Картвэльскія мовы

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Картвэльская сям’я
паўднёвакаўкаская
Народнасьць картвэльскія народы
Арэал заходняе Закаўказьзе, паўночны ўсход Малой Азіі
Лінгвістычная клясыфікацыя Настратычная макрасям’я (гіпотэза)
  • Картвэльская сям’я
Склад
карта-занская галіна,
сванская мова
Колькасьць носьбітаў каля 5,2 млн чал.
ISO 639-5: ccs

Картвэльскія мовы на мапе заходняга Закаўказьзя

Картвэ́льскія мовы (радзей: паўднёвакаўка́скія, ібэ́рскія) — адна зь сем’яў моваў сьвету, якая аб’ядноўвае шэраг роднасных моваў, распаўсюджаных на захадзе Закаўказьзя перадусім у Грузіі. Колькасьць носьбітаў складае каля 5,2 млн чал. па ўсім сьвеце, якія таксама пражываюць у Расеі, Іране, ЗША, Ізраілі, краінах ЭЗ і на паўночным усходзе сучаснае Турэччыны[1].

Генэтычныя сувязі картвэльскіх моваў зь іншымі моўнымі сем’ямі сьвету не вядомыя або не зьяўляюцца агульнапрызнанымі, што, такім чынам, робіць картвэльскія мовы адным зь першасных таксонаў моваў у сьвеце[2].

У пісьмовасьці картвэльскія мовы аб’яднаныя выкарыстаньнем аднае пісьмовасьці, грузінскай. Першы вядомы літаратурны помнік уяўляе сабою надпіс рэлігійнага характару старой формай грузінскага пісьма, складзены ля Бэтлеему прыкладна ў 430 гг. н. э.[3][4]

Лінгвагеаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Адзінаю картвэльскаю мовай, што мае сталую літаратурную традыцыю і прэстыж, зьяўляецца грузінская мова, якая ёсьць моваю большасьці насельніцтва ў Грузіі (блізу 90% ад насельніцтва) і дзяржаўнай мовай краіны, а таксама літаратурнай мовай носьбітаў іншых картвэльскіх моваў у Грузіі.

Іншыя картвэльскія мовы, распаўсюджаныя ў Грузіі або на паўночным усходзе Турэччыны (які таксама складае спрадвечны арэал картвэльскіх моваў), ня маюць у гэтых рэгіёнах афіцыйнага прызнаньня, часам могуць разглядацца ў якасьці дыялектаў грузінскай мовы. Як правіла, носьбіты картвэльскіх моваў у Грузіі, за выняткам уласнай нацыяльнай мовы, валодаюць таксама грузінскай. У Турэччыне адзначаецца заняпад ласкае мовы праз паступовую інтэграцыю лазаў у турэцкае грамадзтва.

Запісваюцца грузінскім пісьмом (мэгрэльская — з 1864 году, сванская) або лацінскім альфабэтам (лаская). Некаторыя з гэтых моваў зазнавалі пэрыяд пэўнага літаратурнага ўздыму (мэгрэльская — 1930—1938 гады, пасьля 1989 году; лаская — 1927—1937 гады).

Лаская мова зьяўляецца адзінай з картвэльскіх моваў, арэал якой практычна поўнасьцю ляжыць па-за межамі Грузіі. Габрэйска-грузінская мова ў пераважнай большасьці распаўсюджаная ў Ізраілі[5], апрача таго, картвэльскія мовы пашыраныя ў дыяспары.

Клясыфікацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Сям’я картвэльскіх моваў складаецца з чатырох блізкароднасных моваў, якія ўнутры гэтае сям’і адасабляюцца ў групы і падгрупы[6][7][8][9][10][11]. Часам усе картвэльскія мовы могуць разглядацца ў якасьці дыялектаў грузінскае мовы, што, аднак, можа быць неабгрунтаваным зь лінгвістычнага пункту гледжаньня.

