Апостраф
| Апостраф | |
| ’ | |
| Выява | |
 | |
| ◄ ~ ⹀⸗ . , ’ • .... … : ► | |
| Беларускі альфабэт: | |
|---|---|
| ◄ Ь Э Ю Я ’ А Б В Г ► | |
| У лацінцы | j |
| Зьвесткі | |
| Тып | друкарскі знак; |
| Кадаваньне | |
| Назва ў Юнікодзе | right single quotation mark |
| Юнікод | U+2019 |
| HTML | ’, ’
|
| UTF-16 | 0x2019 |
| URL-код | E2%80%99 |
| Мнэмоніка | &rsquo
|
| Гісторыя | |
| Варыяцыі | ' ‘ |
| усе сымбалі · лацінка · кірыліца · грэцкія · дыякрытыкі · валюты · дапамога | |
Апо́страф (’) (ад стар.-грэц. ἀπόστροφος — «зьвернуты ўбок, назад») — надрадковы знак у выглядзе коскі[1], нялітарны артаграфічны сымбаль.
У беларускай мове[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У клясычным правапісе беларускае мовы апостраф пішацца паводле збору правілаў «Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя»[2]:
§ 16. ПРАВАПІС РАЗЬДЗЯЛЯЛЬНЫХ ЗНАКАЎ.
44. Апостраф пішацца перад е, ё, ю, я, і:
- пасьля зычных (апроч с, з, л, н, в, ў): б’е, п’е, вераб’іны;
- у тым ліку пасьля прыставак і фармантаў не на зь- (сь-): аб’ява, ад’езд;
- калі зь іх пачынаецца няпершая частка складаных і складанаскарочаных словаў: двух’юаневы (ад два юані), Мін’юст;
- у пазычаньнях і ў іншамоўных уласных імёнах пасьля д і т, якія перад гукам [j] не зьмякчаюцца: парт’ера, парт’е;
- у іншамоўных уласных назвах накшталт О’Конар, О’Ніл, Жанна д’Арк, д’Артаньян, д’Алямбэр, М’Боў і пад.; а таксама Кур’ан.
45. Разьдзяляльныя знакі ня пішуцца:
- пасьля ў, в: аліўе, міжрадкоўе, паўімбрыка, віетнамец, Віетнам, інтэрвію;
- у асабовых формах дзеяслова ліць: лію й льлю, ліеш і льлеш, ліе й льле, ліем і льлем, ліяце й льляце, ліюць і льлюць;
- у даўно асвоеных пазычаньнях, дзе л, м, д і т, асымілюючы (паглынаючы) наступны [j], зьмякчаюцца: базылянін, булён, мадзяр, Наталя, Тацяна;
- у прыналежных прыметніках, у прозьвішчах ды імёнах па бацьку, утвораных ад уласных імёнаў з асноваю на мяккі зычны, перад суфіксальным -еў- / -ев- (-ёў- / -ёв-), у тым ліку на -іч (-евіч, ‑ёвіч);
- у дзеясловах закончанага трываньня з прыстаўкаю з- і коранем на пачатковы галосны ды ў вытворных ад іх: загітаваць, зараць.
У іншых мовах[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Азэрбайджанская мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У азэрбайджанскай мове да 2004 году апостраф выкарыстоўваўся для дзьвюх мэтаў[3]:
- у становішчы пасьля галоснага й перад зычным падаўжаў галосны гук;
- у словах, якія перайшлі з арабскай мовы, у становішчы пасьля зычнага й да галоснага падзяляў гэтыя гукі для больш дакладнага вымаўленьня.
23 верасьня 2003 году, паводле новага Артаграфічнага слоўніка азэрбайджанскае мовы, апостраф быў адменены.
Ангельская мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У ангельскай мове апостраф выкарыстоўваецца для дзьвюх асноўных мэтаў[4]:
- маркіроўка пропуску адной або некалькіх літар, напрыклад скарачэньне «do not» на «donʼt»;
- адзначэньне прыналежнага склону назоўнікаў, напрыклад, «the eagleʼs feathers», «in one monthʼs time», «the twinsʼ coats», (па-беларуску: «арліныя пёры», «празь месяц», «паліто блізьнятаў»).
Апостраф таксама выкарыстоўваецца ў некалькіх адметных выпадках для абазначэньня множнага ліку, напрыклад: «pʼs and qʼs» ці «Oakland Aʼs».
