Астраномія

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Астраномія
Навука
Зьвесткі
Падкляса ад фізычная навука[d] і дакладная навука[d]
Тэма 7996
Вывучаецца ў навуказнаўства[d]
Прадмет вывучэньня Сусьвет
Пэрыяд заснаваньня XVIII стагодзьдзе
Гісторыя гісторыя астраноміі[d]
Асноўныя кірункі нябесная мэханіка, астрафізыка, касмалёгія, плянэталёгія й інш.
Дапаможныя дысцыпліны
Цэнтры дасьледаваньняў
Значныя навукоўцы
Астраномія ў Вікісховішчы

Астрано́мія (па-грэцку: αστρονομία, па-грэцку: αστρον — «зорка» і па-грэцку: νόμος — «закон») — навука аб разьмяшчэньні, будове, уласьцівасьцях, паходжаньні і разьвіцьці нябесных цел і іх сыстэм, да Сусьвету ў цэлым. У прыватнасьці, астраномія вывучае Сонца, плянэты Сонечнай сыстэмы і іх спадарожнікі, астэроіды, камэты, мэтэарыты, міжплянэтнае рэчыва; зоркі і пазасонечныя плянэты, туманнасьці, міжзоркавае рэчыва, галяктыкі і іх скапленьне, пульсары, квазары, чорныя дзіркі, экзаплянэты і шматлікае іншае.

Падпадзяленьне астраноміі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Месяцовая астраномія: вялікі кратэр на выяве — Дэдал, сфатаграфаваны экіпажам Апалона-11 падчас звароту вакол Месяцу ў 1969 годзе. Разьмешчаны побач з цэнтрам нябачнага боку Месяца, кратэр мае дыямэтар каля 93 км.
Экстрагаляктычная астраномія: гравітацыйнае лінзаваньне. Гэтая выява паказвае некалькі блакітных завесавобразных аб’ектаў, якія зьяўляюцца шматкратнымі выявамі адной галяктыкі, размножанымі з-за эфэкту гравітацыйнай лінзы ад скапленьня жоўтых галяктык поруч цэнтра фатаграфіі. Лінза створаная гравітацыйным полем скапленьня, якое перакрыўляе сьветлавыя прамяні, што вядзе да павелічэньня і скажэньню малюнка далейшага аб’екта.

Сучасная астраномія падпадзяляецца на шэраг асобных разьдзелаў, якія цесна зьвязаныя паміж сабой, і такі падзел астраноміі ў вядомым сэнсе ўмоўна. Найгалоўнымі разьдзеламі астраноміі зьяўляюцца:

  • Астрамэтрыя — вывучае бачныя становішчы і рухі сьвяцілаў, а таксама спосабы азначэньня па іх геаграфічных каардынат і дакладнага часу. Яна складаецца з:
    • сфэрычнай астраноміі, распрацоўвальнай матэматычныя мэтады азначэньня бачных становішчаў і рухаў нябесных цел з дапамогай розных сыстэм каардынат, а таксама тэорыю заканамерных зьмен каардынат сьвяцілаў з часам;
    • фундамэнтальнай астрамэтрыі, задачамі якой зьяўляюцца азначэньне каардынат нябесных цел з назіраньняў, складаньне каталёгаў зорных становішчаў і азначэньне лікавых значэньняў найважных астранамічных сталых, гэта значыць велічынь, якія дазваляюць улічваць заканамерныя зьмены каардынат сьвяцілаў; у практычнай астраноміі, у якой выкладаюцца мэтады азначэньня геаграфічных каардынат, азімутоў кірункаў, дакладнага часу і апісваюцца ўжывальныя пры гэтым прылады.
  • Тэарэтычная астраномія дае мэтады для азначэньня арбіт нябесных цел па іх бачным становішчам і мэтады вылічэньня эфэмэрыд (бачных становішчаў) нябесных цел па вядомых элемэнтах іх арбіт (зваротная задача).
  • Нябесная мэханіка вывучае законы рухаў нябесных цел пад дзеяньнем сіл Сусьветнага прыцягненьня, вызначае масы і форму нябесных цел і ўстойлівасьць іх сыстэм.

Гэтыя тры разьдзелу ў асноўным вырашаюць першую задачу астраноміі, і іх часта завуць клясычнай астраноміяй.

  • Астрафізыка вывучае будынак, фізычныя ўласьцівасьці і хімічны склад нябесных аб’ектаў. Яна дзеліцца на: а) практычную астрафізыку, у якой распрацоўваюцца і ўжываюцца практычныя мэтады астрафізычных дасьледаваньняў і адпаведныя прылады і прыборы; б) тэарэтычную астрафізыку, у якой на падставе законаў фізыкі даюцца тлумачэньні назіраным фізычным зьявам.

Шэраг разьдзелаў астрафізыкі вылучаецца па спэцыфічных мэтадах дасьледаваньня.

  • Зорная астраномія вывучае заканамернасьці прасторавага разьмеркаваньня і рухі зорак, зорных сыстэм і міжзоркавай матэрыі з улікам іх фізычных асаблівасьцяў.

У гэтых двух разьдзелах у асноўным вырашаюцца пытаньні другой задачы астраноміі.

  • Касмагонія разглядае пытаньні паходжаньня і эвалюцыі нябесных цел, у тым ліку і нашай Зямлі.
  • Касмалёгія вывучае агульныя заканамернасьці будынка і разьвіцьця Сусьвету.

На падставе ўсіх атрыманых ведаў аб нябесных целах апошнія два разьдзелу астраноміі вырашаюць яе трэцьцю задачу.

Курс агульнай астраноміі ўтрымоўвае сыстэматычны выклад зьвестак аб асноўных мэтадах і найгалоўных выніках, атрыманых рознымі разьдзеламі астраноміі.

Адным з новых, якія сфармаваліся толькі ў другой палове XX стагодзьдзя, кірункаў зьяўляецца архэаастраномія, якая вывучае астранамічныя спазнаньні старажытных людзей і дапамагае датаваць старажытныя будынкі, зыходзячы са зьявы працэсіі Зямлі.

Прадметы астраноміі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Выява Крабападобнай туманнасьці, атрыманае Хаблаўскім касьмічным тэлескопам.

Задачы астраноміі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Радыётэлескопы сярод мноства розных прылад, якія выкарыстоўваюцца астраномамі

Асноўнымі задачамі астраноміі зьяўляюцца:

  1. Вывучэньне і тлумачэньне бачных рухаў нябесных цел, знаходжаньне заканамернасьцяў і чыньнікаў гэтых рухаў.
  2. Вывучэньне будынка нябесных цел, іх фізычных і хімічных уласьцівасьцяў, пабудова мадэляў іх унутранага будынка.
  3. Рашэньне праблем паходжаньня і разьвіцьця нябесных цел і іх сыстэм.
  4. Вывучэньне найболей агульных уласьцівасьцяў Сусьвету, пабудова тэорыі назіранай часткі Сусьвету — Мэтагаляктыкі.

Рашэньне гэтых задачаў патрабуе стварэньня эфэктыўных мэтадаў дасьледаваньня — як тэарэтычных, так і практычных. Першая задача вырашаецца шляхам доўгіх назіраньняў, пачатых яшчэ ў глыбокай старажытнасьці, а таксама на аснове законаў мэханікі, вядомых ужо каля 300 гадоў. Таму ў гэтай вобласьці астраноміі мы разьмяшчаем найболей багатай інфармацыяй, асабліва для параўнальна блізкіх да Зямлі нябесных цел: Месяца, Сонца, плянэт, астэроідаў і г. д.

Рашэньне другой задачы стала магчымым у сувязі са зьяўленьнем спэктральнага аналізу і фатаграфіі. Вывучэньне фізычных уласьцівасьцяў нябесных цел пачалося ў другой палове XIX стагодзьдзя, а асноўных праблем — толькі ў апошнія гады.

Трэцяя задача патрабуе назапашваньня назіранага матэрыялу. У цяперашні час такіх дадзеных яшчэ ня досыць для дакладнага апісаньня працэсу паходжаньня і разьвіцьця нябесных цел і іх сыстэм. Таму веды ў гэтай вобласьці абмяжоўваюцца толькі агульнымі меркаваньнямі і побач больш або меней праўдападобных гіпотэз.

Чацьвёртая задача зьяўляецца самой маштабнай і самой складанай. Практыка паказвае, што для яе рашэньня ўжо нядосыць існых фізычных тэорыяў. Неабходна стварэньне больш агульнай фізычнай тэорыі, здольнай апісваць стан рэчыва і фізычныя працэсы пры лімітавых значэньнях шчыльнасьці, тэмпэратуры, ціску. Для рашэньня гэтай задачы патрабуюцца наглядальныя дадзеныя ў абласьцях Сусьвету, зьмешчаных на адлегласьцях у некалькі мільярдаў сьветлавых гадоў. Сучасныя тэхнічныя магчымасьці не дазваляюць дэталёва дасьледаваць гэтыя вобласьці. Тым ня менш, гэтая задача цяпер зьяўляецца найболей актуальнай і пасьпяхова вырашаецца астраномамі шэрагу краінаў.

Гісторыя астраноміі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Гісторыя астраноміі

Яшчэ ў глыбокай старажытнасьці людзі цікавіліся рухам сьвяцілаў па небасхіле, хоць астраномія тады была грунтоўна перамяшаная з астралёгіяй. Канчатковае вылучэньне навуковай астраноміі адбылося ў эпоху Адраджэньня і заняло доўгі час.

Глядзіце таксама[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вучэбныя матэрыялы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Электронныя бібліятэкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Інстытуты, абсэрваторыі, арганізацыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Навінавыя сайты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Сайты аб астраноміі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]