Ŭ

	Літара лацінкі U нескладовае
	Ŭŭ
	Выява
	◄ Ť Ŧ Ũ Ū Ŭ Ů Ű Ų Ŵ ►
Іншыя назвы	U з брэвэ; U кароткае; У нескладовае
Зьвесткі
Мова	Мова арыгіналу — беларуская. Цяпер выкарыстоўваецца ў шэрагу моваў.
Тып	пашыраная лацінская літара, альфабэтны;
Гук	[w], [u̯], [v], [aŭ], [eŭ], [oŭ], [ua], [uo], [meu], [i], [j], [ʊ], [ʌ]
Альфабэтная пазыцыя	31 (у беларускай лацінцы)
Кадаваньне
Назва ў Юнікодзе	latin capital letter u with breve; latin small letter u with breve
Юнікод	Ŭ: U+016C; ŭ: U+016D
HTML	Ŭ‎: &#364, Ŭ ŭ‎: &#365, &#x16d
UTF-16	Ŭ‎: 0x16C; ŭ‎: 0x16D
URL-код	Ŭ: %C5%AC; ŭ: %C5%AD
Гісторыя
Час зьяўленьня	1853—1854 гг.
Варыяцыі	U Ü W
Разьвіцьцё
	Υ υ V v U u Ŭ ŭ ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ; ;
Іншае
Кірунак пісьма	зьлева направа
	усе сымбалі · лацінка · кірыліца · грэцкія · дыякрытыкі · валюты · дапамога

Ŭ, ŭ (u нескладовае; курсіў: Ŭ ŭ) — 31-ая літара беларускага лацінскага альфабэту^[3]^[4]^[5]^[6]. Таксама зьяўляецца 26-ай літарай альфабэту эспэранта^[7]^[8], 36-ай у джарайскай мове^[9], выкарыстоўвалася ў румынскай мове^[10].

Характарыстыка[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Ŭ / ŭ, кап.: ŭ кір.: Ў / ў · бел. араб.: وْ
Назва	па-беларуску: u nieskładovaje, u karotkaje (у нескладовае, у кароткае)
Пазыцыя	31 (у беларускім альфабэце)
Гук	галосны, часам паўгалосны^[11]
МФА	[w]^[12]
Прыклад	abjektyŭ

У беларускай мове[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У беларускай лацінцы літара мае назву u nieskładovaje (у нескладовае) й выкарыстоўваецца як эквівалент кірылічнае літары у нескладовае (Ў ў)^[13].

Таксама выкарыстоўваецца ў Інструкцыі па трансьлітарацыі геаграфічных назваў Рэспублікі Беларусь літарамі лацінскага альфабэту^[14]^[15], мовазнаўчай трансьлітарацыі, ALA-LC^[16] , у «Bielarulacinka», у нацыянальнай трансьлітарацыі-2007.

Гісторыя[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У беларускі альфабэт уведзеная этнографам Аляксандрам Рыпінскім. Ён ужыў ŭ упершыню ў беларускіх тэкстах кнігаў, выдадзеных у Лёндане ў 1853—1854 гадох^[1]^[2].

Да ўвядзеньня літары ў беларускую мову замест яе выкарыстоўваліся іншыя літары: ú, u, ǔ, w̆, u̯^[17].

Іншыя мовы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Джарайская мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У джарайскай мове абазначае кароткі галосны [ŭ] або глёталізаваны [uʔ] (на канцы слова)^[18].

Карэйская мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У сыстэме транскрыпцыі Мак-Кʼюна-Рэйшаўэра ŭ азначае карэйскую галосную ㅡ, а ŭi — дыфтонг, напісаны пісьмом хангыль ㅢ.

Транскрыпцыя малаяламскіх тэкстаў[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Пры транскрыпцыі малаяламскіх тэкстаў у ISO 15919, звычайна апошняя глётальная кропка транскрыбуецца як «ŭ»^[19], эпентэтычным галосным (saṁvr̥tōkāram). У тамільскай мове любая канчатковая «u» заўсёды зьяўляецца кароткай галоснай, таму яна транскрыбуецца як «ŭ» (kuṟṟiyal ukaram). Кашмірская галосная –ٕ/ॖ таксама часам транскрыбуецца як «ŭ».

Румынская мова[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Ŭ раней была часткай румынскага альфабэту. Літара выкарыстоўвалася толькі ў канчатку слова. Па сутнасьці, гэта быў лацінскі эквівалент славянскага цьвёрдага знака, які сустракаецца, напрыклад у расейскай мове.

Невымаўляючыся ў большасьці выпадкаў, яна служыла для ўказаньня на тое, што папярэдні зычны не паляталізаваны, алббо што папярэдні i зьяўляецца галосным [i], а ня проста маркерам паляталізацыі. Калі ŭ вымаўлялася, яна стаяла пасьля націскной галоснай і замяняла паўгалосную u, як у словах eŭ, aŭ і meŭ, якія сёньня пішуцца празь літару u.