Нідэрляндзкая мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У нідэрляндзкай мове часам выкарыстоўваецца скарачэньне ’t, якое пазначае артыкль het. Множны лік назоўнікаў, якія сканчаюцца на галосныя, утворыцца даданьнем ʼs да слова ў адзіночным ліку[a]: opaʼs, babyʼs, autoʼs.
Прыналежны склон назоўнікаў утворыцца таксама даданьнем ʼs.
Нямецкая мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Афіцыйны збор правілаў нямецкай мовы рэглямэнтуе абавязковае выкарыстаньне апострафа ў § 96, неабавязковае выкарыстаньне ў якасьці пропуску ў § 97 і (§ 97 E) для ўдакладненьня асноўнай формы асабістага імя. § 62 рэглямэнтуе ўжываньне апострафа ў вытворных прыметніках уласных імёнаў, а § 54 (6) рэгулюе ўплыў апострафа ў пачатку сказа на вялікія і малыя літары.
Eisenberg-Wahrig 2013 рэгулюе выкарыстаньне апострафаў у R61 і за выключэньнем R55. Рэзюмэ ў канцы кнігі на старонцы 94 абвяшчае[5]:
Апостраф пішацца:
- для абазначэньня Роднага склону назоўнікаў з канчаткам s, ß, z, x: Delacroix’ Gemälde, Peter Weiss’ Familie;
- калі прапушчаны часткі слова: musst’ es eben leiden; das war ’ne Katastrophe;
- для вытворных назваў, якія ўтвараюцца з -sch: Schubert’sche Lieder таксама: schubertsche Lieder;
Апостраф нельга выкарыстоўваць для разьдзяленьня «s» Роднага склону. Дазваляецца толькі ўдакладняць асабістыя імёны: Christina’s Blumenshop.
Расейская мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Паводле правілаў маскоўскае артаграфіі й пунктуацыі, апостраф выкарыстоўваецца[6]:
- на месцы іншамоўнага апострафа ў замежных уласных імёнах, часьцей за ўсё пасьля пачатковых элемэнтаў д’, О’ і л’;
- для аддзяленьня расейскіх канчаткаў і суфіксаў ад пачатковай часткі слова, запісанай лацінскімі літарамі (E‑mail’ом, перевод A. Préchac’а). Некаторыя аўтары паказваюць на нязручнасьць запісу спалучэньня іншаальфабэтнага слова з расейскім «наращением»[7].
У 1920—1930-я гады (у ґазэтах — да 1950-х гадоў) у расейскай артаграфіі (у межах Савецкае Расеі й СССР) апостраф вельмі часта ўжываўся таксама замест літары «Ъ» («об’явление» замест «объявление»). Пэрыядычна такое ўжываньне сустракалася (хоць ужо па-за кнігамі й прэсай) і пазьней, на працягу ўсяго XX стагодзьдзя. Выкарыстаньне апострафа было сьледзтвам распаўсюджанай у першыя гады савецкай улады практыкі поўнага вынятку з друкарскага набору літары «Ъ», а таксама тым, што ў некаторых танных мадэлях пішучых машын літара «Ъ» наогул адсутнічала (яе, апостраф і ўсе выгляды двукосьсяў замяняў адзіны знак «"»).
Старажытнагрэцкая мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У старажытнагрэцкай мове апострафам можа пазначацца элізія, гэта значыць нявымаўленьне кароткага канчатковага галоснага перад пачатковым галосным наступнага слова. Такі апостраф не адрозьніваецца ад знака тонкага прыдыханьня (псылі), аднак, у адрозьненьне ад апошняга, ставіцца замест элідаванага галоснага, а ня над літарай. (Апострафам таксама называецца злучэньне знакаў тонкага прыдыханьня й цяжкага націску; гэты знак ужываецца й у царкоўнаславянскай).
Украінская мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Напісаньне апострафа ва ўкраінскай мове рэгулюецца правіламі сучаснага ўкраінскага правапісу[8]:
Ва ўкраінскай мове перад я, ю, є, ї: пішацца апостраф:
- пасьля губных зычных (б, п, в, м, ф). Апостраф ня пішацца, калі перад губным гукам, які адносіцца да кораня, стаіць зычны (акрамя р);
- пасьля р: бур’ян, міжгір’я, пір’я, матір’ю, кур’єр, на подвір’ї;
- пасьля прыставак і першай часткі складаных словаў, якія заканчваюцца на цьвёрды зычны (я, ю, є, ї): без’язикий, від’їзд, з’єднаний, з’їхати. Апостраф ня пішацца пасьля прыставак з канцавым зычным перад наступнымі і, е, а, о, у;
- пасьля першай часткі складаных словаў: дит’ясла, транс’європейський;
- для словаў іншамоўнага паходжаньня з гэтых правіл ёсьць і іншыя выключэньні з правапісу.