  • Картвэльская сям’я:
    • Карта-занская галіна:
      • Грузінская мова — мова грузінаў, дзяржаўная мова Грузіі й асноўная родная мова насельніцтва краіны. Налічвае каля 4,5 млн. чал. носьбітаў, якія пражываюць пераважна ў Грузіі. Грузінскамоўныя супольнасьці існуюць таксама ў Расеі, Турэччыне, Іране, Ізраілі, ЗША і ЭЗ, колькасьць носьбітаў у дыяспары не вядомая;
      • Занская група — група блізкароднасных моваў, якія часам могуць лічыцца адзінай занскай мовай. Паводле глётахраналягічных падлікаў Г. Клімава вылучылася з пракартвэльскае мовы каля VIII ст. да н.э., пазьней была распаўсюджаныя практычна па ўсім закаўкаскім узьбярэжжы Чорнага мора да Трабзону. У VII ст. н.э. міграцыі грузінаў на захад Грузіі і пазьнейшыя грамадзка-культурныя зьмены падзялілі занскі арэал на дзьве часткі, што абумовіла распад празанскае мовы на ласкую й мэгрэльскую, які працягваўся практычна да новага часу.
        • Мэгрэльская мова — мова мэгрэлаў, якія пражываюць на захадзе Грузіі й поўдні Абхазіі. Згодна са зьвесткамі на 1989 год колькасьць носьбітаў складала прынамсі 500 тыс. чалавек, якая неўзабаве стала зьніжацца праз этнічныя чысткі грузінскага й мэгрэльскага насельніцтва ў Абхазіі ў пачатку 1990-х гг. Нацяпер прадстаўленая таксама дыяспарай у Тбілісі й Зугдзідзі
        • Лаская мова — мова лазаў, паводле інфармацыі на 1980 год колькасьць носьбітаў складала прыкладна 220 тыс. чалавек, зь якіх абсалютная большасьць пражывала на ўзьбярэжжы Чорнага мора ў паўночна-ўсходняй Турэччыне, каля 30 тыс. чал. — у Аджары (паўднёвы захад Грузіі);
    • Сванская мова — мова народу сванаў. Вылучаецца як асобная галіна ў складзе картвэльскае сям'і, распаўсюджаная сярод прыблізна 35 000—40 000 чал. у гістарычным рэгіёне Сванэтыя, што на паўночным захадзе Грузіі (Рача-Лечхумі і Квэма Сванэці, Самэгрэла-Зэма Сванэці, Аўтаномная Рэспубліка Абхазія).

Акрамя гэтых моваў, могуць вылучацца старажытнагрузінская і габрэйска-грузінская мовы. Апошняя прадстаўляе сабою ідыём, які ў асноўным лічыцца варыянтам грузінскае мовы зь вялікай колькасьцю запазычваньняў з іўрыту і арамэйскае мовы.

Першыя варыянты клясыфікацыі картвэльскіх моваў, а таксама гіпотэзы пра роднасьць гэтых моваў былі высунутыя такімі дасьледчыкамі як Ё. Гюльдэнштэт, Г. Розэнам, М. Брасэ і Ф. Бопам.

Расейскі мовазнаўца Г. Клімаў, грунтуючыся на глётахраналягічных дасьледаваньнях, адзначыў дату распаду пракартвэльскае мовы на сванскую і пракарта-занскую прыкладна ў ХІХ ст. да н.э.[11][12], пасьля чаго, на ягоную думку, каля VIII ст. да н.э. адбыўся распад пракарта-занскае мовы на грузінскую і празанскую[12]. Тым ня менш, ён жа адзначае, што падобныя даты зьяўляюцца папярэднімі і патрабуюць далейшых дасьледаваньняў[11].

Зьнешняя роднасьць[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Як лічыцца ў сучаснай лінгвістыцы, картвэльскія мовы ня маюць генэтычных сувязяў зь іншымі моўнымі сем'ямі, у тым ліку з паўночнакаўкаскімі[13][14].

Некаторыя лінгвісты, аднак, пастулююць існаваньне настратычнае макрасям'і, у якую, у тым ліку, уваходзіць таксама картвэльская сям'я, але існаваньне гэтае макрасям'і зьяўляецца гіпатэтычным і часта ставіцца пад сумнеў.

