абласным цэнтрам Віцебскам.

Турыстычная інфармацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Інфраструктура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзейнічае Чашніцкі гістарычны музэй. Спыніцца можна ў гатэлі «Чашнікі» (пляц Волі, 5).

Славутасьці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Забудова гістарычная (XIX — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
Могілкі юдэйскія
Царква Сьвятога Спаса (1843—1875)

Страчаная спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Замак (XVI стагодзьдзе)
Касьцёл Сьвятога Лукі і кляштар дамініканаў (1674, зруйнаваныя ў 1960-я) — адзін з найбольш прыгожых помнікаў архітэктуры барока ў Вялікім Княстве Літоўскім^[23]
Кляштар марыявітак

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Краявіды места
Спаская царква
Будынак сьвечачнай крамы
Дом купца Гурэвіча
Гандлёвыя рады

Старая камяніца
Гістарычная забудова
Драўляны будынак на мураваным падмурку
Стары драўляны будынак

Асобы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Янка Журба (1881—1964) — беларускі паэт (нар. у колішняй в. Купінцы — цяпер у межах м. Чашнікаў)
Рыгор Рэлес (1913—2004) — беларускі жыдоўскі літаратар

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б ^в Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 156.
^ Чашніцкі раён. Гісторыя. Дарэвалюцыйны пэрыяд на Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць
^ Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 399.
^ ^а ^б ^в Грынявецкі В. Чашнікі // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 745.
^ Chmara A. Czaśniki // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 776
^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.
^ Указ Президента Республики Беларусь от 20 января 2006 г. № 36 «Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области»
^ Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 415.
^ Chmara A. Czaśniki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 775
^ Грынявецкі В. Чашнікі // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 268.
^ Грынявецкі В. Чашнікі // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 267.
^ Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.
^ Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
^ ^а ^б Торбина И. Родная улица моя // Чырвоны прамень. 2 верасьня 2016 г.
^ Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 437.
^ Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 436.
^ Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 435.
^ Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 442.
^ Ярашэвіч А. Чашніцкі кляштар дамініканцаў // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 268.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — ISBN 985-11-0279-2
Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Чашніцкага р-на. — Мн.: Беларуская навука, 1997. — 542 с. ISBN 5-343-01611-1.
Святы Казімір у Паазер’і: 400 гадоў каталіцызма ў Лепельскім краі. — Лепель: Выдавецкая ініцыятыва LEPLE, 2004.
Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

[belstat2021-1] а ^б ^в Численность населения на 1 января 2021 г. и среднегодовая численность населения за 2020 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и посёлков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[2] Ткачоў М. Замкі і людзі. — Мн., 1991. С. 156.

[3] Чашніцкі раён. Гісторыя. Дарэвалюцыйны пэрыяд на Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць

[4] Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. — 448 с. С. 399.

[evkl-5] а ^б ^в Грынявецкі В. Чашнікі // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 2. С. 745.

[6] Chmara A. Czaśniki // Słownik geograficzny... T. I. — Warszawa, 1880. S. 776

[VHAB-19-7] Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 19.

[8] Указ Президента Республики Беларусь от 20 января 2006 г. № 36 «Об учреждении официальных геральдических символов административно-территориальных и территориальных единиц Витебской области»

[9] Соркіна І. Мястэчкі Беларусі... — Вільня, 2010. С. 415.

[10] Chmara A. Czaśniki // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880. S. 775

[11] Грынявецкі В. Чашнікі // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 268.

[12] Грынявецкі В. Чашнікі // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 267.

[13] Туристская энциклопедия Беларуси. — Мн., 2007.

[belstat-14] Перепись населения — 2009. Витебская область (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2016-15] Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2017-16] Численность населения на 1 января 2017 г. и среднегодовая численность населения за 2016 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[belstat2018-17] Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа (рас.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь

[Torbina-18] а ^б Торбина И. Родная улица моя // Чырвоны прамень. 2 верасьня 2016 г.

[19] Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 437.

[20] Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 436.

[21] Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 435.

[22] Лепель: память о еврейском местечке / Отв. ред.C. Амосова — М., 2015. С. 442.

[23] Ярашэвіч А. Чашніцкі кляштар дамініканцаў // БЭ. — Мн.: 2003 Т. 17. С. 268.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]