Туніс

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
Туніс
Al-Jamhūriyyah at-Tūnisiyyah
الجمهورية التونسية
Сьцяг Тунісу Герб Тунісу
Сьцяг Герб
Нацыянальны дэвіз: حرية، نظام، عدالة
Ḥurriyyah, Niẓām, ‘Adālah
«Свабода, лад і справядлівасьць»
Дзяржаўны гімн: «Himat Al Hima»
Месцазнаходжаньне Тунісу
Афіцыйная мова арабская
Сталіца Туніс
Найбуйнейшы горад Туніс
Форма кіраваньня Унітарная прэзыдэнцкая рэспубліка
Мансэф Марзукі
Мехди Джомаа
Плошча
 • агульная
 • адсотак вады
92 месца ў сьвеце
163 610 км²
5
Насельніцтва
 • агульнае (2011)
 • шчыльнасьць
79 месца ў сьвеце
11 245 284
63/км²
СУП
 • агульны (2011)
 • на душу насельніцтва
67 месца ў сьвеце
$101,831 млрд
$9557
Валюта Туніскі дынар (TND)
Часавы пас CET (UTC+1)
Незалежнасьць
— ад Францыі

20 сакавіка 1956 году
Дамэн верхняга ўзроўню .tn
Тэлефонны код +216
Мапа Тунісу
Мапа Тунісу

Туніс (па-арабску: تونس‎), афіцыйны назоў — Туніская Рэспубліка (الجمهرية التونسية) — дзяржава на міжземнаморскім узьбярэжжы Паўночнай Афрыкі. На поўначы і ўсходзе абмываецца Міжземным морам, на захадзе і паўднёвым захадзе мяжуе з Альжырам, на паўднёвым-усходзе — зь Лібіяй. Па плошчы Туніс самая малая краіна Магрыбу.

Поўдзень краіны заняты Сахарай, рэшта — урадлівай глебай і 1300 км міжземнаморскага ўзьбярэжжа.

Туніс мае цесныя адносіны з Эўрапейскім зьвязам, зь якім заключаная дамова аб асацыяцыі, і арабскім сьветам. Туніс зьяўляецца сябрам Зьвязу арабскага Магрыбу, Арабскай лігі і Афрыканскага зьвязу.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Туніс зьведаў уплыў шматлікіх старажытных цывілізацыяў. Менавіта тут у 9 ст. да н. э. фінікійцы заснавалі калісьці магутны Карфаген, загінуўшы пасьля трох Пунічных войнаў пад націскам Рыму. Праз стагодзьдзі, перажыўшы валадарства рымлянаў, вандалаў і бізантыйцаў, гэты рэгіён быў захоплены і асвоены арабамі. У 16 ст. ён быў уключаны ў склад Асманскай імпэрыі. З 1881 году Туніс — пратэктарат Францыі. У гады Другой сусьветнай вайны часова знаходзіўся пад акупацыяй фашысцкай Нямеччыны. Незалежнасьць краіны абвешчаная 20 сакавіка 1956 году.

Рэвалюцыя 2010—2011 гадоў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Туніскай рэвалюцыяй называюць масавыя пратэсты, якія прывялі да падзеньня шматгадовага кіраваньня карумпаванага рэжыму Бэна Алі. Яны пачаліся 17 сьнежня 2010 г., калі 26-гадовы вулічны гандляр садавінай і гароднінай Мухамэд Буазізі падпаліў сябе жыўцом на знак пратэсту супраць канфіскацыі прыладаў працы і зьдзекаў зь яго муніцыпальнымі ўладамі. Трагічныя падзеі сталі каталізатарам для дэмантстрацыяў і сацыяльна-палітычных пратэстаў па ўсёй краіне. Мухамэд Буазізі памёр у шпіталі 4 студзеня 2011 г., а празь дзесяць дзён Бэн Алі сышоў у адстаўку. Дэманстрацыі супраць масавага беспрацоўя, паўсюднай карупцыі, нізкага ўзроўню жыцьця, браку свабоды слова й палітычных рэформаў працягваліся яшчэ некалькі месяцаў. Туніская рэвалюцыя натхніла пратэсты па ўсім арабскім сьвеце, у тым ліку ў Эгіпце й Лібіі, у выніку якіх дыктатары Хосьні Мубарак і Муамар Кадафі страцілі ўладу.

Палітыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Унутраная палітыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Туніс — унітарная прэзыдэнцкая рэспубліка. Галава дзяржавы — прэзыдэнт. Орган выканаўчай улады — урад, прызначаецца прэзыдэнтам.

Парлямэнт — дзьвюхпалатны: Палата дараднікаў (верхняя), якая складаецца з 126 дараднікаў, Палата дэпутатаў (ніжняя), якая складаецца з 189 дэпутатаў. Тэрмін дзеяньня мандата дарадніка ўсталяваны ў шэсьць гадоў, а выбары ў Палату дэпутатаў праходзяць кожныя пяць гадоў па мажарытарна-прапарцыйнай сыстэме (па партыйных сьпісах і на індывідуальнай аснове).

Легальнымі зьяўляюцца 7 палітычных партыяў: Дэмакратычнае канстытуцыйнае аб’яднаньне (кіруючая), Рух дэмакратаў-сацыялістаў, Партыя народнага адзінства, Юніянісцка-дэмакратычны саюз, Рух абнаўленьня, Сацыяльна-лібэральная партыя і Прагрэсіўнае сацыялістычнае аб’яднаньне (у Палаце дэпутатаў прадстаўленыя ўсё, акрамя апошняй). У заканадаўчым парадку за апазыцыйнымі партыямі замацавана як мінімум 20% месцаў у Палаце дэпутатаў. Асноўная грамадзкая арганізацыя — Усеагульнае туніскае аб’яднаньне працы (каля 400 тыс. чальцоў).

Першым прэзыдэнтам незалежнага Тунісу быў Хабіб Бургіба.

У 1987 яго зьмяніў Зін эль-Абідзін Бэн Алі. Ён абіраўся на прамых агульнанародных выбарах у 1989, 1994 і 1999 гадох, перавыбраны на чацьверты пяцігадовы тэрмін 24 кастрычніка 2004 году, набраўшы 94,5% галасоў.

Бэн Алі сышоў з пасады 14 студзеня 2011 г. у выніку масавых пратэстаў Туніскай рэвалюцыі.

Вонкавая палітыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Туніс — чалец ААН, ЛАД, АІК, Супольнасьці Сахара-Сахэльскіх дзяржаваў, а таксама краіна-заснавальнік СДА. Актыўную ролю Туніс гуляе ў разьвіцьці міжземнаморскага партнэрства, удзельнічае ў мерапрыемствах у рамках «Міжземнаморскай ініцыятывы» НАТА. У сьнежні 2003 году ў Тунісе прайшоў першы саміт кіраўнікоў дзяржаваў Заходняга Міжземнамор’я ў фармаце «5+5», які, па меркаваньні туніскіх ўладаў, мае ўсе шанцы стаць «лякаматывам» міжземнаморскай інтэграцыі. У лістападзе 2005 году ў Тунісе прайшоў II этап Сусьветнага інфармацыйнага саміту.

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Клімат Тунісу — субтрапічны міжземнаморскі на поўначы і ўздоўж узьбярэжжа, на поўдні і ва ўнутраных раёнах — трапічны пустэльны. Сярэднія тэмпэратуры студзеня +10 °C на поўначы і +21 °C на поўдні, ліпеня +26 °C на поўначы і +33 °C на поўдні. Ападкаў за год выпадае ад 100 мм на поўдні да 1500 мм у горных раёнах, некаторыя пустэльныя вобласьці наогул не атрымоўваюць ападкаў на працягу шматлікіх гадоў запар. Летняя сьпякота на ўзьбярэжжы мякчэе марскім брызам, таму суб’ектыўна падаецца некалькі прахалодней, чым ёсьць насамрэч. У пустэльных раёнах уначы нярэдкія замаразкі нават увясну і ўвосень, хоць днём тэмпэратура ў гэты пэрыяд можа дасягаць +25…+27°С. Лепшы час для наведваньня краіны — верасень — лістапад і сакавік — чэрвень.