Адзначаліся некаторыя марфалягічныя падабенствы, напрыклад, у склонавай сыстэме, з басконскай мовай. На грунце гэтага існавала гіпотэза, якая зьвязвала картвэльскія мовы зь неіндаэўрапейскімі мовамі і, у прыватнасьці, з сэміцкімі, аднак цяпер яна практычна паўсюдна лічыцца неабгрунтаванай[13][14].

Паралелі зь іншымі моўнымі сем'ямі могуць зьяўляцца вынікамі ўзаемных кантактаў і запазычваньняў: такім чынам, прыкладам, узьнікнуў шэраг агульных асаблівасьцяў у картвэльскіх і паўночнакаўкаскіх мовах, дадзеная акалічнасьць робіць мажлівым паходжаньне некаторых картвэльскіх граматычных рысаў зь іншых моваў. Існуе гіпотэза сына-каўкаскае макрасям'і, якая аб'ядноўвае, у тым ліку, паўночнакаўкаскія й басконскую мовы, такім чынам, зыходзячы з гэтага, марфалягічныя падабенствы між басконскай й картвэльскімі могуць быць растлумачаныя як паўночнакаўкаскія рысы, падобныя на басконскія й запазычаныя ў картвэльскія.

Некаторыя падабенствы ў лексыцы, выяўленыя ў эпоху існаваньня адпаведных моваў-продкаў, збліжаюць картвэльскія мовы з індаэўрапейскімі[15], што ўвогуле ўпісваецца ў настратычную гіпотэзу, якая ўлічвае таксама й індаэўрапейскія мовы. Незважаючы на гэта, гэтыя падабенствы прыпісваюцца кантактам носьбітаў пракартвэльскае й праіндаэўрапейскае моваў[16].

Лінгвістычная характарыстыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фанэтыка, фаналёгія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Ніжэй прыведзены пералік фанэмаў, існых у картвэльскіх мовах, параўнаных з фанэмамі, якія рэканструююцца для пракартвэльскае мовы[17]. Пазначэньне фанэмаў прыведзенае паводле грузінскага пісьма (зьлева ўверсе), а таксама ягоных адпаведнікаў паводле адпаведнага лінгвістычнага запісу (справа ўверсе) ды IPA (унізе).

  • Галосныя:
Пр.-картв. Груз. Занск. Сван.
*ა (*a)
[ɑ]
a
[ɑ]
o
[ɔ]
a
[ɑ]
*ე (*e)
[ɛ]
e
[ɛ]
a
[ɑ]
e
[ɛ]
*ი (*i)
[i]
i
[i]
i
[i]
i
[i]
*ო (*o)
[ɔ]
o
[ɔ]
o
[ɔ]
o
[ɔ]
*უ (*u)
[u]
u
[u]
u
[u]
u
[u]
  • Зычныя:
Пр.-картв. Груз. Занск. Сван.
Звонкія
выбухныя
*ბ (*b)
[b]
b
[b]
b
[b]
b
[b]
*დ (*d)
[d]
d
[d]
d
[d]
d
[d]
*გ (*g)
[ɡ]
g
[ɡ]
g
[ɡ]
g / ǯ
[ɡ] / [d͡ʒ]
Звонкія
афрыкаты
*ძ (*ʒ)
[d͡z]
ʒ
[d͡z]
ʒ
[d͡z]
ʒ / z
[d͡z] / [z]
*ძ₁ (*ʒ₁)
[d͡ʐ]
ǯ
[d͡ʒ]
ǯ / ž
[d͡ʒ] / [ʒ]
*ჯ (*ǯ)
[d͡ʒ]
ǯ
[d͡ʒ]
ǯg / ʒg
[d͡ʒɡ] / [d͡zɡ]
ǯg / sg
[d͡ʒɡ] / [sɡ]
Звонкія
Фрыкатывы
*ზ (*z)
[z]
z
[z]
z
[z]
z
[z]
*ზ₁ (*z₁)
[ʐ]
ž
[ʒ]
ž
[ʒ]
*ღ (*ɣ)
[ɣ]
ɣ
[ɣ]
ɣ
[ɣ]
ɣ
[ɣ]
*უ̂ (*w)
[w]
v
[v]
v
[v]
w
[w]
Абруптыўныя
выбухныя
*პ (*ṗ)
[pʼ]

