Фэрдынанд II (кароль Арагону)

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Фэрдынанд II

Фэрдынанд ІІ «Каталіцкі» (па-гішпанску: Fernando II de Aragón y V de Castilla «el Católico», па-каталянску: Ferran II d'Aragó «el Catòlic», па-арагонску: Ferrando II d'Aragón «lo Catolico»; 10 сакавіка 1452 — 23 студзеня 1516) — быў каралём Арагоніі (1479—1516), Сыцыліі (1468—1516), Нэапалю (1504—1516), Вaленсіі, Сардыніі ды Навары, графам Барсэлёнскім, праз сваю жонку дэ-юрэ каралём Кастыліі (1474—1504), рэгентам і сапраўдным гаспадаром гэтай краіны з 1508 году да сваёй сьмерці ў імя сваёй псыхічна неўраўнаважанае дачкі Хуаны Вар’яткі.

Біяграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фэрдынанд быў сынам Яна ІІ Арагонскага (чыя сям’я была малодшай лініяй дынастыі Трастамара) ад яго другое жонкі, кастыльскай шляхцянкі Хуаны Энрыкес. 19 кастрычніка 1469 году ў Вальядалідзе ён пабраўся шлюбам з Інфантай Ізабэлай, зводнай сястрой і спадкаемцай Генрыка IV, караля Кастыліі. Такім чынам ён стаў «jure uxoris» каралём Кастыліі, калі Ізабэла стала каралевай Кастыліі па сьмерці яе брата ў 1474 годзе. Ізабэла таксама належала да каралеўскае дынастыі Трастамара. Маладыя манархі спачатку былі прымушаны весьці грамадзянскую вайну супраць прынцэсы Хуаны, прызнанае, але па-зашлюбнае дачкі Генрыка IV. Калі Фэрдынанд узыйшоў на трон Арагона, па сьмерці свайго бацькі ў 1479 годзе, Карона Кастыліі й разнастайныя тэрыторыі Кароны Арагона аб'ядналіся ў пэрсанальнае вуніі, утварыўшы адзіную, упершыню з VIII стагодзьдзя, тэрытарыяльна-палітычную адзінку, якую можна назваць Гішпаніяй, нягледзячы на тое, што розныя тэрыторыі ня мелі адзінае нацыянальнае адміністрацыі да ХVІІІ стагодзьдзя.

Першае дзесяцігодзьдзе сумеснага панаваньня Фэрдынанда й Ізабэлы было занята захопам каралеўства Гранада – апошняга мусульманскага анклава на Іберыйскае паўвыспе, які завяршыўся ў 1492 годзе. У той жа самы год быў выданы Альгамбрскі дыкрэт, які выганяў габрэяў як з Кастыліі, так і з Арагону. Таксама ў гэты год каралеўская пара выправіла Хрыстафора Калюмба ў яго экспэдыцыю ў Новы сьвет. Па дамове заключанай у Тардэсіяс у 1494 годзе, па-за эўрапейскі сьвет быў падзелены паміж каронамі Партугаліі й Кастыліі па паўночна-паўднёвае лініі, якая ішла праз Атлянтычны акіян.

Пазьнейшая частка жыцьця Фэрдынанда была па большасьці занята барацьбой з каралямі Францыі за кантроль над Італіяй падчас, так званых, Італьянскіх войнаў. У 1494 годзе, Карл VІІІ, кароль Францыі, ўварваўся ў Італію й выгнаў Альфонса ІІ (які быў стрыечным братам Фэрдынанда й прыёмным сынам Фэрдынандавай сястры) з трона Нэапаля. Фэрдынанд уступіў у хаўрус з некаторымі італьянскімі гаспадарамі й з імпэратарам Максыміліянам І і пасьпяхова выбіў французаў у 1496 годзе, пасадзіўшы на нэапалітанскі трон Фэрдынанда ІІ, сына караля Альфонса. У 1501 годзе, пасьля сьмерці Фэрдынанда Нэапалітанскага й уступленьня на трон ягонага дзядзькі Фрэдэрыка, Фэрдынанд Арагонскі падпісаў пагадненьне з наступнікам Карла VІІІ, Людовікам ХІІ, які толькі што пасьпяхова адстаяў свае прэтэнзіі на Міланскае герцагства, аб падзеле Нэапалітанскіх уладаньняў. Паводле гэтага дакуманта Кампанія й Абруццы, якая уключае ў сябе сам Нэапаль, мусілі адысьці да французаў, у той час калі Апулія й Калябрыя мусілі застацца за Фэрдынандам. Неўзабаве дамова развалілася на часткі, і на працягу некалькіх наступных гадоў найлепшы генэрал Фэрдынанда, Ганзала Фернандэс де Кордаба, вёў вайну супраць французаў, захапіўшы Нэапаль у 1504 годзе. Яшчэ адзін менш знакаміты «захоп» адбыўся ў 1503 годзе, калі Андрэас Палеолаг, дэ-юрэ імпэратар Усходняе Рымскае імпэрыі зрабіў сваімі спадкаемцамі Фэрдынанда ды Ізабэлу. Такім чынам Фэрдынанд стаў дэ-юрэ ўсходнерымскім імпэратарам.

