Каталянская мова

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Каталянская мова
català
Каталянскія Землі на мапе Эўропы
Ужываецца ў Гішпаніі, Андоры, Францыі, Італіі
Рэгіён Каталянскія землі
Колькасьць карыстальнікаў
Клясыфікацыя Індаэўрапейская сям’я
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў У краінах: Андора
У рэгіёнах: Каталёнія, Балеарскія астравы, Валенсія
Арганізацыі: Лацінскі Хаўрус
Дапаможная мова ў Пірэнэі Ўсходнія (Францыя)
Альгера (Італія)
Арагон (Гішпанія)
Рэгулюецца Інстытутам вывучэньня Каталёніі,
Валенсійскай моўнай акадэміяй
Статус: 2 Правінцыйны[d]
Пісьмо лацінскае пісьмо
Коды мовы
ISO 639-1 ca
ISO 639-2(Б) cat
ISO 639-2(Т) cat
ISO 639-3 cat

Каталя́нская мо́ва (таксама каталё́нская; саманазва: català, вымаўл. [kətəˈɫa] або [kataˈɫa]) — мова раманскай групы індаэўрапейскае сям'і моваў, распаўсюджаная на паўночным усходзе Гішпаніі і прылеглых частках Францыі. Зьяўляецца афіцыйнай мовай Андоры[3] і адной з афіцыйных моваў гішпанскіх аўтаномных супольнасьцяў Каталёнія, Балеарскія астравы, Валенсія, маючы ў апошняй уласную назву і літаратурныя нормы. Разам з гэтым, распаўсюджаная ў горадзе Альгера (Сардынія, Італія) і Арагоне.

Паводле зьвестак Статыстычнага Інстытуту Каталёніі на 2008 год каталянская зьяўляецца другой найбольш ужыванай мовай у Каталёніі[4]. Маюцца афіцыйныя праграмы па падтрымцы выкарыстаньня мовы ў Каталёніі ды іншых рэгіёнах[5].

Паходжаньне каталёнскай мовы адсочваецца з вульгарнай лаціны ў ІХ ст. як мовы, што існавала ў былых правінцыях Рымскай імпэрыі і ў той ці іншай ступені дала пачатак усім раманскім мовам[6]. У Раньнім Сярэднявеччы мова стала імкліва разьвівацца як літаратурная і пануючая мова Арагонскае кароны, стаўшыся шырока выкарыстанай мовай Міжземнамор'я[6][3].

Хаўрус Арагону зь іншымі тэрыторыямі сучаснай Гішпаніі ў 1479 годзе азнаменаваў пачатак заняпаду мовы[6][3]. У 1659 годзе Гішпанія саступіла поўнач Каталёніі Францыі, і да пачатку XVIII ст. мова трапіла пад забарону ў абедзьвюх дзяржавах[3]. У ХІХ ст. пачаўся працэс каталянскага літаратурнага адраджэньня[6][3], які завяршыўся артаграфічнай стандартызацыяй у 1913 годзе і набыцьцём афіцыйнага статусу ў часы Другой Гішпанскай Рэспублікі, што існавала 1931—1939 гадох. Пры дыктатуры Франсіска Франка, якая доўжылася з 1939 па 1975 гады, мова зноў стала забароненай[3].

Зь пераходам Гішпаніі да дэмакратычнага кіраваньня ў 1975—1982 гадох каталянская мова атрымала прызнаньне як афіцыйная мова, мова адукацыі ды мова сродкаў масавай інфармацыі[7]. У параўнаньні з большай часткай іншых раманскіх моваў, дыялектная сыстэма каталянскай мовы параўнальна аднародная, усе ейныя дыялекты маюць узаемную зразумеласьць[8][9][10][11]. Гэтыя дыялекты падзеленыя на заходнюю й усходнюю дыялектныя групы, асноўным крытэрам адрозьненьня між якім зьяўляецца вымаўленьне[8]; у Валенсіі каталянская мова вызначаецца тэрмінам валенсійская мова, якая, між тым, зь лінгвістычнага гледжаньня зьяўляецца часткай каталянскай[12].

