Мэлітопаль

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі
(Перанакіравана з «Мелітопаль»)
Мэлітопаль
укр. Мелітополь
Герб Мэлітопалю
Дата заснаваньня: 1784
Краіна: Украіна
Вобласьць: Запароская
Тэрытарыяльная грамада: Меская
Мэр: Іван Фёдараў[d][1]
Плошча:
  • 49,66 км²
Вышыня: 38 м н. у. м.
Нацыянальны склад:
 (2001)
Часавы пас: UTC+2
летні час: UTC+3
Тэлефонны код: +380-619(2)
Паштовыя індэксы: 72300—72324
КОАТУУ: UA23080070010092407
Нумарны знак: AP
Геаграфічныя каардынаты: 46°50′56″ пн. ш. 35°22′3″ у. д. / 46.84889° пн. ш. 35.3675° у. д. / 46.84889; 35.3675Каардынаты: 46°50′56″ пн. ш. 35°22′3″ у. д. / 46.84889° пн. ш. 35.3675° у. д. / 46.84889; 35.3675
Мэлітопаль на мапе Ўкраіны
Мэлітопаль
Мэлітопаль
Мэлітопаль
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.mlt.gov.ua/

Мэліто́паль (па-ўкраінску: Мелітополь ад грэц. Μελιτοπόλη — «мядовае места») — места ў Запароскай вобласьці Ўкраіны, адміністрацыйны цэнтар Мэлітопальскага раёну. Другі найбуйнейшы населены пункт вобласьці пасьля Запарожжа. Плошча 49,66 км². Насельніцтва 149 926 чал. (1 студзеня 2021).

Да 1816 року называлася Кыз-Яр, да 1842 — Новааляксандраўка.

У месцы знаходзіцца чыгуначная станцыя — транзытны пункт да Крыму.

Мінуўшчына[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У ваколіцах места, у так званым Мэлітопальскім кургане, выяўленыя 2 скіфскія пахаваньні (IV ст. да Н. Хр.). У Кызыярскай лагчыне выяўленае сармата-аланскае пахаваньне (IV ст. да Н. Хр.).

У ХVI—XVIII стагодзьдзях на тэрыторыі, што належала Крымскаму ханству Асманскай імпэрыі, існаваў нагайскі аул Кызыл-Яр (ад цюрскага قیزل يار — «чырвоны бераг»). У 1769 року на месцы сучаснага Мэлітопаля паўстаў рэдут, у якім служылі запароскія казакі. У 1783 року тэрыторыя разам з паўвостравам Крымам увайшла ў склад Расейскай імпэрыі. Тут пачалі сяліцца сем’і казакаў, вольнанайманыя супрацоўнікі паштовага посту, адстаўныя жаўнеры і перасяленцы, якія праставалі ў Крым у пошуках лепшай долі. Датай заснаваньня паселішча лічыцца 1784 рок. З 1816 року вёска мела назву Новааляксандраўская слабада, тут пражывалі каля 200 чалавек. Насельніцтва хутка ўзрастала за кошт новых перасяленцаў. У 1842 атрымала статус места, сучасную назву і стала цэнтрам аднайменнага павету Таўрыйскай губэрні.

У 1870-х роках празь места прайшла Лазова-Севастопальская чыгунка, што паслужыла далейшаму разьвіцьцю гандлю. З канца XIX стагодзьдзя пачала хутка разьвівацца прамысловасьць. У 1889 року дзейнічалі 14 фабрыкаў і заводаў. У 1895 пачала работу першая электрастанцыя.

У 1917—1920 роках Мэлітопаль пераходзіў пад уладу Часовага ўраду Расеі, Добраахвотніцкай і Расейскай белагвардзейскіх арміяў, гетманату Скарападзкага, махноўцаў, урэшце Чырвонай арміі. Уключаны ў склад Таўрыдзкай губэрні РСФСР. З 1923 року — у складзе Кацярынаслаўскай губэрні, пасьля — у створанай Запароскай вобласьці УССР.

Падчас Галадамору 1932—1933 рокаў памерлі ня менш за 3473 жыхары места[2].

