Менскі езуіцкі калегіюм

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Помнік сакральнай архітэктуры
Менскі езуіцкі калегіюм
Менскі езуіцкі калегіюм
Менскі езуіцкі калегіюм
Краіна Беларусь
Места Менск
Каардынаты 53°54′11.33″ пн. ш. 27°33′15.85″ у. д. / 53.9031472° пн. ш. 27.5544028° у. д. / 53.9031472; 27.5544028Каардынаты: 53°54′11.33″ пн. ш. 27°33′15.85″ у. д. / 53.9031472° пн. ш. 27.5544028° у. д. / 53.9031472; 27.5544028
Архітэктурны стыль барокавая архітэктура[d]
Дата заснаваньня XVII ст.
Статус Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Менскі езуіцкі калегіюм на мапе Беларусі
Менскі езуіцкі калегіюм
Менскі езуіцкі калегіюм
Менскі езуіцкі калегіюм
Менскі езуіцкі калегіюм на Вікісховішчы

Менскі езуіцкі калегіюм — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у Менску; рымска-каталіцкая навучальная ўстанова, што давала адукацыю на ўзроўні гуманітарнага ўнівэрсытэту[1]. Знаходзіцца на гістарычным Высокім Рынку. Твор архітэктуры барока. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Утварае адзіны архітэктурны комплекс з Архікатэдральным касьцёлам Імя Найсьвяцейшай Панны Марыі. Займаў практычна ўвесь квартал пры пляцы Высокім Рынку, абмежаваны вуліцамі Койданаўскай, Зборавай і Фэліцыянаўскай. Па Другой сусьветнай вайне савецкія ўлады зьнішчылі большую частку комплексу, да нашага часу захавалася значна перабудаваная езуіцкая школа, у якой цяпер месьціцца музычны каледж.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікае Княства Літоўскае[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Званіца, 1919 р.

Езуіты зьявіліся ў Менску ў 1654 року з фундацыі біскупа смаленскага Гераніма Сангушкі, які набыў для іх рэзыдэнцыі мураваную сядзібу з драўлянай капліцай на рагу вуліцы Койданаўскай і пляцу Высокага Рынку. Да 1686 року супольнасьць езуітаў у Менску мела статус місіі, потым — рэзыдэнцыі, а з 1714 року — калегіюму.

Будынкі рэзыдэнцыі да канца ХVІІ ст. паступова мадэрнізаваліся. У 1699 року збудавалі 2-павярховая мураваная езуіцкая школа, а 24 красавіка 1700 року адбылося ўрачыстае асьвячэньне нарожнага камня новага мураванага касьцёла. 16 красавіка 1710 року біскуп віленскі Канстантын Казімер Бжастоўскі асьвяціў касьцёл пад тытулам Езуса, Панны Марыі і Сьвятой Барбары, аднак будаваньне сьвятыні працягвалася да 1730—1732 рокаў.

У 1723 року пачалася рэканструкцыя дома Гегера і ўзьвядзеньне направа ад касьцёла 2-павярховага мураванага будынка калегіюму, у якім знаходзіліся пакоі прафэсараў і магістраў. Пазьней з боку вуліцы Койданаўскай прыбудавалі 3-павярховае крыло, дзе разьмясьціліся рэфэктар, кухня і інш. Канчатковы выгляд комплекс калегіюму набыў ў 1750 року, калі ў цэнтры ягонага фасаду скончылася ўзьвядзеньне высокай 3-яруснай, перакрытай барокавым купалам складанай формы вежы, у якой усталявалі гадзіньнік. У 1749[2] року побач з касьцёлам збудавалі будынак аптэкі зь лябараторыяй, а таксама гаспадарчыя і дапаможныя пабудовы. У гэты час у езуіцкім калегіюме выкладалі рыторыку, паэзію, сынтаксіс, граматыку, тэалёгію, старажытнагабрэйскую мову, этыку, матэматыку, фізыку, лёгіку, мэтафізыку. Дзейнічаў школьны тэатар і найлепшая ў месьце бібліятэка.

У 1770 року праводзілася рэканструкцыя будынка школы — уваход у яго пазначылі квадратнай у пляне вежай з купалам. У 1773 року Папа Рымскі Клімэнт XIV часова забараніў ордэн езуітаў, на базе калегіюму ўтварылася 6-рочная павятовая сьвецкая школа, а касьцёл перайшоў у ранг парафіяльных.

Пад уладай Расейскай імпэрыі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Фота Л. Дашкевіча, 1928 р.