Літара сустракаецца й цяпер, напрыклад у імі аўтара Мацея Карагяле — Mateiŭ.

Літара (разам з ḑ) была афіцыйна прыбрана з альфабэту ў 1904 годзе, пры Рэформе правапісу румынскае мовы^[10].

Эспэранта[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Як і ў беларускай мове, ŭ у эспэранта вымаўляецца як [w]^[12] ці як [u̯], пераважна ў дыфтонгах aŭ, eŭ і радзей oŭ.

Лічыцца, што такая форма графэмы была натхнёная беларускай літарай ў^[17]. Разьмяшчэньне брэвэ над галоснай літарай для пераўтварэньня яе ў эквівалентны паўгалосны таксама магчыма было навеяна ягоным выкарыстаньнем над кірылічнай літары й, якая азначае гук [j] і ўтвараецца шляхам разьмяшчэньня брэвэ над літарай и.

Выкарыстоўваецца для гука [w] у гукаперайманьнях, як у ŭa! (бел. ўа!), і адназначна ў ŭo (бел. ўо!), якое зьяўляецца эспэранта-назвай самой літары ŭ.

Цікавыя факты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

У нямецкім шрыфце Kurrent маленькая літара u пісалася як ŭ, каб адрозьніць літару u ад n^[20]^[21].
У эспэранта літара ŭ зьяўляецца зычнай^[8].
У некаторых філялягічных транскрыпцыях лацінскае мовы ŭ абазначае кароткую u, напрыклад, «fŭgō» ([ˈ f ʊ ɡ o ː] — праганяць), супраць «fūmō» ([ˈ f u ː m o ː] — паліць).
Літара шырока выкарыстоўваецца сярод славістаў для абазначэньня кароткага закрытага галоснага задняга раду ў праславянскай мове.
Існуе некалькі схем вымаўленьня ангельскіх словаў з выкарыстаньнем ŭ. Напрыклад, у The American Heritage Dictionary of the English Language літара выкарыстоўваецца для /ʌ/, галоснай у ангельскім слове «cut».

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

^ ^а ^б ^в Packajeu, Mikalaj (2017-01-19) Belarusian 19th century publishing efforts in London shaped the appearance of modern Belarusian writing [A Lecture by Mikalaj Packajeu Held at Anglo-Belarusian Society Meeting On 2 March 2003] — Лекцыя Міколы Пачкаева «Спробы беларускага выдавецтва ў Лёндане ў XIX стагодзьдзі вызначылі выгляд сучаснай беларускае графічнае сыстэмы», арґанізаваная Англа-беларускім таварыствам у Лёндане 2 сакавіка 2003 году. Праверана 2021-08-11 г.
^ ^а ^б ^в Mikalaj Packajeu. 1853 год, Лёндан // Facebook, «Роднае Слова»
^ J. H. Alfabet // Лемантар для школаў і хатняга навучаньня. — Нью-Ёрк, ЗША: выд. Zaranka, 1964. — С. 53. — 97 с.
^ Ян Станкевіч // Лемантар пераходны з лацініцы на кірыліцу, 1943 год
^ Як правільна пісаць беларускай лацінкай? // Наша Ніва
^ Лацінка // Тры алфавіты беларускай мовы
^ Gramatiko // FUNDAMENTO DE ESPERANTO (анг.)
^ ^а ^б 1. Amiko Marko. Буквар. // «Эспэранта ў 12 уроках»
^ Jarai Lesson One на YouTube — «Jaraisiu», 2 сьнежня 2008. — Альфабэт: «…A a, Ă ă, Â â, B b, Ƀ ƀ, Č č, D d, Đ đ, E e, Ĕ ĕ, Ê ê, Ê̆ ê̆, G g, H h, I i, Ĭ ĭ, J j, Dj dj, K k, L l, M m, N n, Ñ ñ, Ng ng, O o, Ŏ ŏ, Ô ô, Ô̆ ô̆, Ơ ơ, Ơ̆ ơ̆, P p, R r, S s, T t, U u, Ŭ ŭ, Ư ư, Ư̆ ư̆, W w, Y y…»
^ ^а ^б Гром О. Алфавит, язык и идентичность в Бессарабии второй половины XIX — начала XX вв // Plural: journal of the History and Geography Department, «Ion Creanga» State Pedagogical University, Kishinev. Vol. 2 № 3, 2014. С. 5—24. (рас.)
^ Б. Тарашкевіч. Беларуская граматыка для школ. Вільня: Беларуская друкарня ім. Фр. Скарыны, 1929. — Выданне пятае, пераробленае і пашыранае. — Мн.: «Народная асвета», 1991 [факсімільн.].
^ ^а ^б Канвэртар МФА. // Ў / Ŭ. Baltoslav.eu. Праверана 10 сьнежня 2023 г.
^ S. Young «Belarussian» // Encyclopedia of language and linguistics, 2-ое выданьне, 2006. (анг.)
^ National System of Geographic Names Transmission into Roman Alphabet in Belarus, Ninth United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names New York , 21—30 August 2007
^ Постановление Государственного комитета по имуществу Республики Беларусь от 11 июня 2007 г. № 38 (спампаваць у PDF) (рас.)
^ ALA-LC Romanization Table for Belarusian (анг.)
^ ^а ^б Аляксандар Булыка. У нескладовае // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. Т. 4. С. 377.
^ Jensen, Joshua M. The Structure of Jarai Clauses and Noun Phrases — Arlington: University of Texas, 2013. — P.&nbap;8—11. (анг.)
^ Табліца першая (I) // Transliteration of Indic scripts: the process. II. Transliteration Tables and Notes (анг.)
^ Wiegel Kurrent Font Family // 1001 fonts (анг.)
^ Kurrent Fonts // 1001 fonts (анг.)