6 кастрычніка 1941 року пасьля адступленьня Чырвонай арміі Мэлітопаль занялі нямецкія войскі. Ён стаў цэнтрам генэральнай акругі Крым-Таўрыя ў складзе Райхскамісарыяту Ўкраіна. На працягу першага тыдню 2000 мясцовых жыдоў былі забітыя. Дзейнічалі некалькі канцэнтрацыйных лягероў.

У часе Мэлітопальскай апэрацыі места зь вялікімі стратамі было ўзятае савецкімі войскамі 23 кастрычніка 1943 року. Па сканчэньні вайны пачалося аднаўленьне прамысловасьці, і ўжо да канца 1940-х рокаў даваенны ўзровень вытворчасьці быў перавышаны. Асноўнымі галінамі вытворчасьці сталі машынабудаваньне і харчовая прамысловасьць.

З 1 сакавіка 2022 року Мэлітопаль знаходзіцца пад расейскай акупацыяй.

Геаграфія[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Мэлітопаль разьмешчаны на правым беразе ракі Малочнай, каля Малочнага ліману, які прылягае да Азоўскага мора.

Прыкладна 70 % тэрыторыі места разьмешчана на водападзеле зь сярэднімі высотамі 34—40 м, рэшта — на крутым схіле даліны ракі Малочнай, у межах Прычарнаморскай нізіны. На тэрыторыі месца знаходзяцца дзьве немалыя лагчыны(d) — Кызыярская ды Пяшчанская[3].

За 10 км на поўнач ад Мэлітопалю разьмешчаны дзяржаўны гісторыка-археалягічны музэй-запаведнік «Каменная Магіла».

Клімат[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Для кліматычных умоваў места характэрныя сьпякотнае лета, умерана халодная зіма і недастатковае ўвільгатненьне. Сярэднямесячная тэмпэратура паветра ў ліпені — +29 °C, у студзені — −4 °C. Абсалютны мінімум складае −30 °C. Сярэднегадавая сума ападкаў складае 400 мм і вагаецца ад 350 да 450 мм.

Насельніцтва[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Насельніцтва
1939 1943 1959 1973 1979 1989 2001 2017
76 000 65 000 95 000 146 00 160 664 173 385 167 655 154 992

Транспарт[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Праз Мэлітопаль вядуць аўтамагістралі М14 Адэса — Новаазоўск і М26 Харкаў — Сымфэропаль.

Чыгуначная станцыя на шляху між Расеяй і Крымам. Дзьве аўтобусныя станцыі.

Эканоміка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Тэатар «Мадэрн»

Дзейнічае каля 75 прадпрыемстваў машынабудаваньня, найбольшыя зь якіх:

  • Мэлітопальскі завод халадзільнага машынабудаваньня «Рефма»
  • «Мэлітопальскі завод трактарных гідраагрэгатаў» (Гідросила МЗТГ)
  • Мэлітопальскі маторны завод «АвтоЗАЗ-Мотор» («МеМЗ»)
  • «Млітопальскі кампрэсар» («МелКом»)

У галіне харчовай прамысловасьці працуюць «Мэлітопальскі мясакамбінат», хлебазавод, кандытарская фабрыка «Фантазія».

Культура[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У месьце ладзяцца «Фэстываль мастоў», чарэшневы і мядовы фэстывалі.

Дзейнічае Мэлітопальскі краязнаўчы музэй.

Адукацыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Дзейнічаюць дзьве дзяржаўныя вну — Таўрыйскі дзяржаўны агратэхналягічны ўнівэрсытэт і Мелітопальскі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Багдана Хмяльніцкага — а таксама прыватны Запароскі інстытут эканомікі і інфармацыйных тэхналёгій. Чатыры філіі іншых украінскіх унівэрсытэтаў, сем прафэсійна-тэхнічных вучэльняў, тры коледжы, 23 сярэднія школы і 26 дашкольных навучальных установаў.

Гарады-пабрацімы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ а б Федоров Іван СергійовичMaelitopol sity soviet, 2021.
  2. ^ Геоінформаційна система місць «Голодомор 1932—1933 років в Україні» (укр.). Український інститут національної пам'яті. Праверана 18 чэрвеня 2020 г.
  3. ^ Алексеев А. Н. Песчанская балка // Мэлітопольський краєзнавчий журнал, 2018, № 13, с. 27—35 (рас.)

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]