Француская мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У францускай мове апостраф служыць друкарскім знакам, які адзначае вылучэньне канцавых галосных a і e некаторых словаў, а таксама i для злучэньня si, за якім ідзе il. Вымаўленьне адбываецца, калі за гэтымі словамі ідзе слова, якое пачынаецца з галоснай або ціхай h[9]. Такім чынам: la + apostrophe → l’apostrophe, le + oiseau → l’oiseau, si + il → s’il, que + elle/il → qu’elle/qu’il, presque + île → presqu’île, le + homme → l’homme, le + hôtel → l’hôtel, le + hôpital → l’hôpital.
Эспэранта[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У мове эспэранта апостраф выкарыстоўваецца паводле агульнага правіла №16[10]:
§ C) АГУЛЬНЫЯ ПРАВІЛЫ.
16. A у артыклі й канчатковае o у субстантывах часам могуць быць апушчаны euphoniae gratia, напрыклад: de l’ mondʼo для de la mondʼo; Ŝiller’ для Ŝillerʼo; у такіх выпадках адкінутую галосную варта замяніць апострафам.
Кадаваньне апострафа[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
| Сымбаль | Код | Назва ў Юнікодзе | HTML-код |
|---|---|---|---|
| ' | U+0027 | apostrophe | ' |
| ’ | U+2019 | right single quotation mark | ’ |
| ʼ | U+02BC | modifier letter apostrophe | ʼ |
Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ З гэтага правіла ёсьць выключэньні.
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Тлумачэньне слова «Апостраф». — Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. // Слоўнік «Скарнік» (skarnik.by), 2012—2024.
- ^ Бушлякоў Ю., Вячорка В., Санько З., Саўка З. Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. — Вільня—Менск, 2005. — 160 с.
- ^ A. Axundov Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti — Баку: «Lider», 2004 — Рэспубліка Азэрбайджан — Döv. Dil Komissiyası, AMEA, Nəsimi ad. Dilçilik İn-tu (азэрб.)
- ^ Rodney Huddleston, Geoffrey Pullum The Cambridge Grammar of the English Language. — Кэмбрыдж, Нью-Ёрк: Cambridge University Press, 2002. — С. 1330—1332. — ISBN 0-521-43146-8 (анг.)
- ^ Wahrig: Grundregeln der deutschen Rechtschreibung. Die deutsche Orthografie auf einen Blick. Wissen-Media-Verlag, Gütersloh/ München 2007. (2. Auflage unter dem Titel Wahrig: Rechtschreibung auf einen Blick. Grundregeln der deutschen Orthografie. 2013) (ням.)
- ^ Правила русской орфографии и пунктуации. Полный академический справочник / Под ред. В. В. Лопатина. М.: Эксмо, 2006. С. 114—115. ISBN 5-699-18553-4. (рас.)
- ^ Р. С. Гиляревский, Б. А. Старостин. Иностранные имена и названия в русском тексте. Справочник. М.: Международные отношения, 1969. С. 3: «теперь этот способ [включение иностранного имени в русский текст с сохранением исходной графики, но с добавлением, при необходимости, русских окончаний] признан неудобным и применяется мало». Интересно, что в 3-м издании этого же справочника (М.: Высшая школа, 1985, с. 11) пишут уже так: «этот способ и сейчас применяется некоторыми издательствами („Медицина“), хотя окончания уже не добавляются». (рас.)
- ^ Апостраф // Украінскі правапіс. — К.: Наук. думка, 2012. — С. 9, С. 123. (укр.)
- ^ Maurice Grevisse et André Goosse
- ^ Gramatiko // FUNDAMENTO DE ESPERANTO (анг.)
Літаратура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Maurice Grevisse et André Goosse, Le Bon Usage, de Boeck Duculot, 1986, 12e éd. (фр.)
- Maurice Grevisse et André Goosse, Le Bon Usage : grammaire française, Bruxelles, de Boeck Duculot, 2011, 15e éd., 1666 p. (ISBN 978-2-8011-1642-5, BNF 42532492). (фр.)
- Maurice Grevisse et André Goosse, «Le Bon Usage». (фр.)
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Сымбаль апострафа (’) на сайце Scriptsource.org (анг.)