[pʼ]

[pʼ]

[pʼ]
*ტ (*ṭ)
[tʼ]

[tʼ]

[tʼ]

[tʼ]
*კ (*ḳ)
[kʼ]

[kʼ]

[kʼ]
ḳ / č'
[kʼ] / [t͡ʃʼ]
*ყ (*qʼ)
[qʼ]

[qʼ]
qʼ / ʔ / ḳ
[qʼ] / [ʔ] / [kʼ]

[qʼ]
Абруптыўныя
афрыкаты
*წ (*ċ)
[t͡sʼ]
ċ
[t͡sʼ]
ċ
[t͡sʼ]
ċ
[t͡sʼ]
*წ₁ (*ċ₁)
[t͡ʂʼ]
čʼ
[t͡ʃʼ]
čʼ
[t͡ʃʼ]
*ლʼ (*ɬʼ)
[t͡ɬʼ]
h
[h]
*ჭ (*čʼ)
[t͡ʃʼ]
čʼ
[t͡ʃʼ]
čʼḳ / ċḳ
[t͡ʃʼkʼ] / [t͡sʼkʼ]
čʼḳ / šḳ
[t͡ʃʼkʼ] / [ʃkʼ]
Глухія
выбухныя
і афрыкаты
*ფ (*p)
[p]
p
[p]
p
[p]
p
[p]
*თ (*t)
[t]
t
[t]
t
[t]
t
[t]
*ც (*c)
[t͡s]
c
[t͡s]
c
[t͡s]
c
[t͡s]
*ც₁ (*c₁)
[t͡ʂ]
č
[t͡ʃ]
č
[t͡ʃ]
*ჩ (*č)
[t͡ʃ]
č
[t͡ʃ]
čk
[t͡ʃk]
čk / šg
[t͡ʃk] / [ʃɡ]
*ქ (*k)
[k]
k
[k]
k
[k]
k / č
[k] / [t͡ʃ]
*ჴ (*q)
[q]
x
[x]
x
[x]
q
[q]
Звонкія
фрыкатывы
*ხ (*x)
[x]
x
[x]
*შ (*š)
[ʃ]
š
[ʃ]
šk / sk
[ʃk] / [sk]
šg / sg
[ʃɡ] / [sɡ]
*ს (*s)
[s]
s
[s]
s
[s]
s
[s]
*ს₁ (*s₁)
[ʂ]
š
[ʃ]
š
[ʃ]
*ლʿ (*lʿ)
[ɬ]
l
[l]
Плыўныя *ლ (*l)
[l]
l
[l]
l
[l]
*რ (*r)
[r]
r
[r]
r
[r]
r
[r]
Насавыя *მ (*m)
[m]
m
[m]
m
[m]
m
[m]
*ნ (*n)
[n]
n
[n]
n
[n]
n
[n]

Марфалёгія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Марфалёгія картвэльскіх моваў вылучаецца адсутнасьцю роду й наяўнасьцю супрацьпастаўленьня разумных і неразумных назоўнікаў. Існуе таксама адрозьненьне паводле адушаўлёнасьці—неадушаўлёнасьці, канкрэтнасьці—абстрактнасьці. Адзначаны абляўт[18]. Сыстэма ліку заснаваная на лічбе дваццаць.

Ніжэй прыведзеныя прыклады адрозьненьня назоўнікаў паводле тых ці іншых катэгорыяў.

Канкрэтныя Абстрактныя
Адушаўлёныя Неадушаўлёныя
Людзі й чалавекападобныя (боствы, анёлы) істоты Жывёлы Неадушаўлёныя прадметы Абстрактныя паняткі
Разумныя Неразумныя
«хто»-кляса «што»-кляса
  • Склон:

Ніжэй прыведзеныя склонавыя канчаткі, уласьцівыя кожнай з картвэльскай моваў.

