Аляксандар Каніскі
| Аляксандар Каніскі | |
| Файл:Кониський О.jpg | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Псэўданімы | О. Верниволя, Ф. Ґоровенко, В. Буркун, Перебендя, О. Хуторянин, Переходовець, Бабуся Катерина і іншыя |
| Нарадзіўся | 6 (18) жніўня 1836 Пэрэходзіўка, Нежынскі павет, Чарнігаўская губэрня, Расейская імпэрыя |
| Памёр | 29 лістапада (12 сьнежня) 1900[1] (64 гады) Кіеў, Кіеўская губэрня, Расейская імпэрыя |
| Пахаваны | |
| Літаратурная дзейнасьць | |
| Род дзейнасьці | пісьменьнік, перакладчык |
| Кірунак | перакладчык, пісьменьнік, выдавец, лексыкограф, пэдагог, грамадзкі дзеяч |
| Мова | украінская |
Аляксандар Каніскі (18 жніўня [ст. ст. 6 жніўня] 1836, Пэрэходзіўка — 12 сьнежня [ст. ст. 29 лістапада] 1900, Кіеў) — украінскі перакладчык, пісьменьнік, выдавец, лексыкограф, пэдагог і ліберальны грамадзкі дзеяч. Літаратурныя псэўданімы О. Вернівола, Ф. Гаравенкі, В. Буркуна, Перабендзі, О. Хутараніна і інш. (усяго каля 150). Прафэсійны адвакат, выкладчык, журналіст. Аўтар слоў песьні "Малітва за Украіну", перакладу "Дыярыюша" Тараса Шаўчэнкі.
Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Нарадзіўся 18 жніўня 1836 г. у вёсцы Пэрэходзіўка (цяпер Нежынскі раён Чарнігаўскай вобласьці). Паходзіў са старажытнага чарнігаўскага роду, якому было больш за 400 гадоў. Яго дзяцінства прайшло ў горадзе Нежын, пра што ён згадваў у сваіх успамінах наступным чынам:
|
Нежын — места невялікае. Адначасова яно было цэнтрам асьветніцтва ў Чарнігаўшчыне і паўночнай Палтаўшчыне. Тут красаваўся тады Безбародкаў ліцэй. Да таго ж, за Нежынам было славутае гістарычнае мінулае, асабліва гандлёвае, таму сярод жыхароў было шмат людзей з багаццем. | 
|
Друкавацца пачаў у 1858 г. у «Чарнігаўскім лісце». Ён праводзіў вялікую і разнастайную грамадскую працу. У Палтаве, дзе ён служыў, арганізаваў нядзельныя школы і пісаў для іх падручнікі. У друку ён апублікаваў шэраг артыкулаў на царкоўныя тэмы. Удзельнічаў у працы кіеўскай Грамады, арганізоўваў нядзельныя школы. У якасьці члена Кіеўскай гарадской рады ён дамагаўся ўвядзення ўкраінскай мовы ў школах. Для нядзельных школ Коніскі выдаў папулярныя кнігі і падручнікі: "Украінскія пропісі" (1862), "Арыфметыка ці лічыльніца" (1863), "Граматыка альбо першая чытанка для пачатку навучання" 1882.
Наладжваў кантакты з украінскімі дзеячамі ў Галічыне. Абвінавачаны ў распаўсюджванні "маларасейскай прапаганды", ён быў сасланы без суда і следства ў Волагду ў 1863 г. Яго раман "Не даруй золатам і не бі молатам" быў канфіскаваны і знішчаны паліцыяй у 1871 г. падчас чарговага ператрусу.
З 1865 г. жыў за мяжой. Блізка зышоўся з нацыянальнымі украінскімі дзеячамі Галічыны.
Пасля зьняцця паліцэйскага нагляду вярнуўся ў Кіеў у 1872 г. Там працаваў у газэце "Кіеўскі тэлеграф".