Па другім падзеле Рэчы Паспалітай (1793) касьцёл працягваў дзейнічаць. З 1799 року ў колішняй езуіцкай школе разьмясьціўся Дом губэрнатара, будынак цалкам пеабудавалі ў стылі клясыцызму.

Да 1820 року калегіюм займалі Прысутныя месцы, потым — магістрат («Гарадзкая дума»), а з 1852 року — скарбніца («Казённая палата»). Вежа калегіюму страціла свой купал і ператварылася ў дазорную вежу пажарнай аховы.

Найноўшы час[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У 1951 року савецкія ўлады разабралі вежы касьцёла, зьнішчылі мастацкае аздабленьне інтэр’ераў і перабудавалі помнік у спартовы комплекс таварыства «Спартак». Будынак калегіюму і ягоную вежу ўшчэнт зруйнавалі, на іх месцы збудавалі жылы дом (пл. Свабоды, 11). Крыху пазьней, у 1968 року цалкам перабудавалі езуіцкую школу.

Рэктары[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Рэктарамі менскага езуіцкага калегіюму былі[3]:

  • Войцех Дземяшэўскі (? — 16.10.1693)
  • Казімер Юрага (? — ?)
  • Ян Андрэйкавіч (рэктар полацкага і менскага езуіцкіх калегіюмаў, ? — ?)
  • Цыпрыян Куноўскі (? — 12.03.1700 — ?)
  • Казімер Гнатоўскі (? — 1702 — ?)
  • Антоні Бжастоўскі (? — 11.02.1708 — 21.05.1717 — ?)
  • Якуб Валадковіч (? — 1720 — 13.12.1721 — ?)
  • Юры Навасельскі (? — 17.11.1725 — 10.11.1727 -?)
  • Францкевіч Радзімінскі (? — 13.10.1727 — 29.12.1727 — ?)
  • Юзэф Рудаміна (? — 1728 — 12.1729 — ?)
  • Станіслаў Валадковіч (прэор менскі, вікары беларускі, ? — 1731 — ?)
  • Людвік Сакульскі (? — 02.08.1733 — 06.10.1735 -?)
  • Антоні Вайніловіч (? — 1739—1740 — ?)
  • Ян Валадковіч (? — 1743 — 13.06.1745 — ?)
  • Антоні Хадзінскі (? — 04.12.1748 — 29.07.1748 — ?)
  • Францішак Ксавэры Агінскі (? — 18.10.1751 — 07.08.1758 — ?)
  • Станіслаў Жаба (віцэ-рэгент менскага езуіцкага калегіюму, ? — 07.08.1758 — ?)
  • Казімер Гедройц (? — 18.03.1754 — ?)
  • Юры Віхерт (? — 1760 — ?)
  • Рамуальд Вайніловіч (? — 05.02.1760 — 17.06.1760 — ?)
  • Адам Абрамовіч (? — 1767—1772 — ?)

Паводле прывілею ад 11 сакавіка 1773 року, па зьнясеньні закона езуітаў у Менску, аптэку пры калегіюме ўзначальваў Міхал Карыцкі. 12 сакавіка 1781 року быў унесены ягоны тэстамэнт. На час сьмерці Міхал Карыцкі займаў пасаду рэктара ўсіх школаў Менску.

Галерэя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гістарычная графіка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Гістарычныя здымкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Гісторыя Мінска. — Менск, 2006. С. 168.
  2. ^ Дзянісаў У. Комплекс езуітаў // Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. Кн. 1. — Мн., 2001. С. 326.
  3. ^ Чарняўскі Ф. Ураднікі (пасады, тытулы) менскага ваяводства XVI—XVIII стст. Біяграфічны даведнік. Выпуск ІІІ: (канюшыя, абозныя, крайчыя, мастаўнічыя і будаўнічыя). — Менск: ТАА «Белпрынт», 2010. С. 286.

Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  • Габрусь Т. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока. — Менск: «Ураджай», 2001. — 287 с.: іл. ISBN 985-04-0499-X.
  • Гісторыя Мінска. 1-е выданне. — Менск: БелЭн, 2006. — 696 с. ISBN 985-11-0344-6.
  • Кулагін А. Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. Кулагін; маст. І. Бокі. — 2-е выд. — Менск: БелЭн, 2001. — 216 с.: іл. ISBN 985-11-0199-0.
  • Пазняк З. Рэха даўняга часу: Кн. для вучняў. — Менск: Нар. асвета, 1985. — 111 с.: іл.
  • Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. ISBN 985-6302-33-1.
  • Денисов В. Н. Площадь Свободы в Минске. — Мн.: Полымя, 1985. — 80 с.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  712Г000235