Склон Адз.л. Мн.л.
Мэгрэльск. Ласк. Груз. Сван. Мэгрэльск. Ласк. Грузін. Сван.
Н.с. -i -i/-e -i -i -ep-i -ep-e -eb-i -är
Эргатыўны -k -k -ma -d -ep-k -epe-k -eb-ma -är-d
Д.с. -s -s -s -s -ep-s -epe-s -eb-s -är-s
Р.с. - - -is - -ep-iš -epe-š(i) -eb-is -are-š
Лятыў -iša -iša -ep-iša -epe-ša
Аблятыў -iše -iše -ep-iše -epe-še(n)
Т.с. -it -ite -it -šw -ep-it -epe-te(n) -eb-it -är-šw
Прыслоўны -o(t)/-t -ot -ad/-d -d -ep-o(t) -eb-ad -är-d
Фіналіс -išo(t) -isad -išd -ep-išo(t) -eb-isad -är-išd
К.с. -o (/-v) -eb-o

Ніжэй прыведзены ўзор скланеньня ў картвэльскіх мовах на ўзоры асновы «стары».

Склон Адз.л. Мн.л.
Мэгрэльск. Ласк. Грузін. Сван. Мэгрэльск. Ласк. Грузін. Сван.
Н.с. ǯveš-i mǯveš-i ʒvel-i ǯwinel ǯveš-ep-i mǯveš-ep-e ʒvel-eb-i ǯwinel-är
Эргатыў ǯveš-k mǯveš-i-k ʒvel-ma ǯwinel-d ǯveš-ep-k mǯveš-epe-k ʒvel-eb-ma ǯwinel-är-d
Д.с. ǯveš-s mǯveš-i-s ʒvel-s ǯwinel-s ǯveš-ep-s mǯveš-i-epe-s ʒvel-eb-s ǯwinel-är-s
Р.с. ǯveš- mǯveš- ʒvel-is ǯwinl- ǯveš-ep-iš mǯveš-epe-š ʒvel-eb-is ǯwinel-är-iš
Лятыў ǯveš-iša mǯveš-iša ǯveš-ep-iša mǯveš-epe-ša
Аблятыў ǯveš-iše mǯveš-iše ǯveš-ep-iše mǯveš-epe-še
Т.с. ǯveš-it mǯveš-ite ʒvel-it ǯwinel-šw ǯveš-ep-it mǯveš-epe-te ʒvel-eb-it ǯwinel-är-šw
Прыслоўны ǯveš-o mǯveš-ot ʒvel-ad ǯwinel-d ǯveš-ep-o ʒvel-eb-ad ǯwinel-är-d
Фіналіс ǯveš-išo ʒvel-isad ǯwinel-išd ǯveš-ep-išo ʒvel-eb-isad ǯwinel-är-išd
К.с. ʒvel-o ʒvel-eb-o
  • Дзеяслоў:

Картвэльскі дзеяслоў звычайна можа пазначаць адну, дзьве або тры граматычныя асобы. Выканаўца дзеяньня ў сказе выступае як дзейнік, прадметы ці асобы, што зазнаюць дзеяньне — як прамое або ўскоснае дапаўненьне. Асоба можа знаходзіцца як у адзіночным, так і ў множным ліку. Паводле колькасьці вышэйзгаданых асобаў дзеяслоў клясыфікуецца як безасабовы, двуасабовы або трохасабовы. Уласьцівыя ад 11 да 15 мадальна-часавых формаў.

Безасабовы дзеяслоў можа дапасоўвацца толькі зь дзейнікам і бывае толькі непераходным. Двуасабовы дзеяслоў дапасоўваецца як зь дзейнікам, так і з дапаўненьнем, пры гэтым у залежнасьці ад дапаўненьня вызначаецца й сам дзеяслоў: у выпадку, калі дапаўненьне ёсьць прамым, дзеяслоў зьяўляецца пераходным, калі ўскосным — адпаведна непераходным. Трохасабовы дзеяслоў дапасоўваецца зь дзейнікам і адразу з двума дапаўненьнямі (прамым і ўскосным) і зьяўляецца г.зв. двупераходным. Дзейнік і дапаўненьне ва ўсіх выпадках маркіруюцца спэцыяльнымі афіксамі. Ніжэй прыведзеныя прыклады асабістых маркераў.