У другой палове 1890-ых гг. дапамог Уладзімеру Антановічу стварыць усеўкраінскую палітычную арганізацыю, якая павінна была аб'яднаць усе колы нацыянальна свядомых украінцаў па ўсёй Расейскай імпэрыі. У 1897 г. адбыўся ўстаноўчы з'езд гэтай арганізацыі, да якой ў 1901 г. далучылася кіеўская "Грамада". Сама арганізацыя праіснавала да яе пераўтварэння ў 1904 г. ва "Украінскую дэмакратычную партыю".[2]
Для патрэб Усеўкраінскай сумеснай арганізацыі ён заснаваў у Кіеве выдавецтва "Век", якое, праіснаваўшы 15 гадоў, выдала больш за 100 кніг на ўкраінскай мове.
Каніскі быў адным з заснавальнікаў Літаратурнага таварыства імя Тараса Шаўчэнкі ў Львове (1873), а пазней — ініцыятар пераўтварэння яго ў Навуковае таварыства імя Шаўчэнкі (без права камерцыйнай дзейнасці).
Памёр у Кіеве 29 лістапада (12 сьнежня) 1900 года. Пахаваны на Байковых могілках (дзялянка № 1).
Творчасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Літаратурную дзейнасць пачаў у 1858 г. У паэзіі, аповесьцях, драмах і апавяданьнях бараніў украінскую нацыянальную ідэю, абвяшчаў тэорыю малых спраў. Аўтар папулярных паэзій: «Я не баюся турмы і ката», «На пахаванне Тараса Шаўчэнкі», та іншых, якія, аднак, стрыманна ацэньваюцца крытыкамі. У апавяданьнях Каніскі ўздымае праблему сацыяльнага і нацыянальнага прыгнёту Украіны ў складзе Расейскай імпэрыі ("Сьвята пеўнеў", "Млын", "Спакуслівае ніва"), народнага побыту ("Хворая душа", "Старыя", "За крыгаю"). У аповесьцях "Сямён Жук і яго сваякі" і "Юры Гаравенка" прадставіў вобразы ўкраінскіх нацыянальных інтэлігентаў, асьветнікаў і дзеячаў культуры.
 |
|
||||||||||
| Патрэбная дапамога па праслухоўваньні гэтых файлаў? Зьвярніцеся да старонкі дапамогі. | |||||||||||
Каніскі — аўтар першай грунтоўнай біяграфіі паэта Шаўчэнкі (у 2-х тамах), якая не страціла свайго значэння і сёння: "Тарас Шаўчэнка-Грушаўскі: Хроніка яго жыцця" (тт. I—II, Львоў, 1898— 1901). Гэту працу высока ацанілі І. Франко і А. Крымскі. Стварэнне гімна "Малітва за Украіну", пакладзенага на музыку Мікалаем Лысенкам, таксама прыпадае на перыяд яго плённай працы па даследжванню жыцця і творчасці Тараса Шаўчэнкі.
Творы Каніскага былі забаронены ў СССР з канца 1920-х гадоў (за выключэннем некалькіх паэзій), а савецкае літаратуразнаўства адносіла Каніскага да "нацыяналістаў". Пэўная "рэабілітацыя" Каніскага адбылася ў 80-х гадах XX ст., а яго манаграфія "Тарас Шаўчэнка-Грушаўскі" была перавыдадзена ў Кіеве ў 1990 годзе.
Ушанаваньне памяці[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- У гарадах Украіны — Днепр, Львоў, Драгобыч — існуюць вуліцы, названыя ў гонар Аляксандра Каніскага.
- Ацалелая творчая спадчына Каніскага зберагаецца зараз у Інстытуце літаратуры імя Тараса Шаўчэнкі НАН Украіны і ў Нацыянальная бібліятэцы Украіны НАН Украіны імя У. Вярнадзкага.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Find a Grave (анг.) — 1996.
- ^ У сваю чаргу Украінская дэмакратычная партыя у 1905 аб’ядналася з Украінскай радыкальнай партыяй (1904) і ўтварыла Украінскую дэмакратычна-радыкальную партыю.