Ö
| Літара лацінкі O з умляўтам | |
| Öö | |
| Выява | |
 | |
| ◄ Ò Ó Ô Õ Ö Ø Ù Ú Û ► | |
| Іншыя назвы | O-умляўт (ням. O-umlaut) O з трэмай |
|---|---|
| Зьвесткі | |
| Мова | Мова арыгіналу — нямецкая. |
| Тып | пашыраная лацінская літара, альфабэтны; |
| Гук | [œ] [ɔ̃] [ø] |
| Кадаваньне | |
| Назва ў Юнікодзе | latin capital letter o with diaeresis latin small letter o with diaeresis |
| Юнікод | Ö: U+00D6 ö: U+00F6 |
| HTML | Ö: Ö, Ö
|
| UTF-16 | Ö: 0xD6 ö: 0xF6 |
| URL-код | Ö: %C3%96 ö: %C3%B6 |
| Мнэмоніка | Ö: Ö
|
| Разьвіцьцё | |
| Іншае | |
| Кірунак пісьма | зьлева направа |
| усе сымбалі · лацінка · кірыліца · грэцкія · дыякрытыкі · валюты · дапамога | |
Ö, ö (o з умяўтам, o з трэмай, o-умляўт[a]; курсіў: Ö ö) — літара пашыранай лацінкі, створаная зь літары O і ўмляўта ці трэмы.
O з умляўтам[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Германскія мовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Літара O з умляўтам (Ö) сустракаецца ў нямецкім альфабэце. Яна ўяўляе сабой скарочаную форму o, у выніку чаго атрымліваецца [œ] альбо [ø]. У нямецкім альфабэце гэтая літара часта супадае зь літарай o.
У нямецкай мове лімбургіш Ö выкарыстоўваецца для абазначэньня кароткага [ö], аналягічна нямецкай.
Гэтая літара таксама сустракаецца ў некаторых мовах, якія прынялі нямецкія назвы альбо варыянты напісаньня, але звычайна яна не зьяўляецца часткай гэтых альфабэтаў.
Літара ö таксама сустракаецца ў дзьвюх іншых германскіх мовах: швэдзкай і ісьляндзкай, але там яна разглядаецца як асобная літара, а ня як артаграфічная варыяцыя літары o.
У дацкай і нарвэскай мовах «ö» раней выкарыстоўвалася замест «ø» у больш старых тэкстах для адрозьніваньня адкрытага й закрытага гукаў «ö». Яна таксама выкарыстоўваецца, калі можа ўзьнікнуць блытаніна зь іншымі сымбалямі, напрыклад, на картах. Дацка-нарвэскае ø, як і нямецкае ö, зьяўляецца разьвіцьцём oe і можа быць параўнальна з францускім œ. У іншых мовах, у якіх літара не ўваходзіць у звычайны альфабэт, альбо ў абмежаваных наборах сымбаляў, такіх як ASCII, o-umlaut часта замяняецца арфграфам oe. Напрыклад, нямецкае hören (бел. чуць) можна лёгка распазнаць, нават калі яно пішацца як hoeren.
Іншыя мовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Акрамя германскіх моваў, яна сустракаецца ва ўральскіх мовах, такіх як фінская, карэльская, вэпская, эстонская, паўднёвасаамская й вугорская; у цюрцкіх мовах, такіх як азэрбайджанская, турэцкая, туркмэнская, уйгурская, крымскататарская, казаская, і ў уто-ацтэцкай мове хопі, дзе яна пазначае галосныя гукі [ø] [æ]. Назва Ö на фінскай, швэдзкай, ісьляндзкай, эстонскай, азэрбайджанскай, турэцкай, туркмэнскай, уйгурскай, крымскататарскай, вугорскай, воцкай і валапюцкай мовах гучыць як [øː], а не «o з двума кропкамі», паколькі /ø/ — гэта не варыянт галоснай /o/, а асобная фанэма.
У раманьёльскай мове ö выкарыстоўваецца для абазначэньня [ɔə~ɔː], напрыклад, cöt [kɔət~kɔːt] «прыгатаваны». У горных дыялектах эміліянскай мовы ён выкарыстоўваецца для абазначэньня [ø], напрыклад, tött [tøtː] — «усё».
У мове сэнэка ö выкарыстоўваецца для абазначэньня [ɔ].
O з трэмай[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Глядзіце таксама: Трэма
У некаторых мовах літара ўяўляе сабой звычайную літару O, і вымаўленьне не зьмяняецца (напрыклад, у нідэрляндзкім/афрыкаансскім слове coöperatief).
У ангельскай мове[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Некаторыя аўтары й выданьні, такія як The New Yorker, выкарыстоўваюць Ö у ангельскіх словах, такіх як zoölogy і coöperate, каб паказаць, што другая галосная вымаўляецца асобна. Ён таксама выкарыстоўваецца ў такіх словах, як Laocoön, Coös, Boötes[1].
У фанэтычных альфабэтах[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
У Райнскім дакумэнце, фанэтычным альфабэце шматлікіх заходне-цэнтральнагерманскіх, ніжнярэйнскіх і некалькіх роднасных ім мясцовых мовах, ö [ø].
Уральскі фанэтычны альфабэт выкарыстоўвае ö, як і ў фінскай, для абазначэньня пярэдняй галоснай [ø].
Перадаваньне Ö у беларускую мову[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Ö перадаецца ў беларускую мову паводле беларускага клясычнага правапісу[2]:
29 § 84
а) у галіцызмах на -eur:б) у іншых выпадках:
- пасьля зубных д, т і зацьвярдзелых ж, ш, дж, ч, р ды не пад націскам — праз э: фрэ́кен (fröken), Дэ́ніц (Dönitz), Інэню́ (Inönű);
- пасьля заднеязычных г (ґ), к, х не пад націскам — празь е: пэ́нге (pengö);
- у астатніх пазыцыях пад націскам, а таксама на канцы ўласных назоваў не пад націскам — празь ё: бёміт (böhmit), гёз (geuzen), гётыт (goethit).
Цікавыя факты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- У некаторых мовах літара ö ня можа быць напісана як «oe», напрыклад у фінскай мове eläinkö «жывёла?» супраць eläinkoe «выпрабаваньне на жывёл».
- У швэдзкай мове літара ö таксама выкарыстоўваецца як адналітарнае слова для абазначэньня вострава. Ö у гэтым сэнсе таксама зьяўляецца прозьвішчам на швэдзкай мове[3].
Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- ^ Mary Norris (26 красавіка 2012) The Curse of the Diaeresis (анг.). The New Yorker. Праверана 17 кастрычніка 2023 г.
- ^ Бушлякоў Ю., Вячорка В., Санько З., Саўка З. Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя. — Вільня—Менск, 2005. — 160 с.
- ^ Turunen Petri (4 верасьня 2016) Rikulla on Suomen lyhyin sukunimi — nimenmuutokselle perusteet äidin suvussa (фін.). Ilta-Sanomat. Праверана 4 верасьня 2016 г.
Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]
- Unicode Character «LATIN CAPITAL LETTER O WITH DIAERESIS» (U+00D6) (анг.). FileFormat.Info. Праверана 17 кастрычніка 2023 г.