Дзейнік
Адз.л. Мн.л.
Ст.-грузін. Суч. грузін. Мэгрэл., ласк. Сван. Ст.-грузін. Суч. грузін. Мэгрэл., ласк. Сван.
S1 v- v- v- xw- v-...-t v-...-t v-...-t xw-...-(š)d (экскл.)

l-...-(š)d (інкл.)

S2 x/h- ∅,(h/s)- x-/∅ x/h-...-t ∅,(h/s)-...-t ∅-...-t x/∅-...-(š)d
S3 -s,-a/o,-n,-ed -s,-a/o -s,-u,-n (l)-...-s/(a) -an,-en,-es,-ed -en,-an,-es -an,-es (l)-...-x
Дапаўненьне
O1 m- m- m- m- m- (экскл.)

gv- (інкл.)

gv- m-...-t,-an,-es n- (экскл.)

gw- (інкл.)

O2 g- g- g- ǯ- g- g-...-t g-...-t,-an,-es ǯ-...-x
O3 x/h,∅- ∅,s/h/∅- ∅,x- x/h,∅- ∅,s/h/∅-...-t ∅-...-t,-an,-es ∅,x-...-x

Спэцыяльныя маркеры таксама адрозьніваюць дзеяслоў паводле накіраванасьці да той ці іншай асобы:

  • Суб'ектны — дзеяньне для асобы, што ажыцьцяўляе дзеяньне;
  • Аб'ектны — дзеяньне, ажыцьцяўленае для іншай асобы;
  • Аб'ектна-пасіўны — дзеяньне, ажыцьцяўленае для іншай асобы пры пасіўнасьці дзейніку;
  • Нэўтральны — нэўтральнае намерамі дзеяньне.

Ніжэй прыведзенае адрозьненьне дзеяслоўных маркераў паводле іх накіраванасьці.

Тып Мэгрэл. Ласк. Грузін. Сван.
Суб'ектны -i- -i- -i- -i-
Аб'ектны -u- -u- -u- -o-
Аб'ектна-пасіўны -a- -a- -e- -e-
Нэўтральны -o-/-a- -o- -a- -a-

Сынтаксіс[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Спосабы сынтаксічнае сувязі — кіраваньне, каардынацыя, прымыканьне, дапасаваньне. Адрозьніваюцца тры асноўныя канструкцыі сказу: намінатыўная, эргатыўная (пры пераходных дзеясловах пры большасьці часоў) і датыўная (пры дзеясловах успрыманьня). Дзеяслоў мае тэндэнцыю знаходзіцца ля канца сказу.

Лексыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Словаўтварэньне прэфіксальнае, суфіксальнае і галоўным чынам — прэфіксальна-суфіксальнае (цыркумфіксы); ёсьць словаскладаньне. Шмат дэскрыпцыйных словаў. Акрамя спрадвечнага лексычнага фонду прадстаўленыя запазычваньні арабскага, пэрсыдзкага, цюрскага паходжаньня[19]

Ніжэй прыведзеныя некаторыя базавыя лексэмы ды іх параўнаньне ў розных картвэльскіх мовах, а таксама адноўленыя аналягі для пракартвэльскае й пракарта-занскае моваў.

  Пр.-картв.