Вонкавыя спасылкі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Вялікая й маленькая літары на сайце Scriptsource.org (анг.).

[hist-1] а ^б ^в Packajeu, Mikalaj (2017-01-19) Belarusian 19th century publishing efforts in London shaped the appearance of modern Belarusian writing [A Lecture by Mikalaj Packajeu Held at Anglo-Belarusian Society Meeting On 2 March 2003] — Лекцыя Міколы Пачкаева «Спробы беларускага выдавецтва ў Лёндане ў XIX стагодзьдзі вызначылі выгляд сучаснай беларускае графічнае сыстэмы», арґанізаваная Англа-беларускім таварыствам у Лёндане 2 сакавіка 2003 году. Праверана 2021-08-11 г.

[hist2-2] а ^б ^в Mikalaj Packajeu. 1853 год, Лёндан // Facebook, «Роднае Слова»

[LE-3] J. H. Alfabet // Лемантар для школаў і хатняга навучаньня. — Нью-Ёрк, ЗША: выд. Zaranka, 1964. — С. 53. — 97 с.

[Lementar-4] Ян Станкевіч // Лемантар пераходны з лацініцы на кірыліцу, 1943 год

[NN-5] Як правільна пісаць беларускай лацінкай? // Наша Ніва

[6] Лацінка // Тры алфавіты беларускай мовы

[7] Gramatiko // FUNDAMENTO DE ESPERANTO (анг.)

[Amiko-8] а ^б 1. Amiko Marko. Буквар. // «Эспэранта ў 12 уроках»

[9] Jarai Lesson One на YouTube — «Jaraisiu», 2 сьнежня 2008. — Альфабэт: «…A a, Ă ă, Â â, B b, Ƀ ƀ, Č č, D d, Đ đ, E e, Ĕ ĕ, Ê ê, Ê̆ ê̆, G g, H h, I i, Ĭ ĭ, J j, Dj dj, K k, L l, M m, N n, Ñ ñ, Ng ng, O o, Ŏ ŏ, Ô ô, Ô̆ ô̆, Ơ ơ, Ơ̆ ơ̆, P p, R r, S s, T t, U u, Ŭ ŭ, Ư ư, Ư̆ ư̆, W w, Y y…»

[Grom-10] а ^б Гром О. Алфавит, язык и идентичность в Бессарабии второй половины XIX — начала XX вв // Plural: journal of the History and Geography Department, «Ion Creanga» State Pedagogical University, Kishinev. Vol. 2 № 3, 2014. С. 5—24. (рас.)

[11] Б. Тарашкевіч. Беларуская граматыка для школ. Вільня: Беларуская друкарня ім. Фр. Скарыны, 1929. — Выданне пятае, пераробленае і пашыранае. — Мн.: «Народная асвета», 1991 [факсімільн.].

[blt-12] а ^б Канвэртар МФА. // Ў / Ŭ. Baltoslav.eu. Праверана 10 сьнежня 2023 г.

[13] S. Young «Belarussian» // Encyclopedia of language and linguistics, 2-ое выданьне, 2006. (анг.)

[14] National System of Geographic Names Transmission into Roman Alphabet in Belarus, Ninth United Nations Conference on the Standardization of Geographical Names New York , 21—30 August 2007

[15] Постановление Государственного комитета по имуществу Республики Беларусь от 11 июня 2007 г. № 38 (спампаваць у PDF) (рас.)

[16] ALA-LC Romanization Table for Belarusian (анг.)

[Bułyka-17] а ^б Аляксандар Булыка. У нескладовае // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. Т. 4. С. 377.

[18] Jensen, Joshua M. The Structure of Jarai Clauses and Noun Phrases — Arlington: University of Texas, 2013. — P.&nbap;8—11. (анг.)

[19] Табліца першая (I) // Transliteration of Indic scripts: the process. II. Transliteration Tables and Notes (анг.)

[20] Wiegel Kurrent Font Family // 1001 fonts (анг.)

[21] Kurrent Fonts // 1001 fonts (анг.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]