Валёнская мова

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Валёнская
Walon
Ужываецца ў Бэльґіі, Францыі
Рэгіён Заходняя Эўропа
Колькасьць карыстальнікаў 600 тысяч
Клясыфікацыя Індаэўрапейская

 Раманская група
  Гала-раманская падгрупа

Афіцыйны статус
Статус: 6b Пад пагрозай[d][1]
Пісьмо лацінскае пісьмо
Коды мовы
ISO 639-1 wa
ISO 639-2(Б) wln
ISO 639-2(Т) wln
ISO 639-3 wln
SIL wln

Валёнская мова — гэта адна з раманскіх моваў, на якой размаўляе частка насельніцтва Валёніі, Бэльґія. Валёнская мова адносіцца да той жа групы, што і француская, аднак яе не разглядаюць у якасьці дыялекту: франкамоўны чалавек зь цяжкасьцю разумее валёнца. Таксама валёнскую мову нельга блытаць з бэльгійскім варыянтам францускае мовы.

Агульныя зьвесткі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Валёнская мова фармавалася ў пэрыяд між VIII ды XII стагодзьдзямі. Мае значны кельцкі і германскі субстрат. На 100 клясічных валёнскіх словаў 90 будзе лацінскага паходжаньня, 9 — германскага, 1 — кельцкага. Аднак сёньняшняя валёнская мова мае шмат запазычаных словаў з францускае мовы.

Геаграфічнае распаўсюджаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

На валёнскай мове размаўляюць жыхары поўначы Францыі botte de Givet, у дэпартамэнце Ардэны і розных вёсках у дэпартамэнце Нор. Невялікая колькасьць носьбітаў валёнскае мовы пражывае ў ЗША, ў штаце Вісконсін. Афіцыйнага статусу гэтая мова ня мае, але ў 1990 року яна была прызнаная мясцовай мовай. У цяперашні час па-валёнску размаўляе каля 600 тысячаў асобаў, хаця на пачатку XX стагодзьдзя ёю карысталася 90 % насельніцтва Валёніі (больш за чатыры мільёны асобаў). Нязначная частка людзей, якія нарадзіліся ў паваенны час, вольна валодае гэтай мовай. Многія толькі ведаюць некаторыя словы і выразы па-валёнску.

Цяпер валёнская амаль цалкам выцесьненая францускай, якая мае статус афіцыйнае мовы Бэльґіі. Валёнская мова знаходзіцца ў сьпісе 500 моваў сьвету, якім пагражае выміраньне ў XXI стагодзьдзі. Тым ня менш, у апошнія рокі ў Валёніі назіраецца адраджэньне цікавасьці да валёнскае мовы.

Дыялекты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Валёнская мова налічвае некалькі дыялектаў, якія можна суаднесьці з рэгіёнамі Валёніі:

  • Цэнтральны дыялект, на якім размаўляюць у Намюры (па-француску: Nameur) — сталіцы Валёніі. Гэта адзін з найбольш кансэрватыўных і ідыёсынкратычных дыялектаў.
  • Заходні дыялект — дыялект, які найбольш набліжаны да францускае мовы дзякуючы моцнаму ўплыву зь Пікардыі. Распаўсюджаны ў раёне местаў Шарлеруа (па-француску: Charleroi) ды Нівэль (па-француску: Nivele)
  • Паўднёвы — распаўсюджаны ў Ардэнскім рэгіёне Бэльґіі.

Нягледзячы на мясцовыя фанэтычныя асаблівасьці, ў Валёніі назіраецца рух за прыняцьце адзінага правапісу — «rfondou walon». Гэтая артаграфія дае магчымасьць розным чытачам па-рознаму вымаўляць словы. Гэты канцэпт быў узяты з брэтонскае мовы і дазваляе прымірыць сучасныя фанэтычныя нормы з традыцыямі напісаньня словаў.

Прыклады фразаў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Валёнская Француская Нідэрляндзкая Беларуская Вымаўленьне (паводле IPA)
Walon Wallon Waals валёнская walɔ̃
Diè wåde Adieu Vaarwel Пакуль / Бывай [djɛ woːt] / [djɛ wɔːt]
Bondjoû Bonjour Goedendag Дзень добры / Вітаю [bɔ̃dʒuː]
A Salut Hoi Прывітаньне a
A rvey Au revoir Tot ziens Да пабачэньня [arvɛj]
Cmint dit-st on Comment dit-on Hoe zegt men Як сказаць / Як кажуць [kmɛ̃ dɪstɔ̃]
Cmint daloz ? Comment allez-vous? Hoe gaat het? Як маесься? [kmɛ̃ dalɔ]
Dji n' sais nén Je ne sais pas Ik weet het niet Я ня ведаю [dʒɪn sɛː nɛ̃ ] / [dʒɪn se nẽ]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Валёнская мовасховішча мультымэдыйных матэрыялаў

  1. ^ Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 2022. — ISSN 1946-9675