form

Карта-занск. Сван.
Пр.-картв.-занск. Грузін. Мэгрэл. Ласк.
1. адзін, 2. іншы *s₁khwa
[ʂkhwɑ]
*s₁khwa
[ʂkhwɑ]
skhva
[skhvɑ]
(іншы)
škhva
[ʃkhva]
(іншы)
čkva / škva
[t͡ʃkvɑ] / [ʃkvɑ]
(іншы, яшчэ адзін)
e-šxu
[ɛ-ʃxu]
(адзін)
адзін n/a *erti
[ɛrti]
erti
[ɛrti]
arti
[ɑrti]
ar
[ɑr]
n/a
два *yori
[jɔri]
*yori
[jɔri]
ori
[ɔri]
žiri / žəri
[ʒiri] / [ʒəri]
žur / ǯur
[ʒur] / [d͡ʒur]
yori
[jɔri]
тры *sami
[sɑmi]
*sami
[sɑmi]
sami
[sɑmi]
sumi
[sumi]
sum
[sum]
semi
[sɛmi]
чатыры *o(s₁)tkho
[ɔ(ʂ)tkhɔ]
*otkho
[ɔtkhɔ]
otkhi
[ɔtkhi]
otkhi
[ɔtkhi]
otkho
[ɔtkhɔ]
w-oštkhw
[w-ɔʃtkhw]
пяць *khu(s₁)ti
[khu(ʂ)ti]
*khuti
[khuti]
khuti
[khuti]
khuti
[khuti]
khut
[khut]
wo-khušd
[wɔ-khuʃd]
шэсьць *eks₁wi
[ɛkʂwi]
*eks₁wi
[ɛkʂwi]
ekvsi
[ɛvksi]
amšvi
[ɑmʃwi]
aši
[ɑʃi]
usgwa
[usɡwɑ]
сем *šwidi
[ʃwidi]
*šwidi
[ʃwidi]
švidi
[ʃvidi]
škviti
[ʃkviti]
škvit
[ʃkvit]
i-šgwid
[i-ʃɡwid]
восем *arwa
[ɑrwɑ]
*arwa
[ɑrwɑ]
rva
[rvɑ]
ruo / bruo
[ruɔ] / [bruɔ]
ovro / orvo
[ɔvrɔ] / [ɔrvɔ]
ara
[ɑrɑ]
дзевяць *ts₁khara
[t͡ʂkhɑrɑ]
*ts₁khara
[t͡ʂkhɑrɑ]
tskhra
[t͡sxrɑ]
čkhoro
[t͡ʃkhɔrɔ]
čkhoro
[t͡ʃkhɔrɔ]
čkhara
[t͡ʃkhɑrɑ]
дзесяць *a(s₁)ti
[ɑ(ʂ)ti]
*ati
[ɑti]
ati
[ɑti]
viti
[viti]
vit
[vit]
ešd
[ɛʃd]
дваццаць n/a *ots₁i
[ɔt͡ʂi]
otsi
[ɔt͡si]
etsi
[ɛt͡ʃi]
etsi
[ɛt͡ʃi]
n/a
сто *as₁i
[ɑʂi]
*as₁i
[ɑʂi]
asi
[ɑsi]
oši
[ɔʃi]
oši
[ɔʃi]
-ir
[ɑʃ-ir]
Асабістыя займеньнікі
  Пр.-картв. Грузін. Мэгрэл. Ласк. Сван.
я *me
[mɛ]
me
[mɛ]
ma
[mɑ]
ma(n)
[mɑ]
mi
[mi]
ты *sen
[sɛn]
šen
[ʃɛn]
si
[si]
si(n)
[si]
si
[si]
які *e-
[ɛ-]
e-sa
[ɛ-sɑ]
e-na
[ɛ-nɑ]
(h)e-ya
[(h)ɛ-jɑ]
e-ǯa
[ɛ-d͡ʒɑ]
мы *čwen
[t͡ʃwɛn]
čven
[t͡ʃvɛn]
čki(n) / čkə(n)
[t͡ʃki(n)] / [t͡ʃkə(n)]
čkin / čku / šku
[t͡ʃkin] / [t͡ʃku] / [ʃku]
вы *stkwen
[stkwɛn]
tkven
[tkvɛn]
tkva(n)
[tkvɑ(n)]
tkvan
[tkvɑn]
sgäy
[sɡæj]
Прыналежныя займеньнікі
  Пр.-картв. Грузін. Мэгрэл. Ласк. Сван.
мой *č(w)e-mi
[t͡ʃ(w)ɛ-mi]
če-mi
[t͡ʃɛ-mi]
čki-mi
[t͡ʃki-mi]
čki-mi / ški-mi
[t͡ʃki-mi] / [ʃki-mi]
mi-šgu
[mi-ʃɡu]
твой *š(w)eni
[ʃ(w)ɛni]
šeni
[ʃɛni]
skani
[skɑni]
skani
[skɑni]
i-sgu
[i-sɡu]
ягоны/ейны *m-is₁
[m-iʂ]
m-is-i
[m-is-i]
mu-š-i
[mu-ʃ-i]
(h)e-mu-š-i
[(h)ɛ-mu-ʃ-i]
m-ič-a
[m-it͡ʃ-ɑ]
ваш *čweni
[t͡ʃwɛni]
čveni
[t͡ʃvɛni]
čkini / čkəni
[t͡ʃkini] / [t͡ʃkəni]
čkini / čkuni / škuni
[t͡ʃkini] / [t͡ʃkuni] / [ʃkuni]
gu-šgwey (excl.)
[ɡu-ʃɡwɛj]

ni-šgwey (incl.)
[ni-ʃɡwɛj]