Каля траціны тэрыторыі краіны займаюць усходнія адгор’і гор Атляс, астатняя тэрыторыя пакрытая саванамі і, па большай частцы, пустэльная. Самы нізкі пункт Тунісу — Шот эль-Гарса (17 м ніжэй узроўню мора), а самая высокая — гара Джэбэль-Хамбі (1544 м).

Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленьне — 23 правінцыі (гувэрнараты).

Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Туніс — індустрыяльна-аграрная краіна, уваходзіць у лік найболей разьвітых дзяржаваў Афрыкі, займае адно зь першых месцаў сярод дзяржаваў Афрыкі і Блізкага Ўсходу па тэмпах сацыяльна-эканамічнага разьвіцьця. У міжнародных рэйтынгах канкурэнтаздольнасьці займае другое месца ў Афрыцы (пасьля Маўрыкія).

СУП у 2005 годзе вырас на 4,2% і дасягнуў 26 млрд даляраў ЗША. СУП на душу насельніцтва паводле афіцыйных зьвестак складае 2200 даляраў ЗША. Дзяржбюджэт на 2006 год быў зацьверджаны ў памеры 13,6 млрд туніскіх дынараў. Вонкавая запазычанасьць Туніса вырасла да 17 млрд даляраў ЗША. Інфляцыя па падліках 2005 году не перавысіла 3,5%, золатавалютны запас застаўся на ўзроўні 4 млрд даляраў ЗША. У 2005 годзе краіну наведала каля 6,5 млн турыстаў, якія прынесьлі каля 2 млрд даляраў ЗША.

Грашовая адзінка — туніскі дынар (роўны 1000 мілімам; 1 дынар = 72 цэнтам ЗША).

Вонкавы гандаль[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вонкавагандлёвае абарачэньне за 2005 год склала 23,1 млрд даляраў ЗША (экспарт 9,9 млрд, імпарт — 13,2 млрд). Галоўныя артыкулы экспарту — тэкстыльныя і скураныя вырабы, фасфаты і іх вытворныя, аграрная прадукцыя; імпартуюцца ў асноўным машыны і абсталяваньне, спажывецкія тавары, харчаваньне, бэнзін. Галоўнымі партнэрамі Туніса зьяўляюцца Францыя, Італія і Нямеччына. На долю краінаў ЭЗ прыпадае 80% яго вонкавагандлёвых сувязяў. З сакавіка 1998 году пачалася паэтапная рэалізацыя дамовы аб асацыяцыі з ЭЗ, якая прадугледжвае стварэньне да 2010 году зоны вольнага гандлю.

Узброеныя сілы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вайсковыя выдаткі ў 1990-я гады складалі 350—400 млн даляраў ЗША на год. На ўзбраеньні находзіцца зброя і ваенная тэхніка галоўным чынам заходняй вытворчасьці, прычым досыць састарэлая. Колькасьць войска — 35 000 чалавек (уключаючы прыкладна 23 500 тэрміновай службы; працягласьць тэрміновай службы — 1 год; заклік выбарчы).

Ваенна-марскія сілы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Колькасьць — 4000—4500 чалавек (уключаючы каля 500 тэрміновай службы). Карабельны склад — каля 50 рознатыпавых катэраў і каля 10 дапаможных суднаў. Рамонтныя магутнасьці: 4 сухія докі, 2 пантоны, 1 суднападымальны элінг, 1 плывучы док — маецца магчымасьць абслугоўваць і рамантаваць усё наяўныя на ўзбраеньні катэры і судны.

Дэмаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сталіцы — горадзе Туніс, 2 млн жыхароў. Буйныя гарады — Бізэрта, Сфакс, Кэйруан, Манасьцір.

Рэлігія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзяржаўная рэлігія — іслам суніцкага толку.

Культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Афіцыйная мова — арабская, шырока распаўсюджаны француская.

Нацыянальнае сьвята: Дзень незалежнасьці — 20 сакавіка.

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Туніссховішча мультымэдыйных матэрыялаў