У лінвістычным дачыненьні мова падзяляе шмат рысаў зь іншымі раманскімі мовамі, пры гэтым больш лексычных, граматычных, фанэтычных паралеляў каталянская мова падзяляе з галя-раманскімі мовамі (францускай, італьянская, аксытанская), а не раманскімі мовамі Ібэрыйскага паўвостраву[13][14][15][8][11][16]; пры гэтым асаблівая колькасьць падабенстваў назіраецца між каталянскай і геаграфічна блізкай аксытанскай мовай[11][16].

Каталянская мова мае флектыўную граматыку, адрозьніваючы мужчынскі й жаночы роды, а таксама адзіночны ды множны лік. Каталянскія займеньнікі адрозьніваюцца паводле склону, адушаўлёнасьці, ветлівасьці, маючы мажлівасьць уступаць у досыць складаныя граматычныя зносіны. Дзеяслоў зьмяняецца паводле асобы, ліку, часу, віду і плоці.

Фанэтыка каталянскай мовы вылучаецца сярод астатніх раманскіх моваў наяўнасьцю пэўнай колькасьці асаблівых зычных і сьцячэньняў зычных[17].

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ http://www.ethnologue.com/18/language/cat/
  2. ^ http://www.ethnologue.com/language/cat
  3. ^ а б в г д е Wheeler, Max. Catalan. — Concise Encyclopedia of Languages of the World. — Oxford: Elsevier, 2010. — ISBN 978-0-08-087774-7
  4. ^ Població de 15 anys i més segons llengua inicial, d'identificació i habitual Catalunya 2008 (кат.). idescat.cat. Праверана 23 лютага 2014 г.
  5. ^ Informe de política lingüística (кат.). Generalitat de Catalunya. Праверана 23 лютага 2014 г.
  6. ^ а б в г Costa Carreras Yates, стст. 6–7
  7. ^ Wheeler 2003, ст. 207.
  8. ^ а б в Moll, Francesc de B. Gramàtica Històrica Catalana. — Universitat de València, 1958. — С. 47. — ISBN 978-84-370-6412-3
  9. ^ Wheeler, Max. The Phonology Of Catalan. — Oxford: Oxford University Press, 2005. — С. 54. — ISBN 978-0-19-925814-7
  10. ^ Costa Carreras, Joan; Yates, Alan. The Architect of Modern Catalan: Selected Writings/Pompeu Fabra (1868–1948). — Instutut d'Estudis Catalans & Universitat Pompeu Fabra & Jonh Benjamins B.V, 2009. — С. 6-7. — ISBN 978 90 272 3264 9
  11. ^ а б в Feldhausen, Ingo. Sentential Form and Prosodic Structure of Catalan. — John Benjamins B.V, 2010. — ISBN 978 90 272 5551 8
  12. ^ Dictamen de l'Acadèmia Valenciana de la Llengua sobre els principis i criteris per a la defensa de la denominació i l'entitat del valencià
  13. ^ Marc Howard Ross. Cultural Contestation in Ethnic Conflict. — Cambridge University Press, 2007. — С. 139.
  14. ^ Jud, Jakob. Problèmes de géographie linguistique romane. — Paris: Revue de Linguistique Romane, 1925. — С. 181-182.
  15. ^ Colón, Germà. El lèxic català dins la Romània. Biblioteca Lingüística Catalana. — Valencia: Universitat de València, 1993. — ISBN 84-370-1327-5
  16. ^ а б Schlösser, Rainer. Die romanischen Sprachen. — Munich: C.H. Beck, 2005.
  17. ^ Enciclopèdia Catalana, ст. 630

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Каталянская мовасховішча мультымэдыйных матэрыялаў