Па сьмерці Ізабэлы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Па сьмерці Ізабэлы яе каралеўства перайшло да ейнае дачкі Хуаны. Фэрдынанд кіраваў краінай у якасьці рэгента ў час яе знаходжаньня ў Нідэрляндах, якімі правіў ейны муж эрцгерцаг Філіп. Фэрдынанд паспрабаваў заставіць рэгенцтва за сабой, але, сутыкнуўшыся з апазыцыяй кастыльскага шляхецтва, мусіў саступіць на карысьць мужа Хуаны, які такім чынам стаў каралём Філіпам І Кастыльскім. Па сьмерці Філіпа ў 1506 годзе Фэрдынанд вярнуўся да рэгенцтва з прычыны псыхічнага нездароўя Хуаны й непаўналецьця ейнага сыну, Карла Генцкага, які меў толькі 6 гадоў веку, і кіраваў праз Франсіско кардынала Хіменэс дэ Сыснэрас, канцлера каралеўства.

Фэрдынанд не пагаджаўся з палітыкай, якую праводзіў Філіп. У 1505 годзе Фэрдынанд ізноў ажаніўся на Жэрмэн дэ Фуа, пра-праўнучке ягонае зводнае сястры, каралевы Элеяноры Наварскае, спадзяючыся мець дзіця мужчынскае плоці, каб, такім чыман, разьяднаць Кастылію ды Арагон, і адмовіць Філіпу ў будучай магчымасьці караляваньня ў Арагоне, а таксама закласьці падмурак прэтэнзіяў на землі наварскае кароны.

У 1508 годзе ў Італіі йзноў выбухнула вайна - гэтым разам з Вэнэцыяй, супраць якой аб'ядналіся усе дзяржавы паўвыспы, разам зь Людовікам XII, Фэрдынандам, Максімілянам І ды Папам Юліям ІІ, ў так званай Лізе Камбрэ. Нягледзячы на тое, што французы здолелі атрымаць перамогу над вэнэцыянцамі ў бітве пры Аньядэлла, Ліга неўзабаве развалілася з-за падозраньняў якія мелі Папа й Фэрдынанд наконт намераў французаў. У гэтых варунках была сфармаваная Сьвятая Ліга, у якую таксама увайшлі ўсе дзяржавы, але гэтым часам яна была скіраваная супраць Францыі.

У лістападзе 1511 году Фэрдынанд і ягоны зяць, Генрых VIII, кароль Ангельшчыны, падпісалі Ўэстмінстэрскую дамову, паводле якой абодвы бакі мелі быць хаўрусьнікамі ў вайне супраць Францыі. У той жа самы год Фэрдынанд захапіў ды анэксаваў паўднёвую частку каралеўства Навара, каралі якой адначасова зьяўляліся францускімі арыстакратамі. У асноўным Сьвятая Ліга дамаглася посьпехаў і ў Італіі. Французы былі выгнаны зь Мілана, які йзноў перайшоў да герцагаў з роду Сфорца паводле мірнае дамовы 1513 года. Аднак праз два гады францускія войскі ізноў увайшлі ў Мілан.

Фэрдынанд памёр у 1516 годзе ў мястэчку Мадрыгалеха, Карсэрэс, Экстрэмадура, Гішпанія.

Спадчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фэрдынанд меў славу вельмі прадбачлівага й бязьлітаснага палітыка. Адным зь першых ён зразумеў моц і патанцыял аб’яднанай Гішпаніі, над узмацненьнем якой, ён разам са сваёй жонкай, Ізбэлай Кастыльскай, безупынна працаваў. Спрабуючы стала ўсталяваць дамінаваньне Гішпаніі ў Італіі, Фэрдынанд і Ізабэлла, вялі актыўную дынастычную палітыку, каб акружыць свайго самага магутнага й упартага праціўніка, Францыю, ланцугом хаўрусьнікаў. Так былі аддадзеныя замуж Хуана, будучая каралева Кастыліі, якая стала жонкай герцага Фляндрыі Філіпа й маткай будучага імпэратара Карла V Вялікага, і Катарына Арагонская, якая стала жонкай, спачатку Артура, герцага Ўэйлскага, а пасьля яго малодшага брата Генрыха VIII, і маткай каралевы Марыі I, якая дастала мянушку «крывавае Мэры» за сваю рэпрэсыўную рэлігійную палітыку. Фэрдынанд добра разумеў патрэбы сваёй краіны. І калі яго спадкаемца, Карл V, уступіў на трон, Гішпанія й яе ўладаньні сталі падмуркам і самай каштоўнай часткай ўсіх яго зямель і гаспадарстваў.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фэрдынанд II (кароль Арагону)сховішча мультымэдыйных матэрыялаў