вашыя *stkweni
[stkwɛni]
tkveni
[tkvɛni]
tkvani
[tkvɑni]
tkvani
[tkvɑni]
i-sgwey
[i-sɡwɛj]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Kartvelian | Ethnologue
  2. ^ Dalby (2002), p. 38.
  3. ^ Lang (1966), p. 154.
  4. ^ Hewitt (1995), p. 4.
  5. ^ Judeo-Georgian | Ethnologue
  6. ^ Boeder (2002), p. 3.
  7. ^ Boeder (2005), p. 6.
  8. ^ Gamkrelidze (1966), p. 69.
  9. ^ Fähnrich & Sardzhveladze (2000).
  10. ^ Kajaia (2001).
  11. ^ а б в Klimov (1998b), p. 14.
  12. ^ а б Klimov (1994), p. 91.
  13. ^ а б Encyclopædia Britannica // 15th edition. — 1986.
  14. ^ а б Encyclopædia Britannica. Caucasian languages // Languages of the World. — Macropedia.
  15. ^ Gamkrelidze & Ivanov (1995), pp. 774-776.
  16. ^ Gamkrelidze & Ivanov (1995), p. 768.
  17. ^ Fähnrich (2002), p. 5-6
  18. ^ Гамкрэлідзэ Т., Мачаварыяні Г. Сыстэма санантаў і абляўт у картвэльскіх мовах. Тыпалёгія агульнакартвэльскае структуры (на груз. мове). — Тб.: 1965.
  19. ^ Картвельские языки // БСЭ.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Boeder, W. 52 // Speech and thought representation in the Kartvelian (South Caucasian) languages / Güldemann, T., von Roncador, M. (Eds.). — Reported Discourse. A Meeting-Ground of Different Linguistic Domains. Typological Studies in Language. — Amsterdam/Philadelphia: Benjamins, 2002.
  • Boeder, W. 115 // The South Caucasian languages. — Lingua, 2005.
  • Dalby, A. Language in Danger; The Loss of Linguistic Diversity and the Threat to Our Future. — Columbia University Press, 2002.
  • Fähnrich, H. Kartwelische Wortschatzstudien. — Jena: Friedrich-Schiller-Universität, 2002.
  • Fähnrich, H. & Sardzhveladze, Z. Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. — Tbilisi: 2000.
  • Gamkrelidze, Th. 42 // A Typology of Common Kartvelian. — Language: 1966 Т. 1.
  • Gamkrelidze, Th. & Ivanov, V. 1-2 // Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and a Proto-Culture. — Berlin and New York: Mouton de Gruyter, 1995.
  • Hewitt, B.G. Georgian: A Structural Reference Grammar. — John Benjamins Publishing, 1995. — ISBN 978-90-272-3802-3
  • Kajaia, O. 1 // Megrelian-Georgian dictionary. — Tbilisi: 2001.
  • Kartozia, G. The Laz language and its place in the system of Kartvelian languages. — Tbilisi: 2005.
  • Klimov, G. Einführung in die kaukasische Sprachwissenschaft. — Hamburg: Buske, 1994.
  • Klimov, G. Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. — Berlin: Mouton de Gruyter, 1998.
  • Lang, D. M. The Georgians. — New-York: Praeger, 1966.
  • Ruhlen, M. 1: Classification // A Guide to the World’s Languages. — Stanford: Stanford University Press, 1987.
  • Климов Г. А. Кавказские языки // Языки мира. — М.: 1998.
  • Климов Г. А. Этимологический словарь картвельских языков. — М